زهرا نجفی| اکران انیمیشن‌های ایرانی، این روزها به آرزوی دورودراز انیماتورها تبدیل شده است، اگرچه یکی، دو‌سال قبل سرانجام فیلم انیمیشنِ «تهران 1500» بهرام عظیمی در یکی از بهترین زمان‌های اکران – نوروز- سبب شد تا فعالانِ حوزه انیمیشن تا حدی به اکرانِ فیلم‌های در کُمد مانده‌شان امید پیدا کنند؛ اما به نظر می‌رسد دوباره این روند متوقف شده است. این مسأله زمانی ابعادِ گسترده‌تری به خود می‌گیرد که به این مسأله توجه کنیم اولین انیمیشن ایرانی که توانست رنگِ پرده سینما را به خود ببیند، «خورشید مصر» ساخته مشترک بهروز یغماییان و شهرام خوارزمی بود که نزدیک به 10سال از اکرانش می‌گذرد، بنابراین به نظر می‌رسد، سهم انیمیشن‌سازان ایرانی از اکران سینمای ایران در هر دهه تنها یک فیلم است. درست است تاکنون تعداد محدودی فیلم انیمیشن در ایران ساخته شده‌اند که قابلیت اکران شدن دارند؛ اما همین گروه محدود هم با شرایط بسیار سختی برای اکران مواجه بودند. در حال حاضر 3 فیلم انیمیشنی بلند «قلب سیمرغ»، «رستم و سهراب» و «جمشید و خورشید» مدت‌هاست که در انتظار اکران هستند. راه‌اندازی گروه اکران«هنر و تجربه» توانست فرصتی را برای گروه‌های مهجورتری همچون فیلمسازانِ تجربی، مستند و حتی فیلم‌های کوتاه به‌دست آورد و اندکی توجه را به آنان بازگرداند؛ اما فیلمسازانِ فیلم کودک و انیمیشن‌سازان همچنان در آرزوی فرصت‌های بیشتر برای دیدن پرده سینما هستند. این بی‌توجهی‌ها در حالی اتفاق می‌افتد که در اکران جهانی، صنعت انیمیشن‌سازی در کنار صنعت سینما در حال پیشرفت است و هر‌سال رکوردهای باورنکردنی از فروش انیمیشنها در گیشه جهانی رقم می‌خورد.
آیا شرایط برای اکران
فیلم‌های انیمیشنی مهیاست؟
ابوالحسن داوودی،رئیس شورای صنفی نمایش به‌تازگی درباره اکران نشدن فیلم‌های انیمیشنی به «مهر» گفته است: «مساله این است که پخش‌کننده‌ها فیلم‌ها را به شورای صنفی نمایش معرفی می‌کنند و این‌گونه نیست که ما خودمان فیلم‌هایی را برای اکران انتخاب کنیم. درباره انیمیشن «رستم و سهراب» هم اتفاقا باید بگویم که چندی پیش وقتی فیلم «عصبانی نیستم» از دور اکران خارج شد به منیژه حکمت گفتیم که می‌تواند فیلمی را پیشنهاد کند که او هم نام این انیمیشن را آورد، ولی از سوی آنها پیگیری درستی انجام نگرفت، بنابراین معمولا پخش‌کننده‌ها هستند که براساس اولویت‌ها فیلم‌ها را به شورای صنفی نمایش معرفی می‌کنند.» او درباره اکران فیلم انیمشین «جمشید و خورشید» هم توضیح داده: «یکی دیگر از فیلم‌های انیمیشن در نوبت اکران «جمشید و خورشید» است که پخش آن را مصطفی شایسته که یکی از اعضای شورای صنفی نمایش نیز است در دفتر هدایت فیلم به‌عهده دارد، بنابراین چنین نیست که در اکران فیلم‌ها اولویتی برای فرد خاصی قائل باشیم.»
با این حال وحید نصیریان که 4سال است در پی اکران فیلم انیمیشنش «قلب سیمرغ» است و عظم راسخی در این‌باره دارد، می‌گوید مردم حتما از فیلمش خوششان خواهد آمد، او در گفت‌وگو با «شهروند» به این مسأله اشاره می‌کند: «تمام وعده‌ووعیدهایی که درباره اکران فیلم‌های انیمیشن می‌دهند، شعار است. مسئولان تنها شعار می‌دهند که ما مشکلی نداریم و کسی پیگیر اکران این انیمیشنها نبوده است؛ در حالی که وقتی یک فیلم انیمیشن می‌خواهد اکران شود،هزار و یک سنگ جلوی پای فیلمساز می‌اندازند. در حال حاضر تنها گروه «هنر و تجربه» است که تصمیم گرفته فیلم مرا اکران کند.» او درباره تأخیر اکران فیلمش نیز اشاره می‌کند: «افرادی در دولت قبلی بودند که از فیلم من خوششان نمی‌‌آمد برای همین مشکلاتی به‌وجود آوردند تا «قلب سیمرغ» اکران نشود، البته هیچ ادعای رسمی مبنی بر توقیفِ فیلم وجود نداشت ولی در نهایت اکران هم نشد.» نصیریان که فیلمش چند جایزه معتبر از جشنواره فیلم فجر و خانه سینما گرفته از کم‌کاری مسئولان برای حضور فیلمش در جشنواره‌های بین‌المللی گله‌مند است: «زمانی که فیلم انیمیشن «تهران 1500» که بعد از فیلم من ساخته شد، شانس اکران پیدا کرد باعث شد امیدوار شویم تا شاید فیلم ما هم بتواند اکران شود. اما تلاش‌هایم هیچ سودی نداشت، چون مافیایی در اکران سینما هست که تا جریانی پشت فیلم‌تان نباشد، از آن حمایت نمی‌کند.» وحید نصیریان همچنین درخصوص اظهارات اخیر رئیس شورای صنفی نمایش می‌گوید: «اگر آقای ابوالحسن داوودی اعلام کرده‌اند که با اکرانِ انیمیشنها مشکلی ندارند، پاسخ بدهند اصلا تاکنون این فیلم‌های انیمیشن را دیده‌اند؟ آقای ایوبی که بر کسی پوشیده نیست چقدر انسانی شریف و سینمادوست هستند، آیا این فیلم‌ها را دیده‌اند؟ مسئولان ما، خودشان به داشته‌های سینمای ایران آگاه نیستند. نمی‌دانم با چه معیاری به این حوزه نگاه می‌کنند که می‌گویند تقاضایی نبوده؟ سال‌هاست که ما پشت درهای بسته مانده‌ایم و به نظر آقایان سالن‌های سینمای ایران فقط به درد فیلم‌هایی که به‌زعم آنان پرفروش است می‌خورد. آن‌هم فیلم‌هایی که با هزینه کم ساخته شده و فروش بالایی داشته باشند.»
منیژه حکمت، کارگردان و تهیه‌کننده که پخش فیلم انیمیشن «رستم و سهراب» کیانوش دالوند را برعهده دارد، درباره اکران آن به «شهروند» چنین توضیح می‌دهد: «حق ما در اکران ضایع شد، قرار بود فیلم «عصبانی نیستم» رضا درمیشیان اکران شود؛ اما وقتی این فیلم از دور اکران خارج شد، می‌خواستیم فیلم «رستم و سهراب» جایگزین آن شود. من برای آقای داوودی احترام زیادی قائلم، البته حرف‌های زیادی دارم که در جشن پایانی فیلم «شهر موش‌ها2» خواهم زد.» او در ادامه می‌گوید: «ما قصد داشتیم «رستم و سهراب» را در ادامه «شهر موش‌ها2» اکران کنیم، ولی در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده و کسانی در وزارتِ ارشاد تصمیم می‌گیرند که علاقه‌ای به اکرانِ این فیلم‌ها ندارند.» البته حکمت معتقد است این فیلم انیمیشن حتما اکران خواهد شد: «اگر پخش‌کننده و تهیه‌کننده قوی باشد، حتما می‌تواند برای یک فیلم انیمیشن اکران بگیرد. من تنها یک‌سال است که این فیلم را برای پخش گرفته‌ام.»
در ادامه بهروز یغماییان که فیلم انیمیشن «جمشید و خورشید» را در سال 86 ساخته و مدت‌هاست منتظر فرصتی برای اکران فیلمش است، اینچنین توضیح می‌دهد: «با توجه به صحبت‌هایی که صورت گرفته، قرار است فیلم ما حدود یک‌ماه دیگر اکران شود.»
امیرحسین علم‌الهدی، مدیر سینمایی گروه «هنر و تجربه» نیز با اشاره به این‌که به‌زودی چند انیمیشن کوتاه در این گروه به نمایش گذاشته خواهند شد، می‌گوید: «ما در فراخوانی که داشتیم، اعلام کردیم هر فیلمی با شاخصه‌های گروه «هنر و تجربه» می‌تواند در این گروه اکران شود و ما استقبال می‌کنیم. انیمیشنها هم شامل این گروه می‌شوند.»
در این میان بعضی از انیمیشن‌سازان فیلم کوتاه که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان حامی آنان است، راه‌های دیگری برای اکران فیلم‌هایشان یافته‌اند؛ برای مثال کشورِ فرانسه انیمیشنِ کوتاه «بارون می‌آد جرجر» به کارگردانیِ مهین جواهریان را که حضور موفقی هم در جشنواره فیلم کودک داشت، خریده است. او درباره نحوه اکران این فیلم می‌گوید: «در کشور فرانسه انیمیشن‌های کوتاه که دارای یک موضوع هستند را تهیه می‌کنند و پشت‌سر هم در یک سانس برای کودکان به نمایش درمی‌‌آورند. فیلم «بارون می‌‌آید جرجر» هم به تازگی به همین شکل در فرانسه اکران شده است.»
دلسردی انیماتورهای ایرانی
از کمبود بودجه
اکران نشدن فیلم‌های انیمیشن داخلی تاثیرات زیادی بر این حوزه داشته، به‌طوری که سبب شده انیماتورها از کار در این حوزه دلسرد شوند و از طرفی سرمایه‌گذاران علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در این حوزه نداشته باشند. یغماییان در این‌باره توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین مشکل تولید انیمیشن در ایران کمبود بودجه است. اگر تولیدات بیشتر شوند، قطعا ما اکران بیشتری خواهیم داشت و تماشاگران ایرانی به سالی یکی، دو فیلم انیمیشن عادت خواهند کرد. اما در حال حاضر تولید زیادی نداریم چون سرمایه‌گذار راغب نیست در این عرصه ورود پیدا کند. پروسه انیمیشن‌سازی طولانی است و صبر و حوصله می‌خواهد. باید در این زمینه فرهنگ‌سازی انجام شود.»
مهین جواهریان، هم درباره تأثیر اکران نشدن فیلم‌های انیمیشنی بر این حوزه با بیان این‌که در حال حاضر کلی نیروی متخصص در این زمینه پرورده شده اما بودجه‌ای در هیچ‌‌جا برای این صنعت در نظر گرفته نمی‌شود، می‌گوید: «اکثر انیماتورهایی که من می‌شناختم یا به حرفه دیگری پناه بردند یا از ایران رفته‌اند. در کشور ما قصه‌های خیلی خوبی وجود دارد که قابلیت تبدیل شدن به انیمیشن را دارند اما بودجه‌ای برای این کار نیست. حتی اگر از نظر تکنیکی هم کمی عقب باشیم در ظرف یک دوره زمانی می‌توانیم به سطح انیمیشن‌های جهانی برسیم. حوزه انیمیشن به بودجه و حمایت نیاز دارد.»
وحید نصیریان که این روزها در حال ساخت فیلم انیمیشن کوتاه «رام کردن ماهی سرکش» است هم با اشاره به این‌که در حال حاضر در هیچ جا بودجه‌ای برای ساخت آثار بلند وجود ندارد، توضیح می‌دهد: «مساله‌ای که درباره تأثیر اکران نشدن فیلم‌های انیمیشن بر رشد این شاخه از هنر و صنعت بیان کردید بسیار مهم است، اما این بحث زمان طولانی می‌طلبد. به نظرم انیمیشن از نظر تخصصی در ایران پیشرفت محسوس زیادی داشته است، در طی 20،10 سال گذشته کارهای شاخصی در این زمینه انجام شد. اما من همیشه می‌گویم «با یک گل بهار نمی‌شود». انیمیشن‌سازی، جریانی است که احتیاج به حمایت و سرمایه‌گذاری دارد. تنها با یک اتفاق اولیه به نتیجه نمی‌رسد. اما با توجه به اتفاقاتی که در اکران فیلم‌های انیمیشنی افتاده، دوستان کاربلد در این مدت غمگین شدند و دست از کار کشیده‌اند.» او با بیان این‌که در دوره‌های قبلی صبا فیلم، مرکز مرتبط‌کننده انیماتورها با سازمان صداوسیما بود، بیان می‌کند: «اما از زمانی که این سازمان دچار مشکلات بودجه شده، بسیاری از کارها در نیمه راه متوقف شدند یا کارهایی که قرار بود ساخته شوند، هرگز شروع نشدند. چند شرکت بزرگ انیمیشن‌سازی در ایران که قوی هم بودند و می‌توانستند کارهای خوبی ارایه دهند به خاطر این مسائل دچار مشکلات شدند و خود به خود محکوم به فنا هستند. بزرگترین مشکل ما در بحث انیمیشن در ایران مشکلات مالی است. مرکز صبا فیلم به تنهایی نمی‌تواند تمامی پتانسیل موجود در کشور را جواب دهد. ریشه این مشکلات در فقر مدیریت است که باعث شده صنعتگران و تولیدکنندگان کار هم دچار ضعف شوند.»