| ترجمه: یاسمن طاهریان|
«پزشکان بدونمرز» سازمان امدادی است که در سراسر جهان کمکهای بشردوستانه ارایه میکند. سال 2004، این سازمان برای کمک به آسیبدیدگان زلزله و سونامی اقیانوس هند، بیش از 160 داوطلب و 200تن تجهیزات را به آن مناطق فرستاد. پزشکان بسیاری برای همکاری با «پزشکان بدون مرز» برای کمک به سونامیزدگان داوطلب شدند. اما تنها افراد آموزشدیده و با تجربه برای این عملیات اعزام شدند. پزشکان بدون مرز در بیش از 70 کشور خدمت میکند و همواره از پزشکان و پرستاران داوطلب دعوت به همکاری میکند. دکتر «کریستوفر فورنییر»، مدیر دفتر پزشکان بدون مرز در نیویورک، جراح و پزشک عمومی اهل کشور فرانسه است. او اخیرا مسئولیت اجرای پروژه «برنامه جراحی» را برای پزشکان بدون مرز در پورتو پرنس، پایتخت هائیتی برعهده داشته است. WebMD، وبسایتی تخصصی درباره بهداشت و سلامت انسان است. دکتر «لوری بارکلی»، متخصص مغز و اعصاب است که با دکتر فورنییر درباره نحوه عملکرد این سازمان گفتوگو کرده است. این گفتوگو در وبسایت WebMD منتشر شده است.
کدام دسته از پزشکان متخصص میتوانند در سازمان «پزشکان بدون مرز» استخدام شوند؟
فورنییر: دکترها و پزشکان متخصص. از جراح گرفته -مخصوصا جراح عمومی و ارتوپدی- تا دکتر زنان، متخصص بیهوشی، دکتر اطفال، روانشناس، پرستار، ماما و دکتر آزمایشگاه. به پزشک عمومی هم بیشتر از بقیه احتیاج داریم.
تجربیات و مهارتهای مورد نیاز آنها چیست؟
پیشینه حرفهای داشته باشند. تجربه کاری یا خدمت در مناطق دورافتاده بسیار کمک میکند. جراحان باید بتوانند در مناطق دورافتاده با تجهیزات بسیار کمی عمل جراحی انجام دهند و برای شرایط مختلف کاری آمادگی داشته باشند. برای پرستاران داشتن تجربه مدیریتی در عملهای جراحی بسیار مهم است. بسیاری از پرستاران شغلهای مدیریتی خواهند داشت، پس تجربه مدیریتی هم مهم است. تجربه درمان بیماریهای مناطق گرمسیری هم اهمیت دارد. در بسیاری از کشورهایی که کار میکنیم، افرادی با این تجربیات پیدا نمیشوند. بحران سونامی آسیای جنوبی به کنار، بیشتر فعالیتهای ما در آفریقاست. جایی که بیماریهای انگلی مزمن مانند مالاریا و لیشمانیوز احشایی (یا کالازار)، بیماری خواب (تریپانوزومیاز) و دیگر بیماریهای گرمسیری شایعاند. پس داشتن تجربه در این زمینهها امتیاز است. دانستن زبانهای مختلف هم خیلی کمک میکند. شهروندان آمریکایی، انگلیسی صحبت میکنند که مزیت بزرگی است. در بسیاری از کشورها زبان انگلیسی بیشتر از همه کاربرد دارد. اما در بسیاری از کشورهای آفریقایی باید بتوانید فرانسه صحبت کنید. در دیگر مناطق دنیا، اسپانیایی و عربی هم به درد میخورد.
پزشکان برای چه مدتی باید خدمت کنند؟
برای هر ماموریتی حداقل 6ماه، اما ماموریت میتواند یکساله یا حتی بیشتر باشد. برای مواقع اضطراری، مانند سونامی، فقط پزشکان باتجربه را اعزام میکنیم. در واقع، آنهایی که همان اول برای ماموریت سونامی اقیانوس هند داوطلب شدند، بیش از 20سال تجربه همکاری با پزشکان بدون مرز را داشتند. داوطلبان باتجربه میتوانند عضو «ائتلاف اضطراری» شوند. آنها به ماموریتهای اضطراری یک تا دو ماهه اعزام میشوند، اما باید تجربه کاری داشته باشند. از افرادی که برای بار نخست اقدام میکنند، تعهدی حداقل 6ماهه میخواهیم. به استثنای جراحان و متخصصان بیهوشی؛ اگر آنها بتوانند یکماه از وقتشان را به ما اختصاص دهند، برای ما کافی است.
آیا قبل از اعزام، دوره آموزشی خاصی برای داوطلبان وجود دارد؟
فورنییر: داوطلبان دوره سه روزهای به نام «آمادهسازی برای اعزام» را میگذرانند. در این دوره درباره انواع جراحیها، شماره تلفنهای اضطراری، احترام به قوانین و رفتارهایی که از آنها انتظار میرود، توضیح میدهیم. بعد براساس میزان تعهد داوطلب، برنامههای آموزشی پزشکی مختلفی داریم. این برنامهها شامل ایمنسازی بدن در برابر بیماریها، جبران سوءتغذیه، مدیریت شیوع و بیماریهای واگیردار است. ما برنامههای آموزشی عمومیتری هم داریم؛ مانند نحوه عملکرد در مدیریت تیمی.
چگونه مکان ماموریت پزشکان انتخاب میشود؟
بخشی براساس درخواست خودشان است. وقتی که میخواهید اقدام کنید بهتر است برای هر موقعیتی اعلام آمادگی کنید. اما اگر محدودیتی دارید، مثلا اگر نمیخواهید به مناطق جنگی یا کشور خاصی بروید، ما کاملا آن را در نظر میگیریم. ماموریتها به ملیت شما هم بستگی دارد. ما تیمهای بسیار مشخص و شغلهای تعریفشدهای داریم، پس مثلا دکتر اطفال به احتمال زیاد به بیمارستان کودکان اعزام خواهد شد.
روانشناسان به کشورهایی اعزام میشوند که بهتازگی بحران یا فاجعهای رخ داده یا مناطقی که مردم آن از مشکلات روحی رنج میبرند.
پزشکانی که به مناطق سونامیزده اعزام میشوند، با چه شرایط احتمالی روبهرو میشوند و وظایف آنها چه خواهد بود؟
براساس آنچه تا به حال مشاهده کردهایم، سه مرحله وجود دارد: نخست، چند تیم جراحی را اعزام میکنیم، اما در همه مناطق احتیاجی به عملهای جراحی وجود ندارد. در شرایط اضطراری، مراقبت از مجروحان در روزهای اولیه ضروری است. مردم محلی معمولا این کار را انجام میدهند. سازمانهای درمانی مانند ما اغلب برای این نوع شرایط دیر به محل میرسند. بعد از آن، بهداشت عمومی را فراهم خواهیم کرد. بهداشت عمومی را داروسازان، دندانپزشکان و چشمپزشکان تامین میکنند. ما همهجا داروخانه میسازیم، البته بیشتر در مناطق دورافتاده. داوطلبان مانند پزشکان عمومی وظیفه مداوای بیماریهای فراوانی را برعهده دارند. بیماریهای عفونتهای تنفسی حاد، زخمهای کوچک و عفونتی شایعتر هستند. در مرحله آخر، داوطلبان باید به مداوای افرادی بپردازند که دچار اختلال استرسی پس از سانحه و دیگر اختلالهای استرسی شدهاند. پس تیمهای ویژهای از روانشناسان و روانپزشکان را اعزام میکنیم. بعد از سونامی، بسیاری از اعضای خانواده نجاتیافتگان ناپدید شدهاند. ما در روستاهای 3هزار نفری دیدهایم که تنها 300نفر زنده ماندهاند. تمام زمینههای اختلالهای استرسی وجود دارد، پس سعی میکنیم در فاصله چند ماه آن را حل کنیم.
چگونه با مشکلات امنیتی مانند ربودهشدن و فروش کودکان برخورد میکنید؟
این مسأله بیشتر به سیاستهای بینالمللی مرتبط است. تمرکز ما مناطق دورافتاده است. ما نسبت به دیگر آژانسهای امدادی با جمعیت کمتری سروکار داریم. این مشکلات بیشتر مربوط به سازمان ملل متحد و آژانسهای آن مانند یونیسف است.
چه خطرهایی عضو بودن در پزشکان بدون مرز را تهدید میکند؟
در نواحی که سونامی اتفاق افتاده، خطری پزشکان را تهدید نمیکند. البته، ما همیشه به داوطلبان اطلاعات کاملی از شرایط میدهیم. قوانین و مقررات سختی وضع کردهایم تا برای پزشکانی که به محل اعزام میشوند، اتفاقی نیفتد. اما در عینحال، احتمال وجود خطر نمیتواند صفر باشد. با هر ماموریتی سعی میکنیم احتمال خطر را به صفر برسانیم، اما آنها قبول میکنند که احتمال خطر همیشه وجود دارد. برخی از کشورها مانند افغانستان و عراق، کشورهاییاند که ما را هدف قرار دادهاند. در این مناطق دیگر نمیتوانیم کار کنیم. اما در بیش از 75کشور همچنان مشغول به کاریم و مشکلی وجود ندارد.
آیا عضویت در پزشکان بدون مرز مزیت خاصی دارد؟
پزشکان مجبور نیستند مجانی برای ماموریتی اعزام شوند. پزشکان بدون مرز برای هر ماموریتی، مبلغی را برای هزینههای معمولی آنها در نظر میگیرند؛ مانند اجاره آپارتمان یا پرداخت وام خانهشان. البته کسی به خاطر مزیتهای مالی برای چنین ماموریتهایی داوطلب نمیشود. حداقل در پزشکان بدون مرز اینگونه نیست. پولی که به آنها میدهیم برای کمک به هزینههای روزمره آنهاست. پزشکان بدون مرز برای کسانی که طولانیمدت همکاری میکنند، «وضعیت» دیگری تعریف میکند، مخصوصا برای آنهایی که مسئولیتهای بزرگتری را برعهده میگیرند.
لطفا از مزیتهای حرفهای، روانشناسی و عاطفی همکاری با پزشکان بدون مرز بگویید.
بر اساس تجربیات خودم میتوانم بگویم که بسیار مفید است، اما نمیدانم تجربهای عاطفی است یا نه. به شما کمک میکند دید وسیعتری نسبت به دنیا داشته باشید، ذهن شما را باز میکند و بیشتر مربوط به تجربیات انسانی شماست.
تجربه کاری متفاوتی است. من پزشک عمومی هستم، اما در بیماریهای گرمسیری و اپیدمیولوژی هم تجربه دارم. به دلیل همکاری با پزشکان بدونمرز، شاهد مواردی از بیماریهای گرمسیری، کنترل سوءتغذیه و بیماریهای دیگری بودهام که تا به حال با آنها برخوردی نداشتهام. باارزشترین جنبه حرفهای پزشکان بدون مرز، تشخیصهای بالینی است. پزشکان معمولا با اعتمادبهنفس جدیدی در مهارتهای درمانی خود به خانه برمیگردند.
جراحان با موارد پیچیده بسیاری سروکار دارند. هر مورد ترومای روانی است. در عینحال وقتی میتوان فردی را نجات داد، خیلی احساس خوبی به آدم دست میدهد. قبل از اینکه به ماموریتی بروید، خواسته واقعی شما باید کمککردن به دیگران باشد، اما باید بدانید که با کولهباری از تجربیات انسانی، شخصی و حرفهای باز میگردید که جای دیگری امکانپذیر نیست.
آیا تجربه خاصی دارید که بتوانید کارکردن در پزشکان بدونمرز را ترسیم کنید؟
به عنوان پزشک عمومی، ماموریت من گاهی کمک به جراحان سر عملهایشان بوده؛ گاهی هم مدیریت پرسنل را هم برعهده داشتهام. کودکانی را که در مراکز سازمان در سودان و جاهای دیگر آفریقا جراحی کردهایم، بهخوبی به یاد دارم. وقتی که آنها را به مراکز درمانی، کلینیک یا بیمارستان میآورند، وضع وحشتناکی دارند. وقتی که میتوانیم آنها را درمان کنیم احساس بسیار خوبی داریم. وقتی که میبینیم آنها دارند از گرسنگی هلاک میشوند، بعد از سه هفته سلامتشان را بهدست میآورند، از دیدن لحظهای که دست در دستان وابستگانشان مرکز را ترک میکنند، بسیار خوشحال میشویم.
میدانم که پزشکان این لحظات خوب را در شرایط دیگری هم میتوانند تجربه کنند. تجربهای اینچنینی با کمترین تجهیزات در وسط ناکجاآباد در مناطق جنگی، معنای دیگری دارد.
پزشکان بدون مرز چگونه بهصورت بهینه منابع را به مناطق مختلف اختصاص میدهد؟
براساس نیازهای منطقه. مثلا، امروز سیستم بهداشتی هائیتی باید دوباره از نو ساخته شود. اما نگرانیهای سازمان فوریتهای پزشکی مانند ما، در مناطق درگیری مانند پورتوپرنس، پایتخت هائیتی است، جایی که ماهانه بیش از صدها نفر با اسلحه و سلاحهای دیگر زخمی میشوند، اما تحتعمل جراحی قرار نمیگیرد. پس برای همین تصمیم گرفتیم پروژه «برنامه جراحی» را آنجا اجرا کنیم.
در دارفور، سودان، نیاز به برنامههای بهداشتی اولیه و ثانویه بسیاری وجود دارد. پس اولویت براساس میزان نیاز و فوریت آنهاست. خوشبختانه، تجربه بسیاری در نحوه برخورد سریع با اینگونه عملیاتها را داریم.
80 تا 85درصد سرمایه این عملیاتها از اهداکنندگان تامین میشود. 85درصد پولی که از مردم به ما میرسد، خرج عملهای جراحی میشود. سرمایه را بسته به نوع عملیات انجامشده در منطقه اختصاص میدهیم. مثلا در دارفور، سودان، بیش از 150داوطلب داریم. بعد از سونامی در جنوب آسیا، 160داوطلب عضو سازمان شدهاند. این منابع بسته به حجم عملیات موردنیاز تعیین میشوند.
اگر پزشکان نخواهند برای دوره کامل تعهد بدهند، آیا راه دیگری وجود دارد که بتوانند کمک کنند؟
ماموریتها تمرکز اصلی ما هستند، اما بهعنوان سازمان بهداشتی سعی میکنیم با دنیای پزشکی هم در ارتباط باشیم. همیشه سعی میکنیم از بهترین داروها و ابزار تشخیص استفاده کنیم. بعضی وقتها در محیطهای آرام کارآزمایی بالینی و پروژههای تحقیقاتی برگزار میکنیم. برای انجام این کار باید با دانشگاهها، مدارس پزشکی و تحقیقاتی ارتباط داشته باشیم. پس پزشکانی که به هر دلیلی نمیتوانند به ماموریتی بروند، گاهی اوقات با پزشکان بدونمرز اینگونه همکاری میکنند. ما همیشه علاقهمندیم با مراکز تحقیقات علمی ارتباط برقرار کنیم. هدف ما ارایه بهترین شیوه درمانی در ماموریتهایمان است.
آیا برای پزشکانی که میخواهند در ماموریتی داوطلب شوند، توصیهای دارید؟
تجربه حرفهای بسیار مهم است. باید بدانید که اگر میخواهید کارتان را درست انجام دهید، باید با شرایط کشوری که در آن کار میکنید خود را وفق دهید. علاوه بر پیشینه پزشکی، از شما انتظار داریم ذهن باز و کنجکاوی داشته باشید. همچنین برای کمکرسانی به هر جامعهای باید تمایل داشته باشید با آن جامعه یکپارچه شوید.