شماره ۱۳۶۳ | ۱۳۹۶ پنج شنبه ۱۷ اسفند
صفحه را ببند
دریچه‌ای رو به نسل دور
کامران نجف زاده، مجموعه دار تصاویر تاریخی از عکس های مربوط به دو قرن اخیر می گوید

محمدرضا حمیدی‌نژاد| مهمترین ویژگی عکس همین است که ثبت می شود در خاطرات. می توانی هر از گاهی از داخل آلبوم یا صندوقچه عکس ها بیرون شان بیاوری و یادی کنی از روزگارانی که گذشت. دو قرن است که دوربین و عکاسی پا به دنیا گذاشته و در همه دوران عکاسان و مدل هایی بودند که عکس های باقی مانده از آنها روایتگر تاریخچه زندگانی شان است. با همه اینها آلبوم ها و تصاویر، در گذر زمان صاحبان شان را از دست می دهند . بنابراین این میراث تاریخی و ارزشمند که از نسل های گذشته به یادگار مانده  نیاز به مراقبت و نگهداری دارد. «کامران نجف زاده» مجموعه دار عکس های تاریخی یکی از افرادی است که نزدیک به 17 سال برای جمع آوری عکس های ماندگار و تاریخی تلاش می کند. عکس هایی که از طهران قدیم، شخصیت ها و روحانیون دوره قاجار، شاهزاده ها، خانواده های اشرافی، دوران انقلاب مشروطه و دوران جنگ تحمیلی تا به امروز به یادگار مانده اند. او که یکی از کلکسیون داران حرفه ای عکس های تاریخی است در کنار مجموعه اش به تحصیل و مطالعه در رشته حفظ و مرمت آثار تاریخی هم می پردازد. با او به گفت و گو نشستیم تا با دیدگاه مردی که خیلی بیشتر از افراد عادی زیستن نسل های گذشته را طی قرن نوزدهم و بیستم دیده، آشنا شویم.

   چند ‌سال دارید و تحصیلات‌تان چیست؟
من متولد‌ سال 1347 هستم و لیسانس پرستاری دارم، درحال‌حاضر هم دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت و حفاظت از اشیای فرهنگی- تاریخی هستم.
   پس رشته تحصیلی‌تان با مجموعه‌داری عکس‌های قدیمی ارتباط داشته است...
برعکس! (باخنده) کاری که انجام می‌دادم من را به تحصیل در این رشته ترغیب کرد، بنابراین به خاطر علاقه‌ام به عکس‌های تاریخی در این رشته ادامه تحصیل دادم.
   شغل‌تان چیست؟
من پرستار هستم، اما در سال‌های اخیر به این دلیل که مجموعه‌ام بزرگتر شده بود، تصمیم گرفتم وقت بیشتری صرف این کار کنم، بنابراین مرخصی بدون حقوق گرفتم تا مجموعه‌ام را ساماندهی کنم و در همین زمان هم دانشجوی کارشناسی ارشد شدم.
   آقای نجف‌زاده از مجموعه‌داری عکس‌های قدیمی بگویید؟ چه شد که شروع به جمع‌آوری کردید و بعد مجموعه‌تان به کلکسیون تبدیل شد؟
به‌خاطر علاقه‌ای که به عکس داشتم، معمولا به جمعه‌بازارهای تهران سر می‌زدم. یک روز در بین وسایل قدیمی فروشندگان، عکسی از عبدالله میرزای قاجار دیدم که بسیار باکیفیت و زیبا بود. این عکس‌ها خیلی اثر‌گذار بود و حس نوستالژیک اشیا و تصاویر قدیمی ایجاد می‌کرد. با این‌که عکس را از فروشنده‌اش قیمت گرفتم، اما به‌هرحال نخریدمش و به خانه برگشتم، اما تا یک هفته که به جمعه بازار بعدی بروم، مدام به فکر آن عکس قدیمی بودم. تصمیم گرفتم هفته بعد وقتی به جمعه بازار می‌روم این عکس را بخرم، اما متاسفانه آن روز دستفروشی که این عکس را داشت، نیامده بود. با همه اینها همین جرقه در ذهنم باعث شد توجهم به عکس‌های قدیمی بیشتر شود و آنها را خریداری کنم.
   گفتید دستفروش نیامده بود و شما هم آن عکس را نخریدید. الان بعد از این همه ‌سال که انواع مختلف عکس‌ها را تهیه کرده‌اید، آیا آن عکسی را که نخستین‌بار توجه‌تان را جلب کرد هم پیدا کردید؟
 راستش نه، اما عکس‌های خیلی بهتر و باکیفیت‌تر از آن پیدا کردم، ولی به‌هرحال آن عکس خیلی در خاطرم  ماندگار شد. (باخنده)
   عکس‌های قدیمی چه شکلی هستند؟ منظورم این است که تکنیک‌های چاپ‌شان چیست؟
خب، من مجموعه‌دار عکس هستم. عکس‌های مجموعه‌ام انواع مختلفی دارند و شیشه‌های عکاسی و عکس‌های قدیمی از قرن نوزدهم تا زمان حاضر را در بر می‌گیرد. این عکس‌ها در آن قرن با تکنیک‌های مختلف چاپ شده‌اند، بعد به مرور زمان چاپ عکس‌ها جدیدتر شد و در قرن بیستم تبدیل شدند به فیلم‌های تخت، نگاتیوها، اسلایدها و دیجیتال امروزی تبدیل شد.
   چرا عکس را انتخاب کردید؟
به دو دلیل؛ یکی این‌که من از کودکی به جمع‌آوری تمبر و سکه  و مجموعه‌داری علاقه‌مند بودم، بزرگتر هم که شدم به هنر و عکاسی علاقه پیدا کردم و عکاسی می‌کردم. دومین دلیلش هم این بود که می‌دیدم مجموعه‌های زیادی از عکس‌ها درحال خارج‌شدن از کشور هستند، بنابراین علاقه‌ام به این هنر باعث شد تصمیم بگیرم به سهم خودم و به صورت شخصی این آثار را در ایران حفظ و نگهداری کنم.
ابتدا به خاطر علاقه‌ام به عکاسی به عکس‌هایی توجه می‌کردم که عکاسش مشخص بود، ولی به مرور زمان این علاقه بیشتر شد و الان همه جور عکسی را خریداری می‌کنم.
   عکس‌های مجموعه شما هم قدمت دارند و هم خاص هستند. فکر نمی‌کنم این عکس‌ها خیلی راحت برای خرید در دسترس باشند.....
این عکس‌ها معمولا در بازار آنتیک‌فروش‌ها و جمعه بازار پیدا می‌شوند. گاهی هم که عده‌ای میراث تصویری خانوادگی‌شان را نگهداری می‌کنند و مثلا نسل سوم یا چهارم‌شان تصمیم می‌گیرند این آثار را در اختیار افراد علاقه‌مندی مثل من قرار دهند.
   در مجموعه‌تان چه تعداد عکس دارید؟
دقیقا شمارش نشده‌اند، ولی حدودا بالای 100 هزار تا عکس در مجموعه‌ام وجود دارد.
   موضوع عکس‌های مجموعه‌تان چیست؟
موضوعات و سوژه‌های مختلفی دارند، از عکس‌های تاریخی و خانوادگی در دوران قاجار و مشروطه گرفته تا دوران انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی و حوادث تاریخی که در دوران قاجار اتفاق افتاده است.
   بنابراین شما از دو قرن نوزدهم و بیستم عکس دارید. تهیه عکس‌های قدیمی دوران مشروطه و قاجار راحت است یا به دلیل نایاب‌بودن این عکس‌ها مجبور شده‌اید از کپی عکس‌های قدیمی استفاده کنید؟
برای من عکس‌های مجموعه‌ام بسیار اهمیت دارد و اساس جمع‌آوری آنها نگهداری اصل عکس‌هاست. مثلا اگر عکسی از ناصرالدین‌شاه دارم در همان زمان چاپ شده و عکس‌های دیگر هم به همین ترتیب. بیشتر دوران قاجار در قرن نوزدهم سپری شد، به همین دلیل عکس‌های خاص و ارزشمندی از آن دوران به لحاظ موضوعی و تکنیک چاپ وجود دارد.
   یعنی عکس‌هایی که شما از پادشاهان قاجار دارید، عکس‌های اصلی هستند که در آن دوران چاپ شده‌اند؟ مثلا این عکس‌ها قبلا در آلبوم خانوادگی آنها بوده‌اند و حالا در بازار به فروش می‌رسند؟
آن زمان سیستم چاپ آنقدرها پیشرفته نبود و نمی‌توانستند عکس‌ها را روی کارت‌پستال و وسایل دیگر چاپ کنند و در اختیار همه قرار دهند، به همین‌خاطر معمولا از عکس شخصیت‌های مشهور و پادشاهان چندین نسخه چاپ می‌شد، بنابراین لزوما عکس‌هایی که الان در بازار به فروش می‌رسند، عکس‌های آلبوم‌های خانوادگی پادشاهان قاجار نیستند. با همه اینها گاهی در دوران‌های مختلف تاریخی عکس‌ها از بین رفته‌اند و فقط تعداد کمی از آن باقی می‌ماند.
   عکس‌هایی از دوران‌های مختلف وجود دارد که تنها یک نسخه از آن چاپ شده باشد و الان فقط در کل جهان یک‌نفر آن را داشته باشد؟
 ببینید شیشه عکاسی درواقع همان نگاتیوی است که در آن دوران استفاده می‌شد. این شیشه همان شیشه‌ای است که الان در داخل قاب پنجره‌ها هم نصب می‌شود. در آن دوران یک شیشه‌ای شبیه به همین شیشه‌ها را داخل دوربین می‌گذاشتند و به ماده حساس به نورآغشته می‌شد و بعد عکاسی می‌کردند، بنابراین اگر شیشه در مجموعه کلکسیون‌های عکس وجود داشته باشد، به این معنی است که فقط یک عدد از آن وجود دارد و دومی در کار نیست. در نتیجه شیشه همان اصل و اورجینال تصویری است که قبل از رواج صنعت چاپ وجود داشت.
   شما هم از این شیشه‌های عکاسی در مجموعه‌تان دارید؟
بله، حدودا بین ‌هزار تا 2‌هزار شیشه عکاسی در مجموعه من وجود دارد.
   چه تعداد از عکس‌های مجموعه‌تان مربوط به قرن نوزدهم هستند؟
دقیقا تعدادش مشخص نیست. فعلا همه عکس‌ها درحال اسکن‌شدن و لیست‌برداری هستند و در آینده تعداد دقیقش مشخص خواهد شد. اما اگر بخواهم‌ درصد بگویم شاید 30‌درصد مجموعه‌ام مربوط به عکس‌های قرن نوزدهم است.
   آقای نجف‌زاده، چند‌ سال است که به‌طور جدی و حرفه‌ای عکس‌ها را جمع‌آوری می‌کنید تا به شکل امروزی یک مجموعه‌دار شدید؟
نزدیک به 17‌سال است که به صورت جدی و حرفه‌ای روی این موضوع کار می‌کنم. البته در این مدت به غیر از جمع‌آوری عکس‌ها در این حوزه مطالعه هم کرده‌ام. مثلا در چند دوره مختلف که در رابطه با تکنیک نگهداری و شناسایی عکس‌های تاریخی در کشورهای خارجی برگزار می‌شد، شرکت کردم.
   نخستین عکس‌هایی که جمع‌آوری می‌کردید چه عکس‌هایی بودند؟ درواقع می‌خواهم بدانم علاقه شخصی‌تان از ابتدا چه مدل عکس‌هایی بود و مجموعه‌تان کم‌کم چطور شکل گرفت؟
ابتدا از کارت‌پستال شروع کردم و کم‌کم با انواع عکس‌ها مواجه شدم و تصمیم به جمع‌آوری آنها گرفتم.
   یکی از ویژگی‌هایی ثبت تصاویر و عکس‌ها این است که بعد از چندین دهه وقتی نسل‌های بعدی آنها را می‌بینند، می‌توانند با فضای آن دوران، مردمانش، تیپ‌ها و شخصیت‌های مختلف آشنا شوند. شما قطعا بیشتر از افراد عادی عکس‌های قدیمی و نسل گذشتگان را دیده‌اید، فکر می‌کنید زندگی آدم‌هایی که سال‌ها و حتی یک قرن قبل از ما زندگی کرده‌اند، با آمدن دوربین چه تغییری کرد؟
وقتی دوربین و تکنیک چاپ عکس به ایران آمد، طبیعتا عکس‌ها فقط برای خانواده سلطنتی و اشراف‌زاده‌ها بود، بنابراین در حیاط کاخ گلستان یک عکاسی تأسیس شد و فقط از اشراف داخل کاخ و اندرونی عکس گرفته می‌شد. بعد از چند‌ سال این حرفه گسترش بیشتری پیدا کرد و مثلا عبدالله میرزای قاجار در میدان امام خمینی عکاسی تأسیس کرد. آنتوان سوریوگین در ابتدای خیابان فردوسی امروزی آتلیه عکاسی داشت بنابراین به مرور این حرفه به دل جامعه نفوذ پیدا کرد و به غیر از شاه و شاهزاده‌ها، مردم هم به آتلیه عکاسی می‌رفتند و عکس می‌انداختند. تا این‌که نقش خبرنگارها هم در آن دوران پررنگ و چاپ عکس در روزنامه‌ها و مجلات تا حدودی باب شد. درنهایت می‌خواهم بگویم هر فردی با دیدن عکس‌های قدیمی ممکن است جلب بخشی از آن تصویر و تاریخ شود. برای من عکس‌های قدیمی اسناد تصویری هستند که نحوه زندگی مردم و سیر تاریخ ایران را نشان می‌دهد.
   فکر می‌کنم نگهداری از عکس کار سختی باشد. مثلا عکس‌های خانوادگی و قدیمی که پدر من در آلبوم‌ها گذاشته، بعد از سال‌ها رنگ‌وروی‌شان پریده است و درحال تخریب هستند. این خطر به احتمال زیاد چندین‌ هزار عکس شما را هم تهدید می‌کند... .
شاید باورکردنی نباشد، اما باید بگویم عکس‌های قدیمی حتی عکس‌های قرن نوزدهم بسیار باکیفیت‌تر از عکس‌های الان بودند. درنهایت باید بگویم که روش‌های نگهداری از عکس‌ها، روشی بسیار علمی است، یعنی انبارها و قفسه‌های مخصوص به خود دارند و حتی سیستم تهویه در محل نگهداری عکس‌ها بسیار مهم است، یعنی دما و رطوبت نسبی هوا در محل حفاظت از عکس‌ها باید استاندارد باشد. پارامترهای گردش و عبور هوا و حتی هوای آلوده هم در نگهداری عکس‌ها اهمیت دارند.
   وقتی صحبت از عکس‌های قدیمی می‌شود، معمولا ناخودآگاه تصور می‌کنیم عکس‌ها داخل یک آلبوم چسبیده‌اند و باید ورق بزنیم‌شان. این تصور درست است و عکس‌های مجموعه شما هم داخل آلبوم چسبانده شده‌اند؟
عکس‌هایی که در دوران قاجار در آلبوم چسبانده شده‌اند، بله، به همان شکل هستند و نگهداری می‌شوند، اما عکس‌هایی که از همان ابتدا هم در آلبوم نبوده‌اند، در آلبوم هم نگهداری نمی‌شوند و سعی می‌کنیم در شرایط بهتری از آنها نگهداری کنیم. منظورم همان قفسه‌ها و انبارهای مخصوصی است که قبلا توضیح دادم.
   مجموعه شما را می‌توان قیمت‌گذاری کرد؟
من همیشه خریدار عکس بوده‌ام و در تمام طول دوران فعالیتم به‌عنوان کلکسیونر عکس به فکر فروش و قیمت‌گذاری نیفتاده‌ام. به همین خاطر برای من به هیچ‌عنوان ارزش ریالی مجموعه مهم نیست و تاکنون به آن فکر هم نکرده‌ام. این کار، یک کار دلی است و صرفا به‌خاطر علاقه و حفظ میراث تصویری تاریخ کشورم به آن ورود پیدا کردم.
   برای یک کلکسیونر و کسی که به مجموعه‌ای از اشیای خاص علاقه‌ای ویژه دارد پیش می‌آید که بعضی‌وقت‌ها از چیزهایی که نیاز شخصی‌اش هم هست، دست بکشد تا پولش را صرف تکمیل‌تر کردن مجموعه‌اش کند؟
یک بخش از عشق و لذت مجموعه‌داری، تبعیت از دل است، بنابراین در جواب به این سوال باید بگویم بله، ما مجموعه‌دار‌ها علاوه بر این‌که باید افراد منطقی‌ای باشیم و با منطق زندگی کنیم، اما به تبع اگر برای مجموعه‌های‌مان چیزی چشم‌مان را بگیرد، حتما تلاش می‌کنیم تا آن را به دست بیاوریم. (با خنده) بنابراین در طول این دوران برای من هم این اتفاق افتاده است و گاهی قید برخی از چیزها را زده‌ام تا بتوانم مجموعه‌ام را تکمیل‌تر کنم.
   تابه‌حال همسر یا نزدیکان‌تان به شما اعتراض نکرده‌اند که مثلا چرا این‌قدر وقت‌تان را صرف مجموعه‌تان می‌کنید؟
خوشبختانه در این زمینه هیچ مشکلی ندارم، البته باید بگویم که همیشه سعی کرده‌ام که بین مجموعه‌داری و زندگی‌ام تعادل برقرار کنم و مزاحمتی برای خانواده‌ام ایجاد نکرده‌ام.
   آقای نجف‌زاده این عکس‌های قدیمی و تاریخی جزو آثار ملی حساب می‌شوند؟ می‌خواهم بدانم آیا باید برای این کار مجوز بگیرید یا نه؟
خوشبختانه عکس و عکاسی عمر خیلی طولانی ندارد و یک هنر و اثر معاصر به حساب می‌آید. در قوانین میراث فرهنگی کشور، نگهداری از آثاری که زیر 200‌سال قدمت دارند، قانونی است. منظورم این است که از‌ سال 1839 که در آکادمی فرانسه عکاسی اختراع شد، سه‌سال بعد برای نخستین‌بار در دوران محمدشاه قاجار عکاسی به ایران وارد شد. بنابراین هنوز عمر عکس و عکاسی به 200‌سال نرسیده و به همین‌خاطر، هنوز جزو آثار ملی و تاریخی به حساب نمی‌آید. همین هم شده که نگهداری و خریدوفروش عکس آزاد است. از طرف دیگر من به عنوان  نایب‌رئیس انجمن مجموعه‌داران ایران به همراه مدیر عامل، اعضای هیأت مدیره و مؤسسین انجمن سعی کردیم با میراث فرهنگی ارتباط برقرار کنیم و برای مجموعه‌داران مجوزهای فعالیت بگیریم. با همه اینها بدون مجوز هم مشکلی در این زمینه وجود ندارد.
   مجموعه خود شما مجوز دارد؟
بله، من جزو نخستین کسانی هستم که از میراث فرهنگی مجوز مجموعه‌داری عکس را گرفته‌ام. ضمن این‌که این مجوز هر‌سال از طرف سازمان میراث فرهنگی تمدید می‌شود.
   آقای نجف‌زاده مجموعه عکس‌های شما بسیار دیدنی است. آیا تاکنون اقدامی برای برگزاری موزه کرده‌اید تا مردم و علاقه‌مندان به این اثرها بتوانند این کلکسیون جذاب و روایتگر تاریخ کشور را ببینند؟
بله، اقدام کرده‌ایم. امیدوارم هرچه زودتر برای برگزاری موزه از میراث فرهنگ مجوز دریافت کنیم و تا آن زمان قطعا همه عکس‌های مجموعه شمارش خواهند شد و در معرض دید علاقه‌مندان قرار خواهند گرفت.
   به‌عنوان سوال آخر می‌خواهم بدانم که اگر پژوهشگر یا خبرنگاری مثل من به عکس‌های مجموعه شما برای تکمیل گزارشش نیاز داشته باشد، آنها را در اختیارش قرار می‌دهید؟
بله، صددرصد. اصلا هدف من از مجموعه‌داری همین بوده و هست. این‌که تاریخ کشورم را حفظ کنم و آن را در اختیار دیگران قرار دهم. همین الان هم در کانال تلگرام و وب‌سایتی که دارم با پژوهشگران، دانشجویان و محققان، ناشران و روزنامه‌نگاران ارتباط دارم و اگر بتوانم کمکی به آنها بکنم، حتما انجام خواهم داد. در ضمن در مجموعه بخش‌های مرمت و حفاظت از عکس نیز وجود دارد.


تعداد بازدید :  189