المیرا اکرمی- شهروند| «دنبال زن و شوهر پولدار باشید»، «هزینه‌هایتان را دانگی کنید»، «عشق به شرط پول» و ... اینها توییت‌هایی است که بلافاصله بعد از توصیه منصور غلامی، وزیر علوم در توییتر به راه افتاد. غلامی به دانشجوها گفته بود با دقت عاشق شوند و خیلی الکی عاشق نشوند. این موضوع اما با واکنش گسترده کاربران ایرانی توییتر همراه بود. البته برخلاف انتظار، کاربران مسعود کرباسیان، وزیر اقتصاد را مخاطب قرار دادند و با هشتگ‌هایی که به راه انداختند اعلام کردند که عمده دلیل رویگردانی آنها از عشق و ازدواج مسائل اقتصادی و بیکاری است.
به‌جز این، براساس طرح آمارگیری از رفتار فرهنگی خانوار ایرانی هم که توسط مرکز آمار ایران انجام شده، مهمترین معضل ازدواج جوانان از دیدگاه افراد ۱۸ساله و بیشتر شهری، بیکاری با ۷۴درصد، نداشتن شغل دایم با ۵۴.۴درصد، مشکل تهیه مسکن با ۵۴.۱‌درصد و وضع نامناسب مالی سرپرست با ۳۳.۵‌درصد بوده‌ است.
البته نگاهی به سایر آمارهای اقتصادی نشان می‌دهد ادعای جوانان ایرانی چندان بیراه نیست و حالا براساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری جوانان در فصل بهار به 28.8‌درصد رسیده است. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که نرخ بیکاری دانش‌آموختگان دانشگاهی رکوردشکنی کرده و در شرایطی که شمار افراد دارای تحصیلات دانشگاهی در سال‌های پس از انقلاب 14 برابر شده است، گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که میزان مشارکت اقتصادی افراد تحصیلکرده از 68.9 در‌ سال 65 به 48‌درصد در ‌سال 90 کاهش داشته است و این روند همچنان ادامه دارد؛ به‌طوری که درحال حاضر بحران تحصیلکرده‌های بیکار و بیکاری به‌عنوان یکی از ابرچالش‌های دولت مطرح شده و حتی کمک‌های مشاوره‌ای کارشناسان صندوق جهانی پول را برای ایران به دنبال داشته است. از این گذشته، درحالی‌که حداقل مزد در‌ سال 95 حدود 812 هزار بوده است و وضع دستمزد مشاغل در ایران براساس نظرسنجی سایت ایران‌تلنت نشان می‌دهد متوسط دریافتی شاغلان ایرانی از مشاغل معمول بین یک تا 1.5‌میلیون تومان است، حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار کار و عضو شورایعالی کار با بیان این‌که آمارهای بانک مرکزی برای هزینه خانوار مورد انتقاد فعالان کارگری قرار گفته و آن را رقمی غیرواقعی می‌دانند، اعلام کرد: براساس مدلی که کارشناسان بازار کار تهیه کرده‌اند، هزینه استخراج شده برای یک خانواده دو نفره شهری حدود یک‌میلیون و صد‌هزار تا یک‌میلیون و دویست هزارتومان منهای هزینه مسکن است.
از این گذشته، بررسی فایل‌های اجاره و خرید مشاوران املاک مسکن تهران نشان می‌دهد، هزینه رهن و اجاره یک مسکن 45 متری در جنوب شهر تهران به‌جز هزینه رهن مسکن اجاره‌ای حدود 400 تا 600‌هزار تومان در ماه است که با این حساب حداقل هزینه یک خانوار دو نفره در تهران حدود 2‌میلیون تومان در ماه برآورد می‌شود که هیچ‌گونه سنخیتی با وضع دستمزدها در بازار کار ایران ندارد و خانوار دو نفره را دچار کسری بودجه می‌کند.
به اعتقاد جامعه‌شناسان، حالا یکی از عوامل اصلی طلاق به بیکاری، ناتوانی در تهیه مسکن و هزینه‌های بالای زندگی ربط پیدا می‌کند. آن‌طور که امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس به «شهروند» می‌گوید مسائل اقتصادی هم سد راه بزرگی برای ازدواج جوانان و نخستین عامل در ازدواج نکردن یا دیر ازدواج کردن است و هم در طلاق یکی از شاخص‌های مهم است تا جایی که می‌توان رتبه اول را برای آن قایل شد.
70‌درصد بیکاران کشور جوان‌ها هستند
شانزده ‌میلیون جوان در سن ازدواج داریم که براساس آمارها حدود ۵‌میلیون نفر از آنها، جوانِ طلاق گرفته و ۱۱‌میلیون نفر، جوانِ در سن ازدواج هستند. به گفته برخی جمعیت‌شناس‌ها و جامعه‌شناس‌ها استناد به آمار سال‌های 85 تا 95 نشان می‌دهد که حدود 25‌درصد از جوانان بیکار هستند. اما حدود 70‌درصد بیکاران کشور جوان‌ها هستند که اغلب آنها در سن ازدواج قرار دارند. به گفته رسول صادقی، معاون پژوهشی موسسه مطالعات جمعیتی کشور، طول مدت بیکاری نیمی از این قشر بیشتر از 2‌سال است.
به گفته صادقی، مهمترین مانع بر سر راه ازدواج جوانان معضل بیکاری و نبود امنیت شغلی در جامعه است. آن‌طور که او می‌گوید، زمانی هم که از دختران این پرسش مطرح می‌شود که چرا درباره ازدواج دیر تصمیم می‌گیرند باز هم به بیکاری پسران اشاره و سپس دلیلی مثل نبود حق انتخاب را مطرح می‌کنند.
معاون پژوهشی موسسه مطالعات جمعیتی کشور معتقد است که برنامه‌هایی مثل وام ازدواج برای تسهیل این مسأله ناکارآمد است و تا زمانی که جوانان درباره اشتغالشان امنیت خاطر نداشته باشند، وام ازدواج نمی‌تواند مشکلی از آنها رفع کند. به گفته او، مطالعات نشان می‌دهد که مهمترین و ایده‌آل‌ترین موقعیت ازدواج پسران بعد از اشتغال آنهاست.
بیکاری مهمترین عامل ازدواج نکردن
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن هم میانگین سن در اولین ازدواج زنان در‌ سال ۹۵ در مقایسه با‌ سال 90 بالغ بر 0.4‌ سال کاهش پیدا کرد. به این‌ترتیب میانگین سن در اولین ازدواج زنان کل کشور در سال ۱۳۹۰ از 23.4 به ۲۳‌سال در‌ سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است. میانگین سن در اولین ازدواج زنان در ‌سال ۹۵ در نقاط شهری و روستایی به ترتیب برابر 23.4 و ۲۲‌سال محاسبه شده است. این شاخص در‌ سال ۱۳۹۰ در نقاط شهری 23.6 و در نقاط روستایی ۲۳‌سال بوده است.
مقایسه نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال‌های ۹۵ و ۹۰ افزایش 0.7‌ سال میانگین سن در اولین ازدواج مردان را نشان می‌دهد. براساس این نتایج میانگین سن در اولین ازدواج مردان در‌ سال ۹۵ در کل کشور 27.4 و در‌ سال ۱۳۹۰، 26.7‌ سال بوده است. این شاخص در‌ سال ۹۵ برای نقاط شهری 27.8 و در نقاط روستایی 26.5‌ سال محاسبه شده است. همچنین میانگین سن در اولین ازدواج برای مردان در ‌سال ۹۵ برای نقاط روستایی 26.5 و در ‌سال ۹۰، 25.8‌ سال بوده است.
دستمزدهای پایین و هزینه‌های بالا
میزان دستمزد و حقوق یک جوان با سابقه کار پایین یا معمولی نمی‌تواند جوابگوی هزینه‌های زندگی و پرداخت اجاره خانه باشد. این درحالی است که یک خانواده دو نفره به غیر از هزینه‌هایی که باید برای مسکن پرداخت کند، برای یک زندگی معمولی و تأمین نیازهای اولیه حدود یک‌میلیون و 100‌هزار تومان هزینه دارد، اما دستمزدها همخوانی با این هزینه‌ها ندارد؛ به‌عنوان مثال یک تکنیسین با سابقه کار تا سه‌سال، یک‌میلیون و 300‌هزار تومان دریافتی دارد و یک انباردار با همین میزان سابقه، یک‌میلیون و 200‌هزار تومان حقوق می‌گیرد. یک منشی هم اگر سابقه کار تا سه‌سال داشته باشد، یک‌میلیون و 200‌هزار تومان دریافتی خواهد داشت و تدریس هم برای کسی که سابقه کار مشابهی دارد، بیشتر از یک‌میلیون و 200‌هزار تومان درآمد نخواهد داشت.
هزینه سنگین اجاره خانه برای جوان‌ها
اما اگر یک دختر و پسر جوان قصد ازدواج داشته باشند و بخواهند حتی خانه کوچکی را در نقاط جنوبی تهران هم اجاره کنند، باید هزینه‌های سنگینی را پرداخت کنند. هزینه‌های زیادی که با حقوق و دستمزد معمولی همخوانی چندانی ندارد. اگر یک زوج بخواهند در بازار دوم نازی‌آباد یک آپارتمان 50 متری را اجاره کنند، باید 45‌میلیون تومان بابت رهن کامل بپردازند. یک آپارتمان 40 متری هم در نازی‌آباد، 25‌میلیون رهن و 400‌هزار تومان اجاره می‌خواهد. یک آپارتمان 48 متری در تولیددارو هم 15‌میلیون رهن و 450‌هزار تومان اجاره لازم دارد. یک زوج برای یک آپارتمان 45 متری در خانی‌آباد 10‌میلیون رهن و 580‌هزار تومان اجاره و برای یک آپارتمان 45 متری در میدان خراسان 20‌میلیون رهن و 400‌هزار تومان اجاره نیاز دارند. چنانچه یک زوج بخواهند یک آپارتمان 50 متری در محله فلاح اجاره کنند، باید 25‌میلیون رهن و 500‌هزار تومان اجاره بپردازند. قیمت یک آپارتمان 40 متری در شوش هم 7‌میلیون رهن و 500‌هزار تومان اجاره است.
خواسته‌های اقتصادی عامل برخی طلاق‌ها
حالا به گفته جامعه‌شناسان عامل اقتصادی به عاملی مهم در به تأخیر افتادن ازدواج، بروز طلاق و نابسامانی‌های خانوادگی تبدیل شده است. به گفته امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، بیکاری که به دنبال آن فقر اقتصادی به وجود می‌آید، یک مسأله اساسی در ازدواج نکردن جوان‌ها و حتی افزایش میزان طلاق است.
به گفته این جامعه‌شناس، زمانی که یک جوان بیکار است یا حقوق پایینی دارد، قاعدتا نمی‌تواند هزینه‌های یک زندگی دو نفره را تأمین کند و از همین رو دیگر به ازدواج فکر نمی‌کند.
آن‌طور که قرایی‌مقدم می‌گوید پس از ازدواج و تشکیل زندگی هم از آن‌جا که خواسته‌های اقتصادی به‌خصوص زنان تأمین نمی‌شود، برخی از آنها راهی جز طلاق پیش روی خود نمی‌بینند. البته تأثیر عوامل اعتقادی و تربیت خانوادگی در این موضوع و دیدگاه افراد در این موضوع که توقعات بیجا از زندگی مشترک نداشته باشند و ازدواج را یک معامله اقتصادی ندانند، بسیار تأثیرگذار است.
او معتقد است که حتی در طلاق هم می‌توان عامل اقتصادی را دارای رتبه اول نقش‌آفرینی دانست، زیرا ذهنیت حاکم بر مردم نه‌تنها در ایران بلکه در کل جهان، مادیات است و به همین دلیل همه چیز با پول سنجیده می‌شود. به گفته این جامعه‌شناس، بیکاری، هزینه‌های مسکن و توقعات اقتصادی بیجا از عمده عوامل اقتصادی موثر در افزایش میزان طلاق است.