سیاوش رضایی گروه اقتصادی شهروند
اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در سال‌های اخیر منافع بسیاری برای سایر کشورها در منطقه و جهان داشته است. چه کشورهای منطقه که به واسطه تحریم، جای خالی ایران را در تجارت خارجی پرکردند و چه تحریم‌کنندگانی که به طرق مختلف درآمدهای هنگفتی به دست آورده‌اند. درهمین زمینه آمریکا به‌عنوان یکی از تحریم‌کنندگان اصلی ایران، منافع مادی قابل توجهی از همین ناحیه کسب کرده است. این کشور با استفاده از قدرت دلار و نفوذی که در بازارهای مالی دنیا دارد، دست به اخاذی از بزرگترین بانک‌های دنیا به‌خصوص اروپا زده است. بنابراین آمریکا از سال 2009 میلادی تاکنون بیش از 14میلیارد دلار از محل جریمه بانک‌های مرتبط با ایران درآمد کسب کرده است. البته دامنه جرایم بانک‌هایی که در سال‌های اخیر توسط آمریکا اخذ شده گسترده‌تر است. برای مثال آمریکا تعداد زیادی از بانک‌های داخلی خود را به دلیل تخلفاتی مانند دستکاری در نرخ بهره، پولشویی و کارشکنی در بحران مسکن جریمه‌های سنگینی کرده است. همچنین علاوه بر 24 بانکی که تحت تعقیب نهادهای مختلف آمریکایی قرار گرفته‌اند تعدادی نیز به علت همکاری با سایر کشورهایی که تحت تحریم بوده‌اند( سودان، کوبا، برمه و...) جریمه شده‌اند. ولی در این گزارش جریمه‌هایی مورد کنکاش قرار گرفته که رابطه مستقیمی با تحریم ایران داشته‌اند.
چرا بانک‌ها زیر بار جریمه می‌روند
نخستین سوالی که در موضوع جریمه بانک‌های توسط یک کشور ثالث مطرح می‌شود این است که چگونه این بانک‌ها حاضر شده‌اند چنین مبالغ هنگفتی را به آمریکا بپردازند. در این زمینه باید گفت آن چه از سوی آمریکا به‌عنوان جرم برای بانک‌های اروپایی تعیین شده است به هیچ عنوان در کشور متبوع بانک موردنظر جرم محسوب نمی‌شود چرا که آنها طبق قوانین کشوری که در آن مستقر هستند عمل می‌کنند. ولی استفاده این بانک‌ها از دفاتر آمریکایی خود برای گردش‌های مالی با دلار پای آمریکا را به مبادلات آنها باز می‌کند. بنابراین
در صورتی که بانکی از دلار در مبادلات خود با کشورهایی که تحت‌تحریم آمریکا هستند استفاده کند طبق قوانین آمریکا مرتکب جرم شده‌است. اما در عین حال زمانی که یک بانک خارجی توسط نهادهای مختلف آمریکا متهم به دور زدن تحریم‌ها می‌شود می‌تواند نسبت به پرداخت جریمه اقدام نکند ولی جریمه‌ای که پس از برگزاری دادرسی در انتظار آنهاست بسیار سنگین‌تر از جریمه نقدی است. در صورتی که بانک‌های خارجی در مسأله تحریم محکوم شوند از تراکنش‌های مالی با دلار محروم می‌شوند که این جریمه زیان‌های بسیار سنگینی برای آنها در پی خواهد داشت. برهمین اساس پیش از برگزاری دادرسی مدیران بانک‌ها با مقامات آمریکایی بر سر پرداخت مبلغی به‌عنوان جریمه به توافق می‌رسند تا دیگر تحت تعقیب قرار نگیرند. برهمین اساس است که بانک‌های خارجی به‌رغم سنگین بودن جرایم حاضر به پرداخت آن می‌شوند.
زیان هنگفت اروپایی‌ها
همانطور که اشاره شد کشورهای بسیاری از تحریم ایران سود بردند اما این کشورها اروپایی نبودند چرا که عمده کشورهای اتحادیه اروپا از اعمال تحریم‌های ایران هم در تجارت خارجی و هم در مبادلات پولی زیان دیدند. ماريته اسخاكه، يكي از نمايندگان پارلمان اروپا كه اخيرا به ايران سفر كرده بود درباره اين فشارها به خبرگزاري بلومبرگ گفت كه تحريم‌هاي آمريكا عليه ايران، تأثيرات نامطلوب ناخواسته‌اي روي فعاليت‌هاي تجاري اروپا گذاشته است. همچنین رئيس كميسيون مالي سناي فرانسه نیز اظهار کرد كه در تحريم‌ها عليه ايران در مقايسه با آمريكايي‌ها بيشتر به اروپايي‌ها فشار وارد می‌شود. فيليپ ماريني افزود: اگرچه تحريم‌ها براي اقتصاد و مردم ايران سختي داشته و رنج‌آور است، اما تحريم‌ها براي شركت‌هاي غربي و اروپايي هم رنج‌آور و دردناك هستند. در مشاهداتمان بارها اين سوال را مطرح كرده‌ايم كه آيا منافع آمريكا كه حدود 35سال با ايران رابطه نداشته است، در مقايسه با اروپايي‌ها در پي تحريم‌ها بهتر حفظ نشده است؟
جریمه‌هایی که در سال‌های اخیر از سوی آمریکا برای بانک‌های اروپایی وضع شده است بخشی از فشار و زیان‌های مالی اروپایی‌ها از ناحیه تحریم ایران را شامل می‌شود. چنين جريمه‌هايي به سبب آنكه پاي مردم و سهامداران اين بانك‌ها را نيز به ميان مي‌كشد موجب گلايه مقامات اروپايي شده است كه خودشان را قرباني تحريم‌ها عليه ايران مي‌بينند. خبرگزاري اروپايي بلومبرگ در گزارشي نوشت با وجود اينكه حجم مبادلات تجاري اروپا با ايران 20برابر حجم تجارت آمريكا با ايران است، ولی در طول 3سال گذشته، همكاري‌هاي تجاري آمريكا با ايران 35درصد افزايش يافته و درعين حال حجم تجارت اتحاديه اروپا با ايران 77درصد كاهش داشته اشت. آمريكا و اروپا بر سر تحريم‌هاي غيرقانوني عليه ايران رويارو شده‌اند. از تركيه و فرانسه گرفته تا پارلمان اروپا از جريمه‌هايي كه آمريكا درنظر مي‌گيرد به تنگ آمده‌اند.
بالاترین جریمه تاریخ
تا پیش از آن‌که بانک فرانسوی بی‌ان‌پی پاریباس پرداخت جریمه 9/ 8 میلیارد دلاری را بپذیرد، بیشترین جریمه‌های پرداختی از سوی بانک‌های خارجی به ایالات متحده آمریکا به5/1میلیارد دلار هم نمی‌رسید، ولی تعیین این جریمه همه را شگفت‌زده کرد زیرا رکورد بی سابقه‌ای در جرایم بانکی تحریمی به نام خود ثبت کرد. علاوه براین جریمه نقدی این بانک به مدت یک سال از مبادلات دلاری نیز منع شده است. میزان این جریمه بزرگترین جریمه وضع شده تاکنون برای نقض تحریم‌های آمریکایی بوده است و تعلیق مبادلات این نگرانی را در اروپا و آسیا به وجود آورده که مقامات آمریکایی از برتری دلار برای تحمیل مقررات و استانداردهایشان به شرکت‌های خارجی استفاده می‌کنند. بانک‌های متعدد دیگری پیش از این برای پایان‌دادن به تحقیقات آمریکا در مورد نقض تحریم‌ها جریمه پرداخت کرده‌اند اما جریمه آنها در مقایسه با جریمه 9/8 میلیارد دلاری بی‌ان‌پی پاریبا، ناچیز بوده است. مقامات آمریکایی مدعی هستند جریمه سنگین بی‌ان‌پی پاریبا منعکس‌کننده گستردگی تخلف این بانک است. به گفته مقامات آمریکایی کارمندان این بانک بیش از 190میلیارد دلار از مبادلاتی را که در فاصله سال‌های 2002 تا 2012 برای شرکت‌ها، دولت‌ها و شهروندان در سودان، ایران و کوبا انجام داده بودند پنهان کرده بودند.
جریمه‌ها سر از بودجه آمریکا درآورد
نحوه هزینه‌کرد جرایمی که آمریکا از بانک‌های خارجی دریافت می‌کند نیز جالب است. خبرگزاري آمريکايي آسوشيتدپرس در این‌باره می‌نویسد: دولت آمريکا با دريافت مبالغ جريمه بانک‌هاي اروپايي که قوانين تحريم ايران را نقض کرده‌اند،کسري بودجه خود را جبران مي‌کند. در اين راستا ايالت نيويورک نزديک به3/3 ميليارد دلار از رقم مصالحه بي‌سابقه اخير دولت آمريکا با بزرگ‌ترين بانک فرانسوي را دريافت خواهد کرد. فرماندار ايالت نيويورک قصد دارد اين مبلغ را به بودجه سالانه اين ايالت اضافه کند.
اين رقم بيش از بودجه کل سيستم زندان‌ها يا برنامه‌هاي رفاهي کودکان ايالت نيويورک براي يک‌سال است. مقامات ايالت نيويورک مي‌گويند اين پول بادآورده براي کمک به جبران افزايش کمتر از 2 درصدي سالانه هزينه‌ها خرج خواهد شد، نه يک برنامه يا پروژه خاص. به گفته مقامات، 298 ميليون دلار از پول اين مصالحه نيز صرف بودجه ويژه مبارزه با اعتياد خواهد شد
بانک‌هایی که تحت تعقیبند
به نظر می‌رسد موضوع جریمه بانک‌های خارجی به دلیل دورزدن تحریم ایران به بانک‌هایی که تاکنون زیربار جریمه رفته‌اند ختم نمی‌شود چرا که نام تعداد دیگری از بانک‌ها به‌خصوص در اروپا به‌عنوان متهمان از سوی مقامات آمریکایی منتشر می‌شود. برهمین اساس مقامات آمریکایی مذاکرات با بانک‌های آلمانی دویچه و کامرز بانک را در مورد مبادلات آنها با کشورهای تحت تحریم این کشور ازجمله ایران آغاز کرده‌اند. به گفته مقامات آگاه از تحقیقات رگولاتوری، مذاکرات مقامات ایالتی و فدرال آمریکا تازه شروع شده و زمان رسیدن به توافق معلوم نیست. کامرز بانک آلمان برای فیصله دادن به تحقیقات در مورد معاملات با ایران و کشورهای دیگر تحت تحریم آمریکا احتمالا 600 تا 800میلیون دلار جریمه پرداخت خواهد کرد. این بانک آلمانی جدیدترین بانکی است که با مقامات آمریکایی برای حل‌وفصل تحقیقات مربوط به نقض تحریم‌ها وارد مذاکره می‌شود. مقامات آمریکایی همچنین سرگرم تحقیق از بانک یونی کردیت ایتالیا، بانک‌های فرانسوی کردیت اگریکول و دویچه بانک آلمان برای نقض تحریم‌ها هستند.
به گفته منابع آگاه یکی از موارد تخلف کامرز بانک که تحت تحقیقات قرار دارد، مبادلات این بانک برای شرکت کشتیرانی ایران است. دولت آلمان 17درصد در کومرس بانک که دومین وام دهنده بزرگ آلمان است، سهم دارد و مذاکرات برای فیصله دادن به تحقیقات نقض تحریم‌ها ممکن است موجب تیرگی بیشتر روابط میان برلین و واشنگتن شود.
از طرفی دویچه بانک اعلام کرده همکاری جدید با ایران را در‌سال 2007 متوقف کرده است اما این بانک که بزرگترین وام دهنده آلمان است در گزارشی اعلام کرده بود در وام‌های بلندمدت متعدد یا توافقات مالی با ایران همچنان فعالیت دارد. دویچه بانک در این گزارش گفته بود ما معتقد نیستیم فعالیت قابل مجازاتی انجام داده‌ایم. کردیت اگریکول و بانک اینتسا سان دیگوی ایتالیا ازجمله بانک‌هایی هستند که ممکن است در آینده نزدیک به جمع بانک‌هایی بپیوندند که تا کنون مجموعا 2/3میلیارد دلار جریمه به دولت آمریکا پرداخته‌اند.
سقوط سهام بانک‌های جریمه شده
جریمه هنگفتی که این بانک‌ها می‌پردازند تنها زیان آنها نیست. این بانک‌ها از ناحیه افت سهامشان در بازارهای سرمایه نیز ضرر بالایی را تجربه می‌کنند. برهمین اساس ارزش سهام بانک‌هایی که هنوز به پرداخت جریمه محکوم نشده‌اند کاهش پیدا کرده و ریسک موج جدید جریمه‌های آمریکا بر کل بازارهای سهام اروپایی تأثیر گذاشته است. ارزش سهام کامرزبانک6/5درصد و دویچه بانک1/2درصد کاهش یافت درحالی‌که شاخص بانک اروپایی با 2/2درصد افت روبه‌رو شده است.
بانک‌های اروپایی رکورددار جریمه
از 24 بانکی که در فاصله سال‌های 2009 تا‌سال جاری میلادی جریمه پرداخت کرده‌اند یا تحت تعقیب قرار گرفته‌اند 18 بانک متعلق به کشورهای اروپایی است و تنها یک بانک متعلق به روسیه است. البته در میان بانک‌های جریمه شده نام یک بانک ژاپنی نیز دیده می‌شود ولی از میان بانک‌های آسیای جنوب شرقی تنها یک بانک در این فهرست قرار دارد. همچنین 4 بانک آمریکایی نیز جزو بانک‌های
جریمه شده توسط دولت آمریکا هستند که میزان جرایم پرداختی آنها در مقایسه با بانک‌های اروپایی بسیار ناچیز است.