فرشید غضنفرپور| بازدیدکنندگانی که امسال از بیست‌وسومین نمایشگاه مطبوعات بازدید می‌کردند کمی بعد از میانه راهروی اصلی به شرکت در طرحی دعوت می‌شدند که به‌عنوان ایده امسال روزنامه شهروند در نمایشگاه مطبوعات پیگیری و اجرا شد. به آنها گفته می‌شد روزنامه شهروند به مدت یک هفته عکس و تیتر یک خود را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد و تیتر یک انتخابی به همراه عکس پیشنهاد‌دهندگان در صفحه اینستاگرام روزنامه منتشر می‌شود.
شرکت‌کنندگان باید از میان موضوعات و دغدغه‌هایی که در ذهن داشتند به یک تیتر می‌رسیدند و سپس در جای خالی دیواری که به صورت صفحه یک روزنامه طراحی شده بود، ایستاده و با تیتری که در مانیتور بالای سرشان درج می‌شد، عکس می‌گرفتند. نتیجه کار چنان بود که گویی آنها در یکی از شماره‌های روزنامه عکس و تیتر یک شده‌اند.  این طرح با نام #تیتر1 روزنامه شهروند نامگذاری شد، هشتگی که پای عکس شماری از کاربران شبکه‌های اجتماعی نشست؛ آنها که تیتر و عکس یک شدند و تصاویرشان را در صفحه‌های شخصی‌شان در اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشتند.  اگرچه به‌طور معمول انتظار می‌رفت مخاطبان نمایشگاه بیشتر تفریحی در این طرح مشارکت کنند، اما این ایده به تدریج به‌عنوان فرصتی برای رساندن صدای آنها و بلندتر شدن طنین مطالباتشان مورد توجه قرار گرفت. به نظر می‌رسید بسیاری از مشارکت‌کنندگان می‌آیند تا دغدغه‌ها و مطالباتشان را تیتر کنند، به امید این‌که دیده و خوانده شود. در نخستین روز بازگشایی نمایشگاه حدود 50 نفر در این طرح شرکت کردند. شرکت‌کنندگان به‌زودی درمی‌یافتند انتخاب تیتر به هیچ‌وجه کار آسانی نیست. تیترهای موردنظر آنها اغلب طولانی و درحد چند جمله بود. بعضا فعل نداشت و حتی برخلاف آنچه تصور می‌کردند به هیچ نکته‌ای اشاره نمی‌کرد و فاقد گزاره و پیام بود. افرادی بودند که در حدود یک نصف صفحه A4 می‌نوشتند و زیر آن را امضا می‌کردند و به‌عنوان تیتر صفحه اول روزنامه پیشنهاد می‌دادند. در میان مراجعه‌کنندگان فردی با اصرار می‌خواست تیتر بزند: «عبوسی و زل زدن شهروندان» درواقع فکر می‌کرد، شهروندان عبوس هستند و زیاد به هم نگاه می‌کنند، مسأله‌اش این بود که چرا آدم‌های شهر به او زیاد نگاه می‌کنند، این نگاه‌های خیره برایش غیرقابل تحمل بود.
بسیاری از تیترهای انتخابی مردم، حاوی پیامی ساده و صریح به مخاطبان هدف بود. یک نفر خطاب به «بی‌ادب‌های جامعه» نوشت: «لطفا بی‌شعور نباشید!»  چند دقیقه بعد یک کارشناس ارشد کامپیوتر درحالی‌که دستش را به صورت سوالی در مقابل دوربین گرفته بود، تیتر زد: «چرا بیکاران را به کار نمی‌گیرید؟»
قسمتی از یک قطعه شعر و پیام‌های اخلاقی بخش زیادی از تیترهای انتخابی مردم را به خود اختصاص می‌داد. یک زوج جوان که تنها یک‌ماه از ازدواجشان گذشته بود، مدت‌ها منتظر ماندند تا در شلوغی جلوی غرفه نوبتشان بشود و زیر تیتر «با هم بودنمان بی‌نظیر است» عکس بگیرند. در ابتدا تصور می‌کردند این‌که با هم همکار هستند نکته‌ای است که حتما باید در تیتر بالای سرشان ذکر شود اما بعد به همان جمله کوتاه‌تر رضایت دادند. زن و شوهر مسن‌تری که ‌سال 59 ازدواج کرده بودند، می‌خواستند به جوان‌ترها این پیام را برسانند که باید با وجود سختی‌های زندگی ازدواجشان را حفظ کنند و تیتر «زیر موشک‌های صدام عروسی کردیم» را برگزیدند. استدلالشان این بود که حفظ زندگی مشترک هرچقدر هم سخت شده باشد هنوز از زندگی زیر موشک‌باران آسان‌تر است.  نکته دیگر این‌که شرکت‌کنندگان باید حتی‌الامکان در انتشار تیترها کمک می‌کردند. هنوز و با گذشت حدود یک هفته پیام‌هایی دریافت می‌کنیم که نشان می‌دهد یکی از تیترها را در صفحات اینستاگرام دوستان و آشنایانشان به اشتراک گذاشته و توانسته‌اند بیش از دوهزار «لایک» برای آن دریافت کنند. مجموع این فرآیند یعنی درگیر شدن در تولید محتوا، تلاش برای عکس بهتر و درنهایت انتشار همان هدفی بود که توسط روزنامه شهروند برای نمایشگاه مطبوعات‌ سال 96 تدارک دیده شده بود که درنهایت با مشارکت فعالانه تعداد نسبتا زیادی از بازدیدکنندگان به پایان رسید.
مردم در تیترهایشان چه گفتند؟
مخاطبان نمایشگاه مطبوعات در این بازه زمانی یک هفته‌ای 401 تیتر نوشتند. اما آنها در تیترهایشان چه موضوعاتی را بیشتر مورد توجه قرار دادند؟ ما تلاش کرده‌ایم از طریق تحلیل محتوای این تیترها به این پرسش پاسخ دقیق‌تری بدهیم. البته برخی از تیترها به این دلیل که از سوی یک نفر چندبار تکرار شده یا تیتر برگرفته از یکی از نشریات کشور بود از فرآیند بررسی و تحلیل کنار گذاشته شد. درنهایت تلاش شد آنچه باقی می‌ماند تیترهایی باشد که حاصل تلاش خود بازدیدکنندگان بوده است. نتایجی که به دست آمده، درواقع یک تحلیل محتوای توصیفی از این تیترهاست و صرفا نشان‌دهنده اولویت‌ها و موضوعات مورد توجه همین جامعه آماری است که به غرفه این روزنامه مراجعه کرده‌اند. درواقع می‌توان آن را به‌عنوان دیدگاه‌ها و دغدغه‌های بخشی از مردم در نظر گرفت. بررسی‌ها نشان می‌دهد در طرح تیتر#1 روزنامه شهروند، مردان تقریبا 3 برابر بیشتر از زنان مشارکت داشته‌اند. از کل شرکت‌کنندگان در این مسابقه، 60‌درصد مرد، 21‌درصد زن، 9‌درصد زوج و 10‌درصد کودک بوده‌اند.
تحلیل محتوای تیترهای انتخابی مردم در غرفه «شهروند» در بیست‌وسومین نمایشگاه مطبوعات نشان می‌دهد موضوعات اجتماعی با 38‌درصد در صدر بوده و پس از آن موضوعات اقتصادی با 18‌درصد مورد توجه مراجعه‌کنندگان و مشارکت‌کنندگان در این طرح قرار داشته است. نکته قابل توجه این‌که در میان تیترهایی با مضامین اقتصادی که نزدیک به 17‌درصد از کل تیترهای انتخابی را تشکیل می‌داد، بیش از 5‌درصد درباره فساد اقتصادی و نزدیک 9‌درصد درباره اشتغال بوده است.  همچنین سهم موضوعات سیاسی در این تیترها 11‌درصد و سهم موضوعات مربوط به 3 حوزه رسانه، فرهنگ و جوانان، هر کدام 9‌درصد بوده است. موضوعات ورزشی با 2‌درصد کمترین سهم از تیترها و موضوعات استانی و محلی سهمی 4‌درصدی داشته‌اند.
بخش دیگری از یافته‌ها نشان می‌دهد، تیترهای انتخابی مردم از نظر گفتمان محتوایی و در زمینه مطالبه‌گری بیشتری حاوی ادبیات «مطالبه از دولت» بوده است. به‌عبارت دیگر، در 44 تیتر به‌صورت صریح گفتمان درخواست از دولت مطرح شده است. مردم بیشتر از واژگانی مثل «کاش»، «دولت» و «مسئولان» استفاده کرده‌اند؛ در حالی که گفتمان متوجه به مسئولیت‌پذیری شهروندی یا تکالیفی که در مقابل دولت‌ها متوجه خود آنهاست، در گفتمان و مطالبات آنها ضعیف بوده است و تنها در تعداد محدودی از تیترها از عبارت‌هایی مثل «همه باید» و «در کنار هم» استفاده شده که نشان‌دهنده توجه مردم به مسئولیت اجتماعی خودشان است.   همچنین از مجموع تیترهای مورد بررسی، تنها 27 تیتر یعنی 7‌درصد کل تیترها حاوی واژگان امیدبخش بوده و در مقابل 94 تیتر یعنی 23‌درصد کل تیترها با مضامین کاملا ناامید‌کننده از شرکت‌کنندگان دریافت شده است. 21 تیتر به انتقاد مستقیم از دولت پرداخته و 44 تیتر مطالبه‌محور پیشنهاد شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد شرکت‌کنندگان تنها در 6 تیتر یعنی حدود یک‌‌درصد کل تیترها از کلماتی استفاده کرده‌اند که به معنای تشویق و تأیید مشارکت همگانی برای حل مشکلات کشور بوده است.  نکته دیگر از یافته‌های این تحقیق این‌که هم شرکت‌کنندگان مسن و هم جوان‌ترها به یک میزان نگران بیکاری بودند و آن را مهمترین مشکل کشور می‌دانستند. پس از اشتغال، معضلات شهری از قبیل آلودگی هوا و ترافیک با نزدیک 8‌درصد بیشترین نگرانی ذهنی شرکت‌کنندگان را به خود اختصاص می‌داد. شرکت‌کنندگان 24 تیتر درباره بحران آب پیشنهاد دادند و به نظر می‌رسد می‌توان رسانه‌ها را در انتقال این نگرانی به مردم موفق دانست، اما نکته قابل توجه این‌جاست که راه حل مناسبی برای این موضوع پیشنهاد نشد و شرکت‌کنندگان تنها به هشدار و ابراز نگرانی بسنده کردند. در مورد موضوعات سیاسی حدود 10‌درصد شرکت‌کنندگان در نمایشگاه مطبوعات پیشنهاد تیتر دادند و در حوزه حقوق شهروندی این میزان به کمتر از 3‌درصد کل تیترها رسید. کمتر از 5‌درصد تیترها مربوط به مطبوعات بوده و بیشتر تیترهای پیشنهادی درباره شبکه‌های اجتماعی حاوی مضامین نگران‌کننده یا در نقطه مقابل آن امیدوارکننده بود، به‌نحوی که می‌شد چنین استنباط کرد که نگاه و رویکرد شرکت‌کنندگان در نمایشگاه مطبوعات به رسانه‌های اجتماعی در دو سر یک طیف قرار دارد که یک سر آن نگاه خوشبینانه به شبکه‌های اجتماعی است و سر دیگر رویکردهای بد‌بینانه.