نیره خادمی| «یک دانه  هم برای شفا نمی‌رویَد.» همه حرف‌های‌شان را خلاصه می‌کنند در این یک جمله. هیچ امیدی به شفای زمین‌های‌شان ندارند و تمایلی برای بیمه کردن زمین‌های‌شان نمانده. خشکسالی و برف و باران ناگهانی دست‌های‌شان را خالی گذاشته است، کشاورزان و دامداران همگی از ادامه این وضعیت نگرانند. یاسر، کشاورز زابلی است که 20 سال حق بیمه صندوق کشاورزی را پرداخت کرده، اما حالا دیگر قصد بیمه کردن زمین‌هایش را ندارد: «پولی نیست که ما زمین‌های‌مان را بیمه کنیم.» او چند دلیل دیگر هم برای دست برداشتن از این کار دارد:« مبلغ خسارت بیمه صندوق کشاورزی آن قدر ناچیز است که برای جبران سرمایه‌ از دست رفته‌شان کافی نیست، 20 سال زمینم را بیمه کردم اما از دو سال قبل که سیل و تگرگ به کشت‌های‌مان زد، مامور بیمه آمد و جی پی اس گذاشت تا خسارت را ارزیابی کند اما رفت و دیگر از پرداخت خسارت خبری نشد. چرا باید محصول را بیمه کنم وقتی به ما خسارت نمی ‌دهند؟» در سال‌های گذشته، سرمای بهاره مشکلات ناشی از خشکسالی را برای کشاورزان افزایش داده است مثل بارندگی‌های شدید زمستان سال 95 در شهرهای مختلف استان سیستان‌وبلوچستان که بر اثر آن بیش از 5 هزار هکتار از مزارع و باغات استان تخریب شد. به گفته رضا نجفی، مدیر جهاد کشاورزی سیستان‌وبلوچستان در آن زمان بیش از 100میلیارد تومان به بخش کشاورزی در شهرستان‌های مختلف این استان خسارت وارد شد، البته حدود 200میلیارد تومان برای خسارت این مناطق اختصاص داده شد. بهار همان سال، سیل در خوزستان، 2هزار و 300 ميليارد ريال به اراضي كشاورزي استان خسارت وارد کرد و تابستان سال بعد به دنبال گرمای بی‌سابقه خراسان رضوی، بیشتر از 60 درصد محصول مزارع دیم این استان از بین رفت. در زمستان سال 95 بارندگی‌های‌‌ شدید و سیل ناشی از آن در شهرستان میناب بیش از  34میلیارد ریال به کشاورزان منطقه خسارت وارد کرد و سال گذشته، صددرصد مزارع دیم شهرستان دزفول، به علت خشکسالی دچار خسارت شد. گرما و سرما هر روز بیشتر از دیروز مشکلات کشاورزان روستاهای مختلف اهواز، فارس، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان و روستاهای دیگر کشور  را افزایش داده است آن هم در شرایطی که کشاورزان به حمایت‌های دولتی هم خوشبین نیستند.
کشاورزان ناامید از صندوق بیمه کشاورزی
24 سال قبل اساسنامه صندوق بیمه کشاورزی با هدف حمایت از کشاورزان و دامداراني که تولیدات‌شان تحت‌تأثیر حوادث غير قابل پيش‌بيني دچار خسارت مي‌شوند، نوشته و نخستین جلسه مجمع هم در سال 63 برگزار شد. قرار بود، بیمه کشاورزی تشویقی برای سرمایه‌گذاری کشاورزان باشد اما حالا کشاورزان دل خوشی از این سیستم حمایتی و صندوق بیمه کشاورزی ندارند آن هم در شرایطی که کشاورزان، تنها 30درصد از مبلغ بیمه را به صندوق‌ها پرداخت می‌کنند و 70درصد باقیمانده آن توسط دولت و در قالب یارانه به صندوق‌های بیمه کشاورزی پرداخت می‌شود.  سال 95 خیلی از کشاورزان منطقه سیستان‌وبلوچستان از دیرکرد دو ساله غرامت بیمه صندوق‌های بیمه کشاورزی گفتند و در آن زمان البته رضا نجفی، رئیس سابق سازمان جهاد کشاورزی سیستان‌وبلوچستان اعلام کرد که این محصولات زراعی طی سه سال گذشته بیمه شده‌اند:« دولت باید به صندوق بیمه اعتبار دهد چرا که 250میلیارد تومان کل غرامت بیمه باغات کشور است و دولت قرار است 90میلیارد تومان آن را تخصیص دهد که 20 میلیارد تومان سهم سیستان‌وبلوچستان است اما دولت هنوز پولی به صندوق بیمه پرداخت نکرده.»
مهدیه پورشاد، کارشناس توسعه پایدار روستایی و تسهیلگر توسعه اجتماعی و اقتصادی در مناطق محروم البته در برابر تمام انتقاداتی که کشاورزان نسبت به صندوق‌های بیمه کشاورزی دارند معتقد است که صندوق‌های بیمه کشاورزی خوب عمل می‌کنند اما به این شرط که کشاورزان وارد سیستم شوند:«بیشتر کشاورزان سراغ بیمه نمی‌روند چون با برنامه‌های دولتی آشنایی زیادی ندارند.» او در توضیح بیشتر از شرایط بیمه کشاورزی به «شهروند» می‌گوید: «صندوق بیمه در صورتی که کشت صورت گرفته باشد مسئولیت آن را برعهده می‌گیرد. مسئولان بیمه از زمین بازدید می‌کنند چون آنها باید بدانند که کدام محصول را می‌خواهند بیمه کنند. اگر کشاورزی گندم کاشته و آن را بیمه کرده باشد صندوق بیمه کشاورزی بعد از طوفان، سیل یا خشکسالی خسارت آن را پرداخت می کند.»
با این حال محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی هم از وضعیت صندوق بیمه کشاورزی راضی نیست. او چند ماه قبل در نشست شورای کشاورزی شهرستان خنداب گفته بود: «درباره صندوق بیمه کشاورزان قصور داشته‌ایم، زیرا دولت با معضلات خزانه‌ای و محدودیت‌های ناشی از  آن مواجه شده و علاوه بر این سایر پرداخت‌ها را هم برعهده دارد، اما با این حال دولت در تلاش است تا تعهداتش را به بخش کشاورزی پرداخت کند.  بیمه کشاورزان بسیار حیاتی است زیرا امید آینده جوانان و کشاورزان سالخورده است، البته صندوق بیمه کشاورزان در قانون جهاد کشاورزی به تصویب رسید، اما با آغاز فعالیت صندوق رفاه و تامین اجتماعی به صندوقی حاشیه‌ای مبدل شد. امیدواریم بیمه روستاییان همانند بیمه بازنشستگان، نظامیان و غیره مورد توجه قرارگیرد تا با آغوشی باز پذیرای آنها باشیم و حمایت لازم را از این قشر به عمل آوریم.»
مشارکت 50درصد کشاورزان
آن طور که مسئولان صندوق بیمه کشاورزی گزارش می‌دهند تا همین حالا حدود 50درصد از کشاورزان عضو  این صندوق شده‌اند، اما یاسر، سلمان و محمد نه تنها خودشان بیمه نیستند بلکه کمتر کسی را در اطراف خود می شناسند که محصولات‌شان بیمه باشد چون معتقدند «بیمه خسارت کمی به آنها پرداخت می‌کند.» محمدابراهیم حسن‌نژاد، قائم‌مقام صندوق بیمه کشاورزی البته به «شهروند» می‌گوید که در 5 سال گذشته حدود 250 میلیارد تومان به عنوان حق بیمه از کشاورزان دریافت  شده، در حالی که 1400 میلیارد تومان به عنوان خسارت به آنها پرداخت شده است:« میزان حق بیمه نسبتی است از تهدیدی که زمین و کشت با آن مواجه است در شرایطی که تنها 30درصد حق بیمه را از کشاورزان می‌گیریم و 70درصد بقیه آن را دولت به عنوان یارانه پرداخت می‌کند.»
او درباره گلایه کشاورزان از مبالغ حق بیمه و رقم‌های ناچیز خسارت هم توضیح می‌هد:« اگر حق بیمه‌ای بالا باشد به دلیل نسبت ریسک و خطر آن منطقه است حالا ممکن است این مبالغ از عهده کشاورزان خارج باشد اما ما تا حدی که ممکن است طبق ضوابط، رقم حق بیمه را کاهش  داده‌ایم. حق بیمه و خسارت بیمه محصول به محصول و استان به استان متفاوت است و بر اساس ضوابط  و منطق خاصی مشخص می‌شود اما به طور کلی  در 5 سال گذشته در ازای کل حق بیمه 250 میلیارد تومانی که از کشاورزان دریافت کرده‌ایم برای همه محصولات 1400 میلیارد تومان غرامت پرداخت
شده است.»
خسارت باران و تگرگ برای کشاورز انفرادی است
حاج قاسم که کشاورز ارومیه‌ای است از دیر پرداخت شدن خسارت‌ها گلایه دارد. یاسر هم که از کشاورزان زابلی است از عدم اطلاع‌رسانی وزارت جهاد کشاورزی درباره رقم حق بیمه پرداختی، می‌گوید:« به ما نگفتند که بیمه خشکسالی با بیمه کشاورزی متفاوت است، رقمی که زمین های کشاورزی بیمه می شود برای هر 20 هکتار حدود 50 هزار تومان است اما در بیمه خشکسالی هر 20 هکتار، حدود 6 هزار تومان برای کشاورز هزینه دارد. بنابراین مبلغ خسارت‌ها هم متفاوت است به عنوان مثال، کسانی که زمین را بیمه خشکسالی کرده‌اند برای هر 20 هکتار 118 هزار تومان خسارت دریافت می کنند.» او اما حرف‌های زیادی هم درباره کشاورزان منطقه دارد:« همه ما را فراموش کرده‌اند، انگار نه انگار که زابل هم جزو ایران است. از یک طرف خشکسالی از طرف دیگر هم تگرگ و بارندگی روزگار ما را سیاه کرده است.» سلمان هم از دلسردی کشاورزان حرف می‌زند:«همه زمین‌های کشاورزی ما چرای گوسفندان شده است و به بیمه کشاورزی هم امیدی نیست. کشاورزی که درآمدی ندارد، چطور می‌تواند هزینه‌های سرسام آور بیمه را پرداخت کند.»
قائم مقام صندوق بیمه کشاورزی درباره رقم‌های خسارت حرف‌های دیگری دارد:«کارشناسان صندوق بیمه کشاورزی هم برای برآورد خسارت به محل زمین‌های کشاورزی می‌روند و از محصولات بازدید می‌کنند، مثلا وقتی بر اساس شواهد مشخص می‌شود که 30 درصد محصول آسیب دیده است 30 درصد از تعهد بیمه‌نامه پرداخت می‌شود اما ممکن است کشاورزان توقع دیگری داشته باشند که با آنها گفت‌وگو می‌کنیم.» به گفته حسن‌نژاد در ارتباط با کشاورزان دو نوع بیمه‌نامه وجود دارد؛ بیمه خطرهای عمومی در بیمه زراعت و بیمه خطرات دیگر:«طبعا بیمه‌نامه خشکسالی خسارت‌ را در سطوح منطقه‌ای، باتوجه به ماهیت خشکسالی دربر می‌گیرد و شرایطی است که کل یک منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به عنوان مثال اگر باران و تگرگ باعث از بین رفتن محصولات شود، خسارت انفرادی است و مساله مطابق مندرجات بیمه نامه تحت پوشش بیمه
زراعت است.»
کشاورزانی هم بیمه بودند که  بیمه‌نامه خود را تمدید نکردند
برای خطری که کشت یک منطقه را در گستره‌ای وسیع، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، میزان حق بیمه هم رقمی بالاتر است:« در مناطقی که ممکن است خشکسالی رخ دهد رقم حق بیمه بالاتری محاسبه می‌شود. همان ابتدا به هر کشاورزی گفته می‌شود که چه مبلغی در نهایت و در صورت رخداد خسارت به او تعلق می‌گیرد. با وجود این اگر در زمان مراجعه کارگزار برای بیمه، زمین سبز نشده باشد، بیمه نمی‌شود، وقتی محصول سبز نشده باشد یعنی کشتی صورت نگرفته است که محصولی داشته باشد.» او عدم اطلاع‌رسانی به کشاورزان را قبول ندارد:«ما شرایط بیمه کشاورزی را از طریق بانک کشاورزی و کارگزاران بخش خصوصی مستقر در تعداد 300 شرکت خدمات بیمه کشاورزی، در مناطق مختلف کشور به همه اعلام کرده‌ایم تا کشاورزان نسبت به بیمه زمین‌های خود اقدام کنند. کشاورزانی هم بوده‌اند که سال‌ها بیمه بودند، اما بعد  از مدتی دیگر بیمه‌نامه خود را تمدید نکردند.» قائم مقام صندوق بیمه کشاورزی  می‌گوید:« حداقل برای یک میلیون و 250 هزار نفر پیامک ارسال کرده‌ایم تا برای بیمه کردن محصولات خود اقدام کنند اما چون بیمه کشاورزی اختیاری است و به نوعی بیمه اموال محسوب می‌شود باید با تصمیم و اراده کشاورزان برای آن اقدام کنند. اگرکسانی خسارت را پیش‌بینی نکنند، سهل‌انگاری خودشان باعث ضرر و زیانشان می‌شود.»
بیشتر از 9 ماه است که آب رودخانه هیرمند به قسمت‌های شمالی استان سیستان‌وبلوچستان قطع شده است آن هم در شرایطی که به گفته هوشنگ ناظری، معاون استاندار و فرماندار ویژه زابل بخش زیادی از اراضی و محصولات خسارت‌دیده ناشی از خشکسالی و قطع آب هیرمند تحت پوشش بیمه نیستند:«پیشنهاد دادیم این موضوع به صندوق«خسارت» تعمیم داده شود و کمک و حمایتی هم به این صندوق بشود تا بتواند اراضی و محصولات خسارت‌دیده را تحت پوشش
قرار دهد.»
برآورد خسارت ها آغاز شده است
صندوق بیمه کشاورزی این روزها برآورد خسارت سرما، سیل و دیگر خطرات تحت پوشش این صندوق برای سال 97 را آغاز کرده است. به عنوان مثال برآورد اولیه‌ از خسارت سرمای بهاره در شهرستان‌های فیروزکوه و دماوند بیش از 200 میلیارد تومان ارزیابی شده است. همچنین سرما و یخبندان روزهای 27 و 28 فروردین ماه امسال، حدود 107 میلیارد تومان به محصولات کشاورزی آذربایجان غربی خسارت وارد کرد اما به گفته اسمعیل کریم‌زاده، رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی همچنان احتمال افزایش آن تا 300 میلیارد تومان هم وجود دارد.
سرما و بارش برف در فصل بهار همچنان در استان آذربایجان غربی ادامه دارد و احتمال افزایش خسارت‌های ناشی از آن به محصولات کشاورزی و کشاورزان وجود دارد. از  سیستان‌وبلوچستان هم خبر می‌رسد که قطع کامل آب رودخانه هیرمند در سال زراعی 96-97 حدود 247 میلیارد تومان به بخش کشاورزی این شهرستان خسارت وارد کرده است و زندگي بيش از 70 هزار نفر  و  15 هزار خانوار شهرستان مرزي هيرمند هم تحت‌تأثير
آن است.