مهربان با خانواده
مهربانی با خانواده یکی از صفات و سیره برجسته رفتاری حضرت رضا (ع) است که می‌توان از این امام بزرگوار آموخت. امام رضا (علیه‌السلام) نسبت به خانواده حساسیت بالایی داشتند و خودشان بشدت مقید به انجام رفتارهای مثبت در خانواده بودند. یکی از سفارشات موکد این حضرت عطوفت و مهربانی بیشتر نسبت به زن و دختر است. امام‌رضا(ع) در ضرورت رعایت این موضوع، به نقل از رسول خدا(ص) فرمودند: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی عَلَی الْإِنَاثِ أَرَقُ مِنْهُ عَلَی الذُّکورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ یدْخِلُ فَرْحَةً عَلَی امْرَأَةٍ بَینَهُ وَ بَینَهَا حُرْمَةٌ إِلَّا فَرَّحَهُ اللَّهُ یوْمَ الْقِیامَةِ. خداوند بزرگ نسبت به زنان مهربان‌تر از مردان است و مردی نیست که زنی از محارم خویش را شاد کند مگر آنکه خداوند او را در قیامت شاد خواهد کرد.
به پدر و مادر خود احترام بگذارید
پدر و مادر از احترامی ویژه برخوردارند تا جایی که قرآن کریم نیکی به والدین را در کنار توحید و اصل یکتاپرستی قرار داده است؛ همان‌گونه که سپاس‌نهادن و احترام برای آنان را در کنار سپاس و احترام برای خداوند آورده است. امام‌رضا(ع)در تأکید بر حفظ حرمت پدر و مادر و در اشاره به فلسفه این دستور، بی‌توجهی به پدر و مادر را نوعی بی‌توجهی به خدا و فرمان‌شکنی او می‌دانند و می‌فرمایند: حَرَّمَ اللَّهُ عُقُوقَ الْوَالِدَینِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْخُرُوجِ مِنَ التَّوْفِیقِ لِطَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. خداوند نافرمانی پدر و مادر را به این دلیل حرام کرد که موجب بیرون رفتن از توفیق اطاعت خداوند می‌شود.
اهمیت ارتباط فامیلی
امروزه بیشتر ارتباطات حالتی مجازی به خود گرفته‌اند در حالی که ما نیازمند دیدار یکدیگر و بودن در کنار هم هستیم. انسان امروزه با آنکه توانسته به دیگر کشورها سفر کند، مدعی است برای دیدار بستگان و همسایگان خود وقتی ندارد. عده‌ای نیز مسائل اقتصادی را بهانه می‌کنند و گروهی دیگر ناسازگاربودن روحیه خود با دیگران را برای قطع ارتباط توجیه می‌آورند. دیدگاه امام‌رضا(ع) در این‌باره شنیدنی است: «با خویشاوندانت هر چند به جرعه آبی باشد، ارتباط داشته باش. بهترین نوع پیوند خانوادگی آن است که از رنجاندن اقوام پرهیز کنی.»
توجه به دیگران
اگر از شما بپرسند بهترین زندگی از آنِ چه کسی است، پاسختان چیست؟ ملاک شما برای یک زندگی ایده‌آل کدام است؟ پاسخ شما هر چه باشد، خوب است با پاسخ دانای خاندان پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله اندکی مقایسه شود. امام رضا(ع) به دوستان خود می‌فرمود:
بهترین زندگی را کسی دارد که زندگی شخص دیگری را نیز در سایه خویش نیکو و خوش دارد و بدترین زندگی برای کسی است که تنها خود را در زندگی اداره کند. بی‌شک بدترین مردمان کسی است که کمک و یاری‌اش را دریغ دارد و به تنهایی غذا بخورد و برده و زیر دستش را شلاق بزند. قدر نعمت‌هایی را که در دست دارید، بدانید و مطمئن نباشید که همیشه برای شما باقی خواهد ماند؛ اگر از دستتان رفت، چه بسا برنگردد.
لذت از زندگی
داشتن درآمد درست و مناسب امری پسندیده و لازم برای یک زندگی آبرومندانه است؛ ولی متأسفانه تب پولدارشدن در عده‌ای سبب شده است تا همه زندگی خود را وقف کار کنند. این گروه فراموش کرده‌اند که کار برای زندگی است، نه زندگی برای کار. زیاده‌روی در به دست آوردن پول، آن هم به هر قیمت ممکن سبب شده است تا بسیاری افراد از نعمت آرامش در زندگی محروم بمانند. برای در امان‌بودن از چنین آسیبی بجاست قدری در سفارش امام رضا(ع) اندیشه کنیم: «هر کس به مال حلال اندک قانع باشد، زندگی بر او آسان خواهد شد و خدای تعالی مشکلات زندگی و راه‌حل‌های آن را به او نشان می‌دهد و سرانجام با ایمانی سالم از دنیا به خانه آخرت خواهد رفت.»
پاکیزه و آراسته باشید
روابط اجتماعی بخشی از برنامه‌های روزانه ما را پر می‌سازد. هر کدام از ما در هر سن و موقعیتی ناگزیر از برقراری ارتباط با دیگران هستیم. در این زمینه توجه به نکاتی ریز در کنار رعایت دیگر مهارت‌های ارتباطی می‌تواند حضور اجتماعی ما را جذاب‌تر کند. آراستگی و معطربودن از معیارهایی است که هم در ارتباطات فردی کاربرد دارد و هم در رابطه‌های اجتماعی. از این رو در سفارشی از امام هشتم چنین آمده است: شایسته نیست هیچگاه انسان عطر و بوی خوش را ترک کند و اگر در هر روز برایش ممکن نیست، دست کم یک روز در میان عطر بزند و اگر این مقدار هم نتواند، هفته‌ای یک‌بار یا در هر جمعه عطر بزند و این کار را ترک نکند.»
ارزش قایل‌شدن براي انسان
در چشم امام رضا(ع) همه افراد از نظر انساني مقام و ارزش داشتند و به آنان احترام مي‌گذاشت و برابري انسان‌ها را در حقوق ملاحظه مي‌كرد، از تحقير انسان‌ها و پست‌شمردن آنان و توهين و استهزا سخت جلوگيري مي‌كرد و شكل و شمايل و رنگ و ثروت و ... ملاك نبود. بلكه «انسان» در نظر او محترم و عزيز بود.
امام رضا (ع) و رفتار صحیح با فقرا
رفتار متفاوت مردم با فقرا و ثروتمندان باعث شد تا امام رضا(ع) فرمودند: «هر کسی به فقرا طوری سلام کند که متفاوت با سلام‌کردنش به ثروتمندان باشد، در روز قیامت خدا را در حالی ملاقات می‌کند که بر او غضبناک است.»
معمربن خلاد هم مى گويد: وقتى حضرت رضا(ع) مىخواستند غذا بخورند يك كاسه بزرگى را كنار سفره مىگذاشتند و از بهترين غذاها، از هر كدام مقدارى، در آن كاسه مى ريختند و مى‌فرمودند که آن را به مساكين بدهند. سپس اين آيه مباركه را قرائت مى‌فرمودند: فلا اقتحم العقبة - سوره بلد آيه 11 - «پس انسان آن گردنههاى سخت را نتواند پيمود.» و بعد مى فرمودند، چون خداوند مىدانست كه براى هر انسانى آزادكردن بنده مقدور نيست، با اطعام طعام راهى براى رسيدن به بهشت قرار داد.
حقوق كارگر
سليمان جعفرى مى گويد: من با حضرت رضا(ع) وارد منزلشان شدم، حضرت ديدند خدمتکاران مشغول گلكارى هستند و كارگر سياهچهرهاى هم با آنها مشغول كار است. حضرت فرمودند، اين كيست با شما؟ خدمتکاران گفتند او را آوردهايم به ما كمك كند و چيزى هم به او بدهيم.
حضرت فرمودند که آيا مزد او را معين كردهايد؟ گفتند نه، ما هر چه به او بدهيم راضى است. حضرت بسيار خشمگين شدند، من پيش رفته گفتم، فدايتان شوم چرا ناراحت شديد؟! حضرت فرمودند: آخر من چندين‌بار آنها را از اين كار منع كردهام كه به هيچ كس كارى ندهند مگر اینکه مزد و اجرت او را تعيين كنند.
جود و بخشش
پيشواي هشتم (ع) در جود و بخشش نيز سرآمد مردم زمان خود بود. ابن شهر آشوب مي‌نويسد:
امام رضا(ع) در روز عرفه در خراسان، تمام اموال خود را در راه خدا بخشيدند، «فضل بن سهل» گفت: اين‌گونه بخشش زيان‌آور است. فرمودند: نه، بلکه سودآور است؛ هرگز آنچه را که موجب اجر و پاداش اخروي است غرامت مشمار.
ادای دین
یکی از اهالی مدینه گوید: حضرت رضا(ع) طبق دستور مامون از مدینه به سوی خراسان رفتند. من چهار‌هزار درهم از آن حضرت(ع) طلب داشتم که فقط من و آن حضرت(ع) می‌دانستیم، فردای آن روز امام جواد(ع) برای من پیام فرستاد که به نزد ما بیا. من به خانه آن حضرت(ع) رفتم. فرمودند: «حضرت رضا(ع) از مدینه رفت آیا تو چهار‌هزار درهم از آن حضرت(ع) طلب داری؟» گفتم: آری. گوشه جانماز را بلند کرد، دیدم دینارهایی در آنجاست. آنها را بابت طلبکاری‌ام به من داد که قیمت آن چهار‌هزار درهم بود.
برداشت 12
لبخند یک صفت رضوی
از جمله مصادیق کار خیر و نیکی به دیگران گشاده‌رویی است. فرض کنید صبح از منزل خارج شده‌اید و در کوچه یا خیابان یا محل کار فرد یا افرادی را می‌بینید که لبخند بر لب ندارند، اخم کرده‌اند، پیشانی در هم کشیده‌اند و عصبانی به نظر می‌آیند. فرض دیگر اینکه صبح از منزل بیرون رفته‌اید و در خیابان یا اداره با افرادی برخورد می‌کنید که لبخند بر لب دارند، اخم نکرده‌اند، رخساره آنها باز است و با شادی و نشاط با شما روبه‌رو می‌شوند. سوال این است که کدام یک از این وضعیت به شما کمک می‌کند؟ و کدام یک از این دو دسته انسان‌ها «نیروی لازم» برای فعالیت روزانه به شما «می‌بخشند»؟ پرواضح است که فرض دوم، مصداق یاری‌رسانی و نشاط‌بخشی است.
ابراهیم بن عباس که از یاران باوفای حضرت رضا(ع) است سخنی جالب درباره آن بزرگوار می‌گوید: هرگز امام رضا(ع) را ندیدم که تبسم نداشته باشند. تبسم مهمترین مصداق گشاده‌رویی است. انسان می‌تواند با رخساره‌ای باز و چهره‌ای گشاده به دیگران پیام دوستی و محبت دهد. تبسم بی‌هزینه‌ترین رفتار مثبت اجتماعی است.