نادره وائلی‌زاده| «خوزستان یک‌صدا، کلانتری استعفا»؛ اهوازی‌ها این شعار را در تجمع روز جمعه در اعتراض به انتقال آب کارون فریاد کردند. اعتراضی که از سال‌ها قبل آغاز شده اما از زمان انتشار نامه محرمانه عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در فضای مجازی دوباره بالا گرفته است. کلانتری در این نامه به جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری مدعی شده که با توجه به وجود آب مازاد در رودخانه کارون، می‌توان 750میلیون متر مکعب از آن را به طرح‌های انتقال آب اختصاص داد. این در حالی است که کارشناسان آب و آنها که به وضع خوزستان آشنایند، می‌گویند این استان دیگر آب مازادی برای انتقال ندارد و خود با تبعات بی‌آبی درگیر است. این نامه درگیری لفظی شدید نمایندگان خوزستان در مجلس با کلانتری در سفر او به این استان را به دنبال داشت. چند روز پیش ناصری‌نژاد، عضو مجمع نمایندگان خوزستان طرح سوال از رئیس‌جمهوری را به دلیل اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست به میان آورده و آیت‌الله حیدری، امام‌جمعه اهواز در خطبه‌های نماز جمعه این هفته اظهارات کلانتری را «غیر کارشناسانه و غیر مسئولانه و دروغ محض» خوانده است. در سال‌های گذشته خوزستانی‌ها بارها به انتقال آب کارون اعتراض کرده‌اند و با برگزاری همایش‌های علمی، تجمع‌ها و زنجیره‌های انسانی تهدید به استعفای دسته‌جمعی از سوی نمایندگان مجلس و طرح استیضاح نامجو و چیت‌چیان (وزرای نیروی پیشین) از این دسته
بوده است.
مهدی قمشی، رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز و استاد نمونه کشور 15سال است که برای توقف طرح‌های انتقال آب کارون تلاش می‌کند. او که معتقد است «پرونده طرح‌های انتقال آب در کشور باید بسته شود» در گفت‌وگو با «شهروند» از جزییات نامه اخیر کلانتری، بحث پرحاشیه انتقال آب کارون و رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست به این مسأله می‌گوید.
نامه رئیس سازمان محیط زیست چه نکته‌ای داشت که اعتراض خوزستانی‌ها را دوباره برانگیخت؟
حُسنِ نامه آقای کلانتری این بود که بالاخره طرز فکر کسانی را که اعتقاد به وجود آب مازاد در خوزستان دارند، شفاف‌سازی کرده است، ولی هر چقدر تحقیق و سوال کردم متاسفانه دیدم همه بندهای آن اشتباه است و مبانی استدلالی نادرستی را برای توجیه انتقال آب به کار برده است. این نامه اگر چه توصیه درستی برای افزایش راندمان آب کشاورزی و لزوم صرفه‌جویی کرده، اما نتیجه‌گیری کرده رودخانه کارون آب مازاد دارد و می‌توان آن را انتقال داد.
بنابراین معتقدید که کارون آب مازاد ندارد؟
بله؛ چون رودخانه کارون از نظر ما وضع طبیعی و عادی ندارد و هم‌اکنون هم تحت فشار و تنش است. اگر صرفه‌جویی در کارون جدی گرفته شود، این خوبی را دارد که بحران آب در این حوزه تخفیف پیدا کند و اوضاع قدری بهتر شود؛ ولی واقعا نمی‌شود با این صرفه‌جویی‌ها مجوز صد‌درصد انتقال آب بین حوزه‌ای را صادر کرد.
وضع کارون از 10 سال پیش تا کنون چگونه است؟
شرایط کارون هم از نظر کیفی و هم کمی بحرانی است. در سال 84 متوسط شوری (EC) در این رودخانه در مقطع اهواز یک‌هزار و 500 واحد (میکروموس در مترمکعب) بود که اکنون به 2هزار و 700 واحد رسیده و این میزان با چارچوب‌های آب شرب و کشاورزی فاصله زیادی دارد. آبدهی کارون نیز از حدود 19میلیارد متر مکعب در سال‌های گذشته، به کمتر از 14میلیارد متر مکعب رسیده است. درواقع وضع مصرف در حوزه کارون وارد مراحل بحرانی شده و داریم 90درصد آب آن را برای شرب، کشاورزی و صنعت استفاده می‌کنیم؛ در حالی که مصرف باید به 60درصد برسد. بنابراین وقوع بحران‌های زیست‌محیطی در این حوزه مورد انتظار است و اکنون آثارش را داریم می‌بینیم. با توجه به این شرایط اگر آبی به دست بیاید باید صرف بهبودی رودخانه کارون شود نه این‌که انتقال آب را تجویز کنیم؛ ما با این بخش از سخنان کلانتری که انتقال آب را بلامانع دانسته، مخالفیم و معتقدیم این نامه سراسر اشتباه است.
کدام بندهای این نامه را دارای اشکال می‌دانید؟
همه بندهای این نامه اشتباهات فاحشی دارد؛ مثلا این نامه امکان صرفه‌جویی مزارع نیشکر را بسیار بیشتر از میزان واقعی اعلام کرده، در حالی که هیچ مطالعه‌ای تا کنون نتوانسته این مقدار را تأیید کند. همچنین سطح زیر کشت برنج در حوزه کارون را 60هزار هکتار اعلام کرده که این آمار واقعیت ندارد و کل سطح زیر کشت برنج در خوزستان 47هزار هکتار است که تنها 20هزار هکتار آن در حوزه کارون قرار دارد؛ از آن گذشته به اولویت‌های خوزستان هم توجهی نشده است. اگر با مدیریت صحیح بتوانیم آبی به دست آوریم به نظر من باید صرف کارون شود و در بستر رودخانه باقی بماند تا وضع آن را مقداری بهبود ببخشد. اگر هم قرار باشد این آب مصرف شود، در حوزه کارون نیازهای زیادی معطل سهمیه آب هستند و همه جواب رد شنیده‌اند. ما در حوزه کارون 150هزار هکتار زمین حاصلخیز داریم که به دلیل نبود آب کشت نمی‌شود. کانون‌های ریزگرد، حقابه تالاب شادگان، فاز دوم طرح 550 هزار هکتاری مقام معظم رهبری، نخیلات شادگان و آبادان و خرمشهر همه بحران‌های این حوزه‌اند که منتظر تخصیص آب هستند ولی آبی نیست که به آنها داده شود.
یکی از بندهای این نامه پیشنهاد ممنوعیت کشت برنج در خوزستان است.
این طرز فکر کاملا غلط است. چگونه می‌شود مردمی را که تنها راه معیشت آنها برنجکاری است، به طور کلی از کار کشاورزی منع کرد؟ آیا جناب کلانتری برای اشتغال و ارتزاق آنها فکری کرده‌اند یا این‌که این کشاورزان باید بروند حاشیه‌نشین شهرها شوند؟ ما با تغییر الگوی کشت موافقیم البته باید به این مسأله هم توجه کرد که در اصفهان نیز پنج‌هزار هکتار برنج کاشته می‌شود و در کرمان نیز باغات پسته آب زیادی مصرف می‌کند. درواقع طرح‌های انتقال آب دارد برای توسعه کشاورزی اجرا می‌شود. آن هم بدون توجیه اقتصادی به طوری که برای انتقال هر مترمکعب آب 2هزار تومان هزینه می‌شود و از کشاورز 13 تومان دریافت می‌شود که اصلا منطقی نیست. درمجموع به هیچ‌وجه در این چیدمان نمی‌توان نتیجه گرفت که آب مازادی در کارون وجود دارد و عجیب است رئیس سازمان محیط زیست با چنین اشتباهات فاحش و مغلطه‌کاری مکاتبه رسمی کند. ما کلانتری را به مناظره درباره بند بند این نامه دعوت می‌کنیم.
پس به اعتقاد شما نامه کلانتری چه هدفی دارد؟
نمی‌دانم ولی با این نامه آنهایی که منتظر بهانه هستند، دست به کار می‌شوند و طرح‌های انتقال آب را بدون ارزیابی کافی و بدون مجوز آغاز می‌کنند.
ولی تصمیم‌گیرنده اصلی وزارت نیرو است.
درست است که کلانتری تصمیم‌گیرنده اصلی نیست و نهایتا وزارت نیرو باید تصمیم‌گیری کند اما رضایت سازمان محیط زیست که معاون رئیس‌جمهوری به‌شمار می‌آید، بخش مهمی از دولت است. با اعلام آب مازاد دست دولت باز می‌شود تا به آنهایی که آب طلب می‌کنند، جواب مثبت بدهد. متاسفانه سازمان محیط‌زیست که باید مدافع چارچوب‌های زیست‌محیطی کارون باشد وظیفه اصلی خود را فراموش کرده است. این‌که رئیس سازمان محیط‌زیست چنین نامه‌ای بنویسد و مجوز انتقال آب را بدهد برای ما هم خیلی عجیب است؛ چون متولی بخش‌هایی که در کارون باید اصلاح شود، این سازمان است. حالا چه اتفاقی افتاده که سازمان محیط‌زیست دغدغه‌اش را فراموش می‌کند و دغدغه وزارت نیرو را (که خود درباره انتقال آب تردیدهایی دارد) مطرح می‌کند، جای سوال دارد.
اکنون طرح انتقال 850میلیون مترمکعب آب به فلات مرکزی (بهشت آباد) بدون سازمان مجوز محیط‌زیست در حال اجراست.
اجرای طرح‌های انتقال آب تا حالا متوقف نشده‌اند؛ ولی این نامه فعالیت‌های آنها را تشدید می‌کند. سازمان محیط‌زیست به‌تازگی به هشتمین طرح انتقال آب کارون موسوم به «ونک سولگان» که 340میلیون مترمکعب آب کارون را به باغات پسته رفسنجان می‌برد نیز مجوز داده که کاهش این میزان آب، تبعات منفی بسیاری را به همراه دارد که ما بارها نسبت به آنها هشدار داده‌ایم.
آن طور که پیداست هشدارهای کارشناسان جدی گرفته نشده و اکنون کار به تنش‌های اجتماعی کشیده است.
مردم خوزستان دارند مشکلات زیست‌محیطی را با همه وجود خود لمس می‌کنند. ما دوست داشتیم سازمان محیط زیست از منظر کارشناسی طرح‌های انتقال آب را رد کند، ولی این کار را نکرد. این سازمان هنوز فرصت دارد که نتیجه‌گیری اشتباه خود را اصلاح کند، در غیراین صورت مردم خوزستان و نمایندگان و متولیان آنها به خودشان حق می‌دهند که از حق طبیعی خود دفاع کنند و نظرات کارشناسی را فریاد بزنند. اخیرا استاندار خوزستان مکاتباتی کرده و امام‌جمعه اهواز نیز مذاکراتی داشته که به استدلال‌های کارشناسی استان توجه شود.
موافقان انتقال آب کارون می‌گویند این آب برای شرب اصفهان و یزد و کرمان است؛ مشکل آب شرب در این استان‌ها چقدر جدی است؟
مشکل آب شرب این استان‌ها با اختصاص بودجه قابل حل است. مشکل زاینده‌رود را نیز در داخل همین حوزه می‌توان با مدیریت مصرف، تجدید نظر در صنایع آب‌بر و جلوگیری از توسعه کشاورزی و... مرتفع کرد. بنابراین دلیلی برای انتقال آب باقی نمی‌ماند مگر این‌که از این آب بخواهند برای مصارف کشاورزی و صنعت استفاده کنند. البته این هم یک مسأله است که چگونه دولت مسأله آب شرب خوزستان را که از مسائل بحرانی حال حاضر این استان است، حل نکرده اما به آینده خیلی دور استان‌های دیگر فکر می‌کند.
به نظر شما نامه کلانتری را می‌شود فصل جدیدی در رویکرد سازمان محیط زیست دانست؟
بله؛ تا حالا ندیدم استدلال‌های غلط برای انتقال آب به این صراحت مطرح شود و این نامه بسیار تازگی دارد. خانم ابتکار رئیس سابق سازمان محیط‌زیست هیچ گاه با طرح‌های انتقال آب کارون موافقت نکرد و به آنها مجوز نداد. با آمدن کلانتری ناگهان رویکرد سازمان محیط زیست تغییر کرده و چرخش 180درجه‌ای داشته که بسیار عجیب است. جالب است که این نامه اظهار نظر کسی است که در مستند «مادرکشی» حرف‌های دیگر می‌زند و نظراتش قبل از آمدن به سازمان محیط زیست متفاوت بود و این نشان می‌دهد که سیاسی‌کاری خیلی نظرات را ممکن است تغییر دهد.