حسام مهدوی- شهروند| جذب سرمایه‌های خارجی همواره برای اقتصاد کشورهای درحال توسعه نقش مهمی ایفا می‌کند. به واقع اقتصادهای درحال رشد برای رسیدن به یک سطح مناسب از توسعه‌یافتگی نیاز دارند تا با استفاده از تجربه کشورهای توسعه‌یافته خود را به سطح مناسبی از رشد اقتصادی برسانند. در این بین جذب سرمایه و دانش فنی خارجی یکی از راه‌های مهم استفاده از تجربه توسعه‌یافتگی و تأمین مالی منابع مورد نیاز برای راه‌اندازی پروژه‌ها محسوب می‌شود. «شهروند» به منظور بررسی وضع جذب سرمایه‌گذاری خارجی در ایران گفت‌وگویی با «مهدی رضایی» عضو هیأت‌علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.
به اعتقاد شما جذب سرمایه‌گذاري مستقيم خارجی چه نقشی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد؟
در ابتدا باید بگویم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) نوعی از سرمایه‌گذاری خارجی اطلاق می‌شود که سرمایه‌گذار خارجی قادر باشد در مدیریت شرکت سرمایه‌پذیر کشور میزبان مشارکت داشته و قادر به تأثیرگذاری بر اهداف و سیاست‌های شرکتی که در آن سرمایه‌گذاری کرده است، باشد. سرمایه‌گذار مستقیم خارجی به واسطه برخورداری از مهارت‌های مدیریتی و بازاریابی، فناوری‌های جدید تولید، برخورداری از سرمایه مالی و مواردی از این دست که برای موفقیت یک بنگاه تولیدی لازم است، با در اختیار گرفتن بخشی یا تمام مدیریت واحد تولیدی کشور میزبان، می‌تواند موجب توسعه آن واحد تولیدی و به تبع آن، توسعه کشور میزبان شود. علاوه بر تأمین مالی پروژه‌های اقتصادی، انتقال فناوری به کشور میزبان از مهم‌ترین منافع توسعه‌ای FDI شمرده می‌شود. به واسطه ورود شرکت‌های فراملی حاوی FDI به یک کشور، بنگاه‌های تولیدی داخلی، کارگران و مدیران بومی که با شعبات فراملی مستقر در کشور همکاری می‌کنند، با فناوری خارجی آشنا شده یا این‌که برای ادامه همکاری با این شرکت‌های خارجی، به اجبار ‌باید استانداردهای مدنظر شرکت‌های فراملی را رعایت کنند و استانداردهای تولیدی خود را ارتقا دهند. به این اتفاق، انتقال فناوری از شرکت‌های فراملی به کشور میزبان گفته می‌شود.
جذب سرمایه‌گذاري مستقيم خارجی تا چه اندازه در توسعه‌یافتگی اقتصادی نقش دارد؟
به واسطه منافع مهم توسعه‌ای که FDI برای کشورهای میزبان به همراه دارد، اندازه جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به‌عنوان یک شاخص توسعه‌ای محسوب شده و هر کشوری که جذب FDI بیشتری نسبت به سایرین داشته باشد، نشان‌دهنده توسعه‌یافتگی آن کشور است.
وضعیت اقتصاد ایران در زمینه جذب سرمایه‌گذاری مستقيم خارجی به چه شکل است؟
براساس آخرین آمار و اطلاعات منتشرشده از سوی سازمان ملل متحد، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ورودی به ایران طی سال‌های 2009 تا 2012، همواره صعودی و همراه با رشد بوده است. ایران در ‌سال 2009، نزدیک به سه‌میلیارد دلار جذب FDI داشته است که این شاخص در‌ سال 2012، به بیش از 5/4‌میلیارد دلار افزایش یافت. از‌ سال 2012 تا‌ 2013، جریان FDI از 5/4 ميليارد به حدود سه‌میلیارد دلار کاهش یافت. درمجموع متوسط نرخ رشد سالانه جریان ورودی FDI به ایران طی 2013-2009  حدود 6/0‌درصد بوده است.
اگر بخواهیم مقایسه‌ای داشته باشیم وضع ما در قیاس با کشور‌های منطقه چگونه است؟
همان‌گونه که اشاره شد، متوسط نرخ رشد سالانه جریان ورودی FDI طی سال‌های 2009 تا 2013 حدود 6/0‌درصد بوده است. درحالی‌که این نرخ رشد برای کشورهای مهم منطقه مانند عربستان و ترکیه و همچنین متوسط جهانی آن به ترتیب حدود 29-، 11 و 4/4‌درصد بوده است. بنابراین طی دوره مورد بررسی، متوسط نرخ رشد ورودی FDI به ایران از متوسط نرخ رشد این شاخص برای ترکیه و جهان کمتر و از عربستان بیشتر بوده است. به‌طورکلی طی دوره 2013-2009، اندازه جریان ورودی FDI به ایران نسبت به ترکیه و عربستان کمتر بوده است. در ‌سال 2012 که جریان ورودی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به ایران حدود 5/4‌میلیارد دلار بوده و بیشترین مقدار جذب FDI را طی سال‌های مورد بررسی تجربه کرده، این شاخص برای کشورهای ترکیه و عربستان، به ترتیب حدود 13 و 12‌میلیارددلار بوده است. به عبارتی این دو کشور در‌ سال 2012 بیش از 5/2 برابر ایران جذب FDI داشته‌اند. در‌سال 2009 نیز، جریان ورودی FDI در جهان، حدود 1200‌میلیارد دلار بود که به حدود 1450‌میلیارد دلار در‌سال 2013 رسید. متوسط سهم ایران از جریان FDI ورودی در جهان طی سال‌های 2009 تا 2013، تقریبا 26/0‌درصد بوده است. از آن‌جا که سهم ایران در تولید ناخالص جهانی در سال‌های اخیر بین 5/0 تا 7/0‌درصد بوده است، سهم کشور از جذب جریان FDI جهانی، به اندازه بزرگی نسبی اقتصاد آن نبوده است. انباشت FDI در ایران نیز در سال 2013 (موجودی FDI در ایران در ‌سال 2013) حدود 41‌میلیارد است و انباشت FDI ورودی در کشورهای عربستان و ترکیه در این ‌سال به ترتیب 5 و 5/3 برابر ایران بوده است. همچنین در این‌ سال سهم ایران از انباشت FDI ورودی به جهان نیز 16/0‌درصد بوده است.
بر این اساس ایران به‌رغم تجربه رشد جذب FDI در سال‌هاي اخير، در زمینه جذب سرمایه‌گذاری مستقيم خارجی هنوز به‌طور نسبي ناموفق است. به نظر شما چه عواملی باعث این ضعف و مشکل شده است؟
عملکرد ایران در مقایسه با کشورهای مهم منطقه در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ضعیف بوده است. همچنین کشور ما با توجه به اندازه اقتصاد خود، سهم کمی از جذب FDI جهانی داشته است. جذب FDI، رسیدن به اهداف توسعه‌اي کشور نظیر رشد اقتصادی، خلاصی از صادرات تک‌محصولی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در مواد خام تولیدی را تسهیل می‌کند. به غیر از آزادسازی اقتصادی و مخاطرات اقتصادی پیش روی سرمایه‌گذار، ضعف قوانین و مقررات مربوطه یکی از عوامل بازدارنده جذب FDI به کشور است. قوانین و مقررات حاکم بر این امر، دارای برخی از کاستی‌هاست که یکی از این موارد، عدم وجود قوانین اختصاصی راجع به سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و ارایه انگیزه‌ها و مشوق‌ها به سرمایه‌گذارهای خارجی حامل FDI در چارچوب این قوانین و متمایز کردن FDI از سایر انواع سرمایه‌گذاری خارجی است.
چه ایرادی بر قوانین موجود در این خصوص وارد است؟
در قوانین و مقررات موجود، ارایه مشوق به سرمایه‌گذار خارجی برحسب نوع سرمایه‌گذاری خارجی در فعالیت‌های اقتصادی و مناطق کشور و همچنین اهداف توسعه اقتصادی نظیر اشتغالزایی و صادرات‌گرایی روشن و شفاف نشده است. در نظر گرفتن این مهم موجب می‌شود تا آن بخش از منابع کشور که باید صرف ارایه مشوق به سرمایه‌گذار حامل FDI شود، به صورت کارا تخصیص یابد.

   سرمایه‌گذاری مستقيم خارجی در سال‌های 91 و 92 حدود 5/1‌میلیارد دلار کاهش یافت
    نرخ رشد جذب سرمایه خارجی 88 تا 92، حدود 6دهم‌درصد شد
    سهم ناچیز ایران از 1450‌میلیارد دلار سرمایه خارجی
    ترکیه و عربستان 2.5 برابر ایران سرمایه خارجی جذب می‌کنند
    جذب سرمایه‌گذاری باید قوانین خاص خود را داشته باشد
     ضعف قوانین مشوق FDI، يكي ازموانع جذب سرمایه‌گذاری است
    ایران سهم کمی ازFDI جهانی را به خود اختصاص داده است
    نسبت به کشورهای مهم منطقه درجذب FDI ضعیف بوده‌ایم
    ایران به اندازه حجم اقتصاد خود سرمایه‌گذاری خارجی جذب نمی‌کند