محمد باقرزاده - شهروند|پایتخت و بسیاری از کلانشهرهای ایران آلوده‌ترین روزهای‌ سال را در هفته گذشته پشت ‌سر گذاشتند و بعد از یک روز تنفس، موج جدید آلودگی باز هم از راه رسیده و تنفس را بر شهروندان سخت کرده است. واکنش شهروندان به هوایی که شاخص آلودگی آن در پنجشنبه و در بعضی ایستگاه‌ها حتی به بالاتر از عدد ۲۶۰ یعنی وضع خطرناک و هشدار رسید، اعتراضاتی در فضای مجازی بود که با وقوع زلزله در تهران، این موج خبری جای خود را به زلزله داد؛ هرچند که وضع بنفش آلودگی امکان خروج از خانه را هم به ساکنان پایتخت ایران نمی‌داد. اما دیروز تعدادی از شهروندان و فعالان اجتماعی تهران خود را به خیابان بهشت و مقابل شهرداری تهران رساندند تا رساتر بگویند که «تهران هوا ندارد» و دیگر «انفعال کافی است».
۱۰۰میلیارد تومان برای فیلتر دوده کجاست؟
شهروندان، فعالان شهر و دغدغه‌مندان
محیط ‌زیستی که دیروز صبح مقابل ساختمان شهرداری تجمع کردند، نسبت به انفعال مسئولان درباره معضل آلودگی هوا معترض بودند و خواهان نوسازی ناوگان‌های اتوبوسرانی و تاکسیرانی، منع تردد دیزلی‌های فرسوده، منع ساخت‌وسازهایی که جلوی باد را می‌گیرد، اجرای قانون هوای پاک، نصب فیلتر دوده و منع فروش طرح ترافیک شدند. اگرچه تعداد شرکت‌کنندگان در این تجمع خودجوش کمتر از حد انتظار بود، اما همین حضور و اعتراض همراهی و همدلی مردم را به همراه داشت، هرچند که گروهی از مردم نسبت به تاثیرگذاری این تجمعات از ناامیدی خود سخن می‌گفتند. «نفس تهران به ته رسید»، «انفعال کافی است»، «تهران هوا ندارد»، «اتوبوس فرسوده شهر را آلود کرده»، «فروش طرح ترافیک به قیمت جان مردم»، «۱۰۰میلیارد تومان برای فیلتر دوده کجاست؟» و «می‌خواهیم زنده بمانیم» برخی از نوشته‌هایی بود که در دست این شهروندان وجود داشت. این تجمع خودجوش درحالی صورت گرفت که پایتخت ایران در هفته گذشته، روزهای ناسالمی را پشت ‌سر گذاشت. مدارس این شهر غیر از روز ابتدایی هفته تعطیل بود و هر روز کمیته اضطرار قوانینی را در جهت کنترل این آلودگی مصوب می‌کرد، ولی عملا وضع شهر هر روز به شرایطی بدتر از روز قبل می‌رسید. علاوه‌براین، واکنش مسئولان به وضع هوا هم حکایت از انفعال این مسئولان و نهادهای مربوط داشت تا جایی که رئیس سازمان حفاظت محیط ‌زیست راهکار بهبود وضع را «دعا برای وزش باد» دانست و اعضای شورای شهر هم به شعرخوانی یا درخواست از مردم برای ارایه راه‌حل بسنده کردند.
مسئولان وضع هوا را یک بحران ببینند
در بین افراد حاضر در تجمع خودجوش دیروز، شهروندانی از اقشار مختلف جامعه  بودند که همه یک خواسته مشترک یعنی اقدام جدی و اساسی برای مقابله با آلودگی هوا داشتند. یکی از این افراد که شغل او دستفروشی است، می‌گوید که با وجود مشکلات شخصی در این تجمع حضور پیدا کرده تا از ضرورت مقابله با این وضع سخن بگوید: «من در این تجمع شرکت کردم تا یک موضوع ساده را بیان کنم و آن هم این‌که ناوگان تاکسیرانی باید هیبریدی شود. از مسئولان می‌خواهم که با تشکیل جلسه فوری، معضل آلودگی را یک مسأله بحرانی بدانند و برای مقابله با آن تصمیم اساسی و فوری بگیرند.» این شهروند تهرانی ادامه می‌دهد: «امیدوارم نمایندگان شورای شهر تهران، شهردار محترم تهران و دولت روحانی برای بهبود وضع هوای تهران آستین بالا بزنند وگرنه با فعالیت توییتری، صدور بیانیه و سخنرانی چیزی درست نمی‌شود که اگر می‌شد الان وضع این نبود.» او به سخنان یکی از اعضای شورای پنجم شهر تهران در جلسه علنی هفته گذشته مبنی بر ارایه راه ‌حل شهروندان هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «شورای شهر و شهرداری از مردم می‌خواهند که به آنها کمک کنیم و راهکار ارایه بدهیم. ایده خوب ولی ناکافی است چون من به‌شخصه سواد این کار را ندارم و به این افراد رأی دادم که چنین مشکلاتی را حل کنند.»
سکوت و انفعال درباره آلودگی هوا
باید شکسته شود
«سکوت و انفعال مردم و مسئولان نسبت‌به معضل آلودگی هوا بس است و باید از همه مسئولان بپرسیم که برای حق بنیادی تنفس چه کرده‌اند و چه برنامه‌ای دارند»؛ این توضیح یکی از شهروندان درباره دلیل حضورش در تجمع مقابل شهرداری تهران است که مطالبه هوای پاک را حق بنیادی شهروندان مي‌داند. «محمدکریم آسایش»، کنشگر شهری و فعال مدنی در توضیح این موضوع به «شهروند» می‌گوید: «اهداف این تجمع، اول از همه این است که وضع سکوت و انفعال درباره آلودگی هوا شکسته شود. این سکوت و انفعال که هم از سوی مسئولان و هم مردم دیده‌ می‌شود باید شکسته شود. دومین هدف این بود که شهروندان به‌عنوان یکی از ابتدایی‌ترین حقوق شهروندی خود مطالبه و حق تنفس در شهر را مطرح کنند.» موج انتقاد به مدیران شهری پایتخت و اعضای شورای پنجم شهر تهران در هفته گذشته و با رسیدن آلودگی به شرایط کم‌سابقه خود، افزایش یافت که این کنشگر اجتماعی هم با اشاره به انتقادات، از وظیفه مسئولان برای ارایه راه‌حل سخن می‌گوید: «شهروندان حق خود را مطالبه می‌کنند و این مطالبه یک امر بدیهی است. اعضای شورا، مجلس و... مسئولیت دارند که راه‌حل ارایه دهند. اعضای شورا در روزهای گذشته تنها به شعر خواندن یا پیشنهاد پخش شیر و درخواست ارایه راه‌حل از مردم اکتفا کردند، درحالی‌که وظیفه آنها مقابله با این وضع آلودگی است.» او ادامه می‌دهد: «قانون کاهش آلودگی هوا مربوط به ‌سال ۷۴ است و لایحه جامع هوای پاک که اوایل امسال تصویب شد، شامل منع تردد خودرو‌های دیزلی و فرسوده است، ولی هنوز این قوانین به‌درستی اجرا نشده است. این موارد مربوط به شهرداری است، درحالی‌که ادعا می‌کنند وظیفه‌ای نداریم یا نمی‌توانیم کاری انجام دهیم.» آسایش معتقد است که بیان مطالبات درباره حق شهروندان بر شهر باید ادامه پیدا کند و تجمع دیروز را آغازی بر روند شکست انفعال می‌داند: «صحبت حق بر شهر است. حق تنفس یکی از بنیادی‌ترین حقوق است و انسان‌ها باید نسبت به زیست خود بر شهر حق داشته باشند. این موضوع یعنی مسأله تغییر اقلیم الان قلب جنبش‌های اجتماعی در دنیاست و این نشان از اهمیت این موضوع دارد. این یک معضل جهانی است و علاوه‌بر این برای کشور ما مسأله بغرنج‌تر هم هست که دلیل آن بی‌مسئولیتی بعضی مدیران و مسئولان است و اکنون شاهدیم که وضع هوا در تهران و کلانشهرهای ایران به یک معضل اساسی تبدیل شده است. ما باید با مطالبه حقوق خود، مدام بر مسئولان فشار وارد کنیم تا شاهد شرایط بهتری باشیم.»
اعتراض یا انفعال؛ مسأله این است
اگرچه کاربران زیادی در روزهای گذشته و در شبکه‌های اجتماعی از لزوم اعتراض به وضع آلودگی هوا و کم‌کاری مسئولان سخن گفتند، اما گروهی همچنان معتقدند که تجمعات و اعتراض‌های اجتماعی تاثیری بر عملکرد مسئولان نخواهد داشت. «لاله حکمتی» یکی از حاضران در تجمع اعتراض به وضع آلودگی معتقد است که برای حفظ سلامت شهر و شهروندان راهی جز شکست سکوت باقی نمانده است: «من به‌عنوان یک شهروند این‌جا آمده‌ام تا از ابتدایی‌ترین حق خود یعنی نفس‌کشیدن دفاع کنم. این یک حرکت خودجوش شهروندی بود که تعدادی از شهروندان تصمیم گرفتند از این انفعال خارج شوند تا مسئولان صدای شهروندان و اعتراض نسبت به وضع هوا را بشنوند. انتظار این بود که افراد بیشتری با حضور خود خواهان تغییر این وضع بحرانی شوند. اگر دو گزینه وجود داشته باشد، یکی این‌که اعتراض شود و دیگری هم این‌که بنشینیم و انفعال؛ ترجیح باید کدام باشد؟ این سوالی است که همه ما شهروندان باید از خود بپرسیم و درباره آن به راه‌حل برسیم.» الهام فخاری، عضو شورای شهر که در جلسه هفته پیش این شورا از مردم خواسته بود با هشتگ «نفسم گرفت» درباره وضع آب‌و‌هوا نظر و راهکار خود را بیان کنند، دیروز هم نماینده‌ای را میان تجمع‌کنندگان فرستاد و خواستار گفت‌و‌گو و دریافت راهکار از این شهروندان شد. حکمتی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «این حرکت مردمی پیش از خواسته خانم فخاری مطرح شده بود، اما این پیشنهاد او را با دیده مثبت می‌بینیم و امیدواریم که اعضای شورا برای بهبود این وضع جدی‌تر تصمیم‌گیری کنند. حرف همه ما خستگی از این وضع است و همه، از مردم تا مسئولان درگیر این وضع هستیم. سکوت تاکنون کمکی به این موضوع نکرده و آلودگی هفته گذشته بار دیگر و با پایان‌یافتن باران و باد، دوباره ظاهر شده است. هیچ چیز در این شهر تغییر نکرده که انتظار داشته باشیم آلودگی برنگردد. این شرایط، نفس کشیدن را از شهروندان گرفته و امکان زندگی را سخت کرده است.» تجمع دیروز درحالی صورت گرفت که بسیاری از کنشگران شهری و کارشناسان اجتماعی از ضعف عملکرد مسئولان در سال‌های گذشته برای مقابله با آلودگی هوا سخن می‌گویند. هفته پیش «شهربانو امانی»، عضو شورای شهر تهران با اشاره به جلسات مختلف شورای شهر درباره آلودگی، این مشکل را بسیار ساده‌تر از آن چیزی دانست که تصور می‌شود. او اتوبوس‌ها را با ۳۱درصد از تولید ذرات معلق، مسئول مرگ ۱۵۰۰نفر از شهروندان تهرانی‌ دانست و به‌عنوان راه‌حل پیشنهاد داد که با صرف ۱۰۰میلیارد تومان این وسایل حمل‌ونقل عمومی به فیلترهای جذب دوده مجهز شود. پیش از این هم مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌ زیست از مرگ سالانه 35‌هزار نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا سخن گفته بود که تمام این آمار، وضع بحرانی هوا و همچنین لزوم توجه جدی به حل این مشکل را
نشان می‌دهد.