شهروند| یک ماه پس از آغاز تخریب گورستان امامزاده عبدالله، سنگ قبرهای بخش بزرگی از گورستان از جا کنده و تکه‌تکه و در گوشه‌ای تلنبار شده است. تخریب گورستان تاریخی امامزاده عبدالله که نامش در فهرست آثار ملی کشور هم ثبت شده، از ابتدا بدون مجوز بود اما اداره اوقاف و خیریه شهرستان ری بی‌توجه به کارش ادامه داد و بخش بزرگی از گورستان را به بهانه همسطح‌سازی، ایجاد فضای سبز و نو‌کردن سنگفرش‌ها تخریب کرد؛ اقدامی که البته از نظر خود مسئولان تخریب نیست. از طرف دیگر در آستانه هفته درختکاری بسیاری از درختان این گورستان هم قطع شده‌اند. پنجشنبه گذشته بنا بود گروه بزرگی از اهالی فرهنگ و هنر به دعوت «حلقه وصل خوشنویسان» در امامزاده عبدالله شهر ری تجمع کنند اما این تصمیم با نامه کارگروه میراث فرهنگی شورای شهر موقتا منتفی شد. روز پنجشنبه اما به دنبال این تصمیم خبر رسید که مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران هم به دنبال تخریب قبور قدیمی در امامزاده عبدالله(ع) به مدیر اوقاف استان تهران نامه نوشته و خواهان توقف عملیات اجرایی در این محوطه شده است.
امامزاده عبدالله که از گورستان‌های معروف تهران بوده، مشاهیر علمی، ادبی و سیاسی بسیاری در آن مدفون‌اند، اردیبهشت 1378 ثبت ملی شد اما این اقدام نتوانست این اثر ارزشمند را از گزند تصمیمات ناگهانی و غیرقانونی نهادهای مختلف مصون بدارد. اوایل بهمن ماه امسال هم ایجاد فضای سبز و همسطح‌سازی بهانه این تخریب‌ها شد. اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان ری حالا پس از سر و صدای بسیار در اعتراض به این تخریب‌ها، در ورودی امامزاده عبدالله، روی بیلبورد بزرگی نوشته: «ان‌شاءالله به‌زودی عملیات سنگفرش جدید و همسطح‌سازی صحن اصلی آغاز می‌شود.»
این اداره مدعی است که تصاویر، نقشه و مشخصات تمامی قبور قدیمی و جدید و همین‌طور پلاک‌ها به‌طور دقیق ثبت شده و هیچ‌گونه تغییری در محل قبور انجام نمی‌شود. این در حالی است که بسیاری از سنگ قبرها تکه تکه شده و در گوشه‌ای از گورستان تلنبار شده است و این سنگ‌ها که بسیاری قدیمی بودند، از بین رفته و دیگر قابل بازگرداندن نیستند. اوقاف اعلام کرده که قرار است سنگ متحدالشکل و همسطح برای تمامی قبور نصب و تمام مشخصات روی قبور درج شود؛ اقدامی که هویت این گورستان را از آن می‌گیرد.
نامه مدیر بافت: تخریب را متوقف کنید
روز پنجشنبه مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران به دنبال تخریب قبور قدیمی در امامزاده عبدالله(ع) به مدیر اوقاف استان تهران نامه نوشت و خواهان توقف عملیات اجرایی در این محوطه شد. علی محمد سعادتی به ایسنا خبر داده است که نامه‌ای به مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان تهران در خصوص اقدامات اجرایی در آستانه متبرکه امامزاده عبدالله(ع) در شهر ری نوشته است.«در این نامه عنوان شده متاسفانه در روزهای اخیر شاهد اقدام سوال‌برانگیز و دور از انتظار اداره اوقاف شهرستان ری در خصوص تخریب قبور قدیمی و جمع‌آوری سنگ مزار بسیاری از مفاخر فرهنگی- هنری کشورمان در آستان متبرک امامزاده عبدالله(ع) بودیم بدون‌شک صیانت از ارزش‌های هویتی و فرهنگی ایران اسلامی در این مجموعه از سوی متولی آن یعنی سازمان اوقاف امور خیریه مورد انتظار است.» در این نامه آمده است: «با توجه به افزایش حساسیت‌های اجتماعی در این خصوص و ضرورت پاسداری هر چه بیشتر از میراث و هویت فرهنگی – تاریخی شهر ری و تهران، خواهشمند است دستور فرمایید كه مسئولان ذیربط ضمن توقف هرگونه عملیات اجرایی در این محوطه نسبت به بازگرداندن شرایط آرامستان به حالت اولیه اقدام و کلیه مدارک و طرح‌های توسعه‌ای آن مجموعه را به معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ارسال کنند تا زمینه همکاری مشترک میان شهرداری و سازمان اوقاف درخصوص ساماندهی آرامستان‌های تاریخی شهر تهران، ری و شمیرانات بیش از پیش آماده شود.»
مدیر اوقاف: این تخریب نیست
با وجود تمامی اعتراضات اما هفته پیش سعيد اوتارخاني، رئیس اداره اوقاف شهر ری تخریب انجام‌شده را از اساس تکذیب کرد: «تخريب اين قبور شايعه بوده و فقط تعداد اندکي قبر قديمي در صحن اصلي امامزاده در راستاي همسطح‌سازي صحن اصلي کف‌سازي شده‌اند.» او به باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «همین قبور در سال 75 نیز کف‌سازی شده بودند. خرید و فروش قبور در صحن اصلی هم شایعه است. این محوطه‌ای که همسطح‌سازی شده و کف‌سازی قبور انجام شده است در محل رفت‌وآمد مردم قرار دارد و برای این‌که مردم بتوانند از محل معنوی امامزاده بهتر استفاده کنند، این فعالیت‌ها انجام می‌شود. در این همسطح‌سازی و اقدامات عمرانی هیچ آسیبی به قبور وارد نمی‌شود.» اینها همه در حالی است که این مجموعه یکی از مهمترین اماکن تاریخی دارای ارزش میراث فرهنگی کشور است که معماری به کار گرفته شده در آن به دوره صفویه و قاجاریه برمی‌گردد و تخریب اتفاق افتاده در محوطه مشهود بوده و حتی شورای شهر هم به آن اعتراض کرده است. اوقاف در عملیاتی که انجام داده سنگ قبرها را زیر و رو کرده و شکسته و علاوه بر این با کشیدن یک کانال عمیق به نظر می‌رسد كه قصد دارند حوضی مستطیل‌شکل از مقابل قبرستان به ورودی امامزاده بکشند. همچنین پس از شروع تخریب صحن اصلی آرامستان تاریخی امامزاده عبدالله به بهانه ساماندهی و دستور احیاي فضای سبز، درختان کهنسال امامزاده عبدالله در آستانه هفته درختکاری قلع و قمع شده است. تمامی این کار‌ها بدون اطلاع اداره میراث فرهنگی استان تهران انجام شده و روزها طول کشید تا این اداره هم هنوز واکنش درخوری به ماجرا نشان بدهد.
تحصن خوشنویسان موقتا منتفی شد
مشاهیر بسیاری در این گورستان جای گرفته‌اند: تقی ارانی، شیخ‌الرئیس افسر، احمد اخگر، مهدی برکشلی، مصطفی بزرگ‌نیا، علی بشرویه‌ای، ادیب پیشاوری، عبدالحسین تیمورتاش، شیخ خزعل، علی دشتی، یدالله سحابی، علی‌اکبر شهنازی، حسینقلی نظام‌السلطنه مافی، توران میرهادی، جعفرشهیدی، عباس مسعودی، دوستعلی معیری و....
از این میان قبور دو تن از بزرگان شهیر خوشنویسی ایران؛ عمادالکتاب و استاد سید حسن میرزاخانی در این بقعه مدفون هستند. این موضوعی بود که باعث شد خوشنویسان تصمیم به تجمع بگیرند. آنها در بیانیه‌ای با اشاره به این‌که به بهانه ایجاد فضای سبز و تفکر نابخردانه برخی مسئولان، قبور قدیمی بزرگان فرهنگ و هنر در امامزاده عبدالله تخریب شده است، نوشتند که در اعتراض به این اقدامات قصد تحصن دارند و از مردم و همه اهالی فرهنگ و هنر خوشنویسان، نقاشان، شعرا و علما و هنرجویان خوشنویسی دعوت کردند که 11 صبح پنجشنبه در امامزاده عبدالله حاضر و خواستار بازگرداندن سنگ‌قبرهای تخریب‌شده توسط اوقاف و ترمیم و نصب مجدد آنها شوند.
در بیانیه خوشنویسان برای حضور اعتراضی در آرامستان امامزاده عبدالله آمده است: «ای مردم! کتیبه‌های تاریخی و منحصربه‌فرد مزاراتی که به بهانه ایجاد فضای سبز و بوستان به جان آنها افتاده‌اند و قبور میراث‌داران فرزانه‌ای که خود چون میراثی جاودان در دل خاک آرامستان امامزاده عبدالله آرمیده‌اند، بوستان اهل دل‌اند.» اهالی فرهنگ و میراث کماکان دل‌نگران وضع این آرامستان بودند و قرار بود حلقه وصل خوشنویسان برای اعتراض به این اقدام تخریبی پنجشنبه دوم اسفند در این آرامستان حضور به هم رسانند اما در بیانیه دوم گفتند: «پس از اعلان «حلقه وصل خوشنویسان» مبنی بر حضور اعتراض‌آمیز در امامزاده عبدلله شهر ری و حمایت بسیاری از دلسوزان و پیشکسوتان عرصه فرهنگ و هنر و یاران همدل از این تجمع، متنی از طرف ریاست کارگروه میراث فرهنگی و گردشگری شورای شهر تهران دریافت شد مبنی بر دعوت ایشان از حلقه وصل برای حضور در جلسه آتی شورای شهر با مسئولان اوقاف و امیدواری ایشان به حل و فصل موضوع از طریق مذاکره.»
در ادامه بیانیه دوم آمده است: «با توجه به توقف اقدامات تخریبی و امکان فراهم شده برای پیگیری موضوع، بدین وسیله اعلام می‌شود که قرار روز پنجشنبه عجالتا متوقف و در صورت لزوم به موعد دیگری موکول می‌شود. بدیهی است که تصمیم به برگزار‌نکردن این تجمع منوط است به این‌که در این جلسه نگرانی‌های پیش آمده از جانب مسئولان امامزاده به‌طور کامل مرتفع شود.»
منتظر رأی دادگاهیم
«تخلف در ساماندهی اثر ملی گورستان امامزاده عبدالله محرز است.» این نخستين واکنش رسمی از سوی اداره میراث فرهنگی استان تهران بود. هفته آخر بهمن ماه سپیده سیروس‌نیا، معاون میراث فرهنگی استان تهران از پیگیری حقوقی تخریب قبرستان تاریخی امامزاده عبدالله در شهر ری خبر داده بود. این اقدام اما هنوز به سرانجام نرسیده است. تعداد زیادی از قبرها در محوطه‌ای ثبت ملی شده تخریب شده و تعداد دقیقشان معلوم نیست؛ این اقدامی است که قانون میراث فرهنگی و شرع تأیید نمی‌کند با این حال متولیان امامزاده عبدالله پیش از این هم بدون اطلاع میراث فرهنگی سنگ قبرهای قدیمی متعلق به سال‌ها قبل را کنده بودند و هدفشان از این کار معلوم نبود یا دست کم فعالان میراث فرهنگی را قانع نمی‌کرد. حالا سیروس نیا به «شهروند» می‌گوید می‌توان از توقف عملیات اوقاف مطمئن بود. او با اشاره به این‌که پیگیری‌هایی با دفتر حقوقی انجام شده است، توضیح می‌دهد: «مستنداتی از این‌که کدام یک از قبرهای کنده شده قدیمی بوده‌اند، نداریم اما اداره اوقاف اعلام کرده است که تعدادی از سنگ قبرهای قدیمی را جابه‌جا کرده و در انبار گذاشته‌اند تا مجددا روی قبر نصب کنند. آنها طرح ساماندهی‌شان را برای ما فرستاده‌اند اما تا وقتی که مسأله حقوقی حل نشود، اجازه هیچ اقدامی را ندارند و ما هم کاری نمی‌کنیم تا رأی دادگاه صادر شود.»
سیروس نیا با گفتن این توضیحات ادامه می‌دهد: «اوقاف می‌خواهد قسمت‌هایی که تخریب انجام شده، سنگفرش کنند و بعد سنگ‌قبرهایی که نگه داشته را سر جایش برگردانند یا برای بعضی از قبرهای قدیمی فقط یک اسم بگذارد اما نظر اداره میراث فرهنگی استان تهران این است که تمامی سنگ‌قبرها سر جایش برگردد. با این حال تا زمانی که مسأله حقوقی حل نشود، اقدامی انجام نخواهد گرفت.» به گفته معاون میراث فرهنگی استان تهران اوقاف در قسمت‌های قدیمی که مورد اعتراض انجمن خوشنویسان بوده عملیاتی انجام نداده و تغیيری ایجاد نکرده است. صورت‌مسأله اما هنوز پابرجاست؛ یک ماه از تخریب بخشی از گورستان تاریخی ری که ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی هم هست می‌گذرد، تعداد زیادی از سنگ قبرها خرد شده و دیگر قابل ترمیم نیست.