غلامحسین دوانی عضو انجمن حسابداران خبره آمریکا
شهروند| مدت‌هاست كه موضوع معاملات مجازي پديده‌اي به نام بيت كوين در شبكه‌ها در رسانه‌هاي اجتماعي مطرح شده است. اساسا در جامعه ما هر گونه پديده‌هاي نوين بدون بررسي آثار و عواقب آن به‌سرعت مثل مد روز مورد استفاده قرار می‌گيرد.
واقعيت آن است كه جهان ديجيتال نيازمند اقتصاد ديجيتالي است و بسياري افراد ترجيح مي‌دهند كه معاملات خود را به صورت ناشناس انجام دهند تا علاوه بر محفوظ و محرمانه‌بودن معاملات از پرداخت هزينه‌هاي اجتماعي نظير ماليات نيز فرار كنند. علاوه بر آن معاملات شبكه‌ای بيت‌كوين راهكاري مناسب جهت پولشويي نيز است زيرا هيچ‌گونه فرآيند قانوني بر آن مترتب نيست؛ مضافا بر آنكه انجام عمليات فيزيكي بانكي مدت‌بردار (تحت ضابطه ساعات كار بانك) بوده اما انجام عمليات بيت كوين مدت‌بردار و تعطيل‌بردار نبوده و كارمزد آن بسيار نازل است.
مزيت ويژه معاملات بيت‌كوين به‌ويژه براي باندهاي مافيايي و جنايتكاران سازمان‌يافته مالي عدم انتقال اطلاعات مالي يا شخصي به شبكه‌هاي ديگر است؛ البته نبايد فراموش كرد كه اصل محرمانگي در بيت‌كوين كاملا بستگي به نرم‌افزار قابل استفاده دارد كه به هر حال طراحان نرم‌افزار و شبكه‌هاي اپليكيشن قادر به استفاده از اين اطلاعات هستند.
و با توجه به جوي كه عمدتا از سوي بازيگران سهم باز اندر فوايد بيت‌كوين و بيت‌كوين‌بازي در‌آورده‌اند به‌ناچار تا آن‌جا كه اطلاعات در دسترس است، اين پديده مورد كنكاش قرار می‌گيرد.
1- پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و صرفه‌جویي حاصل از بودجه جنگ ستارگان و روانه‌شدن اين منابع مالي در بازارهاي مالي و مسكن و از آن‌جا كه حجم عظيم منابع آزاد‌شده قادر نبود بازار سهام را ببلعد، ايده ابزارهاي مالي و توسعه فناوري‌هاي غارت پول در قالب پديده‌هاي نويني به نام قراردادها، آپشن، اولويت‌بندي خريد و فروش آتي مطرح و به‌سرعت ابزارهاي مالي به عنوان سلاح‌هاي كشتار جمعي مالي مطرح شدند. درواقع بنياد فروپاشي بازارها در سال‌هاي 2008 به بعد همين ابزارهاي مالي بوده كه فاقد هر گونه پشتوانه عملي بوده و صرفا توليد ثروت كاغذي می‌كردند. امروزه اقتصاد مبتني بر ابزارهاي مالي را بخش غير واقعي اقتصاد و اقتصاد مبتني بر توليد و خدمات را بخش واقعي اقتصاد می‌نامند.
2- بعد از نخستين سقوط آزاد بازار سهام در سال 1998، طراحان و مبدعان بازارهاي نوين پديده جديدي را به نام ارز سري كه بعدها ارز ديجيتالي هم ناميده شد، راه‌اندازي كردند. از آن‌جا كه در بحران‌هاي 1998 به بعد اشخاص و نهادهاي متعددي به‌عنوان بنيان سقوط بازار معرفي و افشا شدند، طراحان اين پديده جديد از اساس ناشناخته و با نام‌هاي مستعاري كه هيچ‌گونه رد و نشاني از آنان وجود ندارد، ايده‌پرداز بيت كوين شدند و درواقع براي تبري از مسئوليت عملا مسئوليت آتي اين پديده را كه يك مفهوم بيش نيست، بر عهده خود خريداران و فروشندگان بيت‌كويني واگذار كردند تا هيچ‌كس مقصر شناخته نشود؛ زيرا عملا به‌ظاهر هيچ دولت، بانك مركزي و يا نهاد مستقل قانوني مسئوليت بيت‌كوين را بر عهده نگرفته و صرفا گفته می‌شود كه شخصي به‌نام ساتوشي ناكاموتو در يك فهرست ايميل رمزنگاري‌شده مشخصات نخستين بيت‌كوين را منتشر كرده است. اينكه اين شخص مذكر، مونث، شخصيت حقيقي با چه مليتي و كجا مستقر است تاكنون مشخص نشده است؟! يعني در جهاني كه شبكه‌هاي ماهواره‌ای از راه دور لرزش دست، شبكه‌هاي چشمي و يا شناسه‌هاي كامپيوتر افراد را شناسایي می‌كنند، اين باني بيت‌كوين شناسایي نشده است كه همين خود بر ترفند جهاني اين پديده تأكيد دارد.
3- بیت‌کوین (Bitcoin) نوعی واحد پول دیجیتال و درواقع واحد پول رایج در شبکه است که اخیرا در بین کاربران ایرانی رواج پیدا کرده است؛ اما واقعا بیت‌کوین چیست و از کجا آمده است؟ این پدیده نخستين‌‌بار اوایل فوریه سال ۲۰۰۹ در پی مقاله‌ای که توسط برنامه‌نویس ژاپنی به نام ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) منتشر شد به دنیا معرفی شد.
بیت‌کوین بر پایه رمزنگاری است؛ نه اعتماد
هیچ‌کس از خارج سیستم قادر به تولید پول بیشتری نیست. بانک‌های مرکزی و دولت‌ها نقشی در تولید بیت‌کوین ندارند. در بیت‌کوین همه چیز بر پایه رمزنگاری است؛ نه بر پایه اعتماد.
بانک‌ها همواره بر تبادل الکترونیکی مالی نظارت دارند تا کسی نتواند یک پول را دو بار خرج کند! درباره پول نقد چنین مسأله‌ای مطرح نیست؛ زیرا نمی‌توان یک اسکناس را به دو نفر همزمان داد، اما در مورد پول دیجیتال همواره این خطر وجود دارد که یک پول چندبار خرج شود. ناکاموتو راه‌حل هوشمندانه‌ای با استفاده از روش رمزنگاری ارایه کرد. نرم‌افزار بیت‌کوین تمام تبادلات مالی را رمزنگاری می‌کند؛ فرستنده و دریافت‌کننده بیت‌کوین در هر مبادله با رشته‌ای از اعداد شناخته می‌شوند اما یک مدرک عمومی از حرکت هر بیت‌کوین در تمام شبکه منتشر می‌شود. در این مبادلات نام طرفین مبادله محفوظ است اما همه می‌توانند انتقال پول را مشاهده کنند؛ بنابراین اين نرم‌افزار اجازه نمی‌دهد یک پول دو بار خرج شود. یک زنجیره بلوکی (Block chain) محلی برای ثبت تراکنش‌های عمومی است که به اشتراک گذاشته شده است و کل شبکه بیت‌کوین را شامل می‌شود. همه تراکنش‌های تأیید‌شده در این زنجیره ثبت می‌شوند. به این ترتیب می‌توان در تراکنش‌های جدید بررسی کرد که بیت‌کوین‌هایی که خرج می‌شوند متعلق به فرستنده هستند یا خیر.
نمی‌توانیم بگوییم
هیچ‌کس صاحب بیت‌کوین نیست
گفته می‌شود همان‌طوری که هيچ‌كس مالك تكنولوژي كه در وراي ايميل استقرار دارد، نيست؛ هيچ‌كس هم صاحب يا مالك بيت‌كوين نيست؟ اين گزاره بغايت نادرست است؛ زيرا همگان می‌دانند كه تكنولوژي كه ايميل ماحصل آن است در شبكه‌هاي اينترنتي نهفته و چنانچه شبکه گوگول و یاهو دچار اشكال شود gmail و yahoomail كاركرد خود را از دست می‌دهند لذا مالكان گوگول، ياهو، هات‌ميل و... درواقع صاحبان واقعي تكنولوژي و ایمیل‌ها و اپلیکیشن‌های حادث از آن هستند؛ بنابراین نمی‌توان پذیرفت که تکنولوژی بیت‌کوین نیز بی‌صاحب باشد.تحقيقات شبكه‌هاي شيپوري نظير ويكي‌ليكس، آسانژ و... نشان می‌دهد كه صاحبان تكنولوژي‌هاي برتر (ايالات متحده آمريكا، سازمان مركزي اطلاعات آمريكا) از طريق اپليكيشن‌هاي سفارشي به شركت‌هاي سازنده موبايل نظير اپل، سامسونگ و... عملا اختيار كنترل استفاده‌كنندگان موبايل‌ها را به دست گرفته‌اند؛ لذا در عصر حاضر جاسوسي فناوري و حملات سايبرفتسيك جايگزين عمليات فيزيكي شده است بنابراين اينكه هيچ‌كس مالك بيت‌كوين نيست بيشتر يك شوخي است؟!
آمریکا درباره بیت‌کوین چه فکر می‌کند؟
شايد استقبال شديد فعلي از بيت‌كوين واكنش عصبي برخواسته فناوري اطلاعات به نابساماني نظام مالي و پولي جهاني است كه به نوعي در مخالفت با قدرت دلار شكل گرفته است. مركز تحقيقات كنگره آمريكا بيت‌كوين را يك نوع ارز ديجيتالي نظيربه نظير (تراكنش‌هاي فاقد نياز به بانك‌هاي واسطه) در فرآيند متن باز (كد رايانه‌اي كنترل‌كننده كه براي عموم مردم قابل مشاهده است) اين نظام جديد باصطلاح پولي غير متمركز و تراكنش‌هاي آن به وسيله كاربران نظام پرداخت بيت‌كوين صورت می‌گيرد. فارغ از اينكه سازمان مالياتي آمريكا بيت‌كوين را يك نوع دارایي محسوب مي‌كند كه می‌تواند مشمول ماليات باشد؛ بررسي مختصات و مشخصات بيت‌كوين نشان می‌دهد كه بيت‌كوين بيش از آنكه به يك ارز شبيه باشد يك كالاي مجازي (Virtual Merchandise) است. به طور مثال سازمان مالياتي آلمان آن را يك ابزار مالي جديد و ارز خصوصی تلقي می‌كند كه در زمره پول الكترونيكي نمي‌گنجد. در حال حاضر حدود 12 ميليون بيت‌كوين در گردش است كه در بازار توليد مكرر آن حداكثر در سال 2014 در سطح 21 ميليون بيت‌كوين محدود خواهد شد. با توجه به اينكه هر بيت‌كوين تا 8 رقم اعشار قابل تقسيم است حجم كل بيت‌كوين‌هاي قابل خرج‌كردن بيش از 2هزار تريليون خواهد شد.
حجم تراكنش‌هاي معاملاتي روزانه بيت‌كوين در ششم ژانويه 2017 معادل6 /3 ميليارد دلار بوده که هر شخص می‌تواند پردازش تراكنش‌هاي خود را با استفاده از توان محاسباتي سخت‌افزاري كه ويژه اين كار است، انجام دهد؛ اين عمل را استخراج (Mine) می‌نامند.گفتنی است برخلاف معاملات ارزي كه بسيار ساده است، از ضرورت معاملات بيت‌كوين وجود كامپيوتر و نصب‌نرم‌افزار ويژه اين معاملات از طريق اينترنت است كه به اين شبكه به هم متصل شبكه پرداخت يا شبكه بيت‌كوين گفته مي‌شود. در حال حاضر در كشور برخي اشخاص و مراكز كه عمدتا مراكز خدمات آنلاين ارزي هستند به خريد‌و‌فروش بيت‌كوين براي اشخاص اقدام می‌كنند اما هيچ‌گونه ضمانت خاصي براي اين مراكز وجود ندارد.
ارزش بیت‌كوین در بازار
ارزش كل بيت‌كوين‌هاي در گردش رقمي حدود 8/1 ميليارد دلار و جمع ارزش بازاري بيت‌كوين بيش از 10 ميليارد دلار است در حالي كه حجم دلار در گردش رقمي حدود 1240 ميليارد دلار است كه 1190 ميليارد دلار آن اسكناس است.اگر بيت‌كوين را يك نوع ارز تلقي كنيم، قاعدتا نمي‌تواند دچار تغييرات قيمت شود؛ زيرا قدرت خريد يا توان ارزهاي بين‌المللي ممكن است افزايش يا كاهش يابد؛ اما بهاي اسمي آن دچار تغيير نخواهد شد در حالي كه بهاي بيت‌كوين روزانه دچار تغيير است.
موجودی بیت‌کوین چیست
و چگونه کار می‌کند؟
در واقع موجودي بيت‌كوين نه تعدادي سكه و يا مقداري پول كاغذي كه صرفا سابقه تراكنش‌هايي است كه نشان مي‌دهد شما چه تعداد بيت‌كوين داريد. اطلاعات اين تراكنش‌ها در يك دفتر كل عمومي به نام بلاك‌چين (زنجيره بلوكي) درج مي‌شوند. انتقالات بيت‌كوين از كيف پول شما به كيف پول خريدار صورت می‌گيرد. به طور مثال چنانچه روناك بخواهد تعدادي بيت‌كوين به فرزانه انتقال دهد به سه مشخصه زير نياز داريم. اول نشانه ورودي يعني همان سابقه‌ای كه نشان می‌دهد روناك براي ارسال بيت‌كوين به فرزانه از كدام آدرس استفاده كرده است.دوم تعداد بيت‌كوين مورد انتقال و سوم نشانه خروجي يا همان آدرس فرزانه است كه بيت‌كوين با آن ارسال شده است. ضمنا براي انتقال اين معامله علاوه بر وجود يك آدرس بيت‌كوين، يك كليد اختصاصي لازم است. آدرس بيت‌كوين هر لحظه تصادفي ساخته مي‌شود و تركيبي از اعداد و حروف است (نظير توليد رمز ورودی حساب‌های بانکی در ایران که در اینترنت بانکینگ با ريموت كنترل لحظه‌ای تولید می‌شود). كليد اختصاصي نيز تركيبي از حروف و اعداد است كه آدرس بيت‌كوين روناك يا گاو‌صندوق او است در مثال فوق وقتي روناك می‌خواهد تعدادي بيت‌كوين به آدرس فرزانه ارسال كند از كليد اختصاصي براي امضاي ديجيتال (يك پيام ورودي) استفاده كرده و آنگاه روناك از كيف پول خود (گاو‌صندوق مجازي) تعدادي بيت‌كوين را به شبكه بيت‌كوين به آدرس فرزانه با تراكنش تاييد‌شده ارسال می‌كند.
البته اين فرایند انتقال حدودا 10 دقيقه طول می‌كشد تا استخراج‌كنندگان (انتقال‌دهندگان) عمليات را تاييد كنند.
شبکه بیت‌کوین هم دچار اختلال شد
برخلاف تبليغات وطني كه مدعي هستند پيچيدگي و رمزنگاري بيت‌كوين قادر شده از اخلال در بازار آن جلوگيري كند، عملا تاكنون دوبار در آگوست 2010 و مارس 2013 اين شبكه دچار مشكل شده است كه باعث كاهش فوري و شديد ارزش بيت‌كوين شد.
پل كروگمن، اقتصاددان برجسته نوكينري برنده جايزه نوبل در سال 2011 درباره بيت‌كوين گفته بود:
«بيت‌كوين هر چند نوسانات شديدي را پشت سر نهاده اما به‌طور عموم داراي افزايش شديد بوده لذا خريد آن اگر چه سرمايه‌گذاري مطلوبي بوده اما آيا اين موضوع می‌تواند دليل موفقيت اين پروژه باشد؟!
نه؛ زيرا چيزي كه ما از يك سيستم پولي انتظار داريم اين نيست كه افرادي كه آن را ذخيره می‌كنند، ثروتمند شوند ما از سيستم‌هاي پولي انتظار داريم كه مبادلات را سهولت بخشيده و كل اقتصاد را ثروتمند سازد و اين خصيصه در بيت‌كوين وجود ندارد.»