شهروند| 185روز ناسالم، 21روز ناسالم برای گروه‌های حساس و فقط 10روز پاک؛ مردم پایتخت از اول امسال تا یکم آبان در هوایی با این کیفیت نفس کشیدند، اما این همه ماجرا نیست. آمارهای جدید وزارت بهداشت، پته آلودگی هوای تهران و بقیه شهرها را روشن‌تر از همیشه روی آب ریخته است: «در سال 94، 12هزار و 798 ایرانی بر اثر آلودگی هوا جان باخته‌اند.» و برای تهرانی‌ها به این ترتیب: «در سال95، 4810 مرگ منتسب به آلودگی هوا در تهران ثبت شده است.» این آمار دیروز برای نخستین‌بار از سوی سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت عنوان شد؛ در نشستی به بهانه آلودگی هوا.
دیروز هم مرکز پایش آلودگی هوا، شاخص آلودگی هوای پایتخت را در وضع «ناسالم برای گروه‌های حساس» اعلام کرد و نشست خبری آلودگی هوا هم در این شرایط برگزار شد. به قول مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست البته نیمه‌دوم سال بیش از آنچه گذشت، اهمیت دارد؛ چراکه آلودگی هوا بیشتر است. سازمان هواشناسی زمستان سردی پیش‌بینی کرده و در این شرایط احتمال استفاده از سوخت‌های نامناسب و تردد خودروهای سنگین و تک‌سرنشین، نگرانی‌ها از بابت آلودگی هوا را بیشتر کرده است. درحالی که دولت دوازدهم کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها را در برنامه‌های خود قرار داده و حتی شهرداری تهران هم قول داده که زمستان پیش‌رو، دود کمتری در آسمان باشد، سازمان حفاظت محیط‌زیست هم برای آلودگی هوا نقشه‌هایی کشیده است. این سازمان براساس توافقی که با وزیر نیرو داشته، از او قول گرفته تا نیروگاه‌ها در زمستان به هیچ‌وجه از سوخت مازوت استفاده نکنند و اگر سوخت با کیفیت نداشتند، تعطیل شوند.
صبح دیروز نشست خبری معاونت محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست با محوریت موضوع آلودگی هوا با حضور تعدادی از مدیران محیط‌زیست و نمایندگان نهادهای دیگر برگزار شد؛ ازجمله رئیس امور رفاه اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور، معاون فنی- مهندسی و خدمات ترافیک پلیس راهور و سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت. آنها در جمع خبرنگاران نشستند تا چالش‌های معضل آلودگی هوا را بررسی کنند اما جای خالی بسیاری از نهادهای دیگر در این نشست احساس می‌شد؛ چراکه اگرچه همه دستگاه‌های اصلی مرتبط با آلودگی هوا دعوت شده بودند اما نمایندگان وزارت صنعت، وزارت نفت، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور و وزارت نیرو غایب بودند.
آلودگی هوا سال 95، 4هزار و 810 تهرانی را کشت
مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست که به تازگی در این سمت منصوب شده، در نخستین نشست خبری خود از اهمیت مسأله آلودگی هوا گفت و این‌که رئیس سازمان محیط‌زیست هر یکشنبه و چهارشنبه آن را پیگیری می‌کند: «آقای کلانتری همواره بر تأکید رئیس‌جمهوری به مسأله کاهش آلودگی هوا اشاره می‌کند. درحال حاضر یکی از مهمترین مسائل حوزه محیط‌زیست آلودگی هوا و وظیفه سازمان محیط‌زیست، ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی برای مقابله با آلودگی هواست.» اما این نشست، خبرهای مهم زیادی داشت. همان‌طور که تجریشی در حرف‌های خود گفته بود، در تبعات منفی ذرات آلاینده هیچ شکی وجود ندارد و واضح است که این ذرات مشکلاتی مثل سرطان خون را ایجاد می‌کنند؛ عباس شاهسونی، سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت در ادامه این نشست آماری از میزان خطرسازبودن آلودگی‌ها در ایران ارایه کرد. او گفت: «غلظت ذرات زیر ۲.۵میکرون کاهش داشته اما همچنان سه‌برابر غلظت مورد نظر سازمان بهداشت جهانی است، به‌طوری که غلظت باید حدود ۱۰ باشد اما در کشور ما 7/31 است.»
آلودگی هوا به گفته شاهسونی، پنجمین عامل مرگ در دنیا شناخته شده و آلودگی هوای آزاد یا ذرات معلق در هوا عامل مرگ 2/4میلیون نفر در دنیا بوده است. براساس گفته‌های این مقام مسئول در وزارت بهداشت، آمار سازمان بهداشت جهانی مربوط به سال ۲۰۱۵ در ایران نشان می‌دهد؛ سالانه ۳۳هزار و ۵۰۰ مرگ به دلیل آلودگی هوا رخ می‌دهد: «یعنی ۷۱نفر در هر 100هزار نفر در کشور علت مرگشان آلودگی هواست.»
به گفته شاهسونی، طبق آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۷، ۲۳درصد از مرگ‌هایی که رخ می‌دهد، به مسائل محیط‌زیستی مرتبط است و البته «مهمترین عامل محیطی هم آلودگی هواست.»
سرپرست گروه سلامت هوای وزارت بهداشت در ادامه گفته‌های خود به مصوبه هیأت‌وزیران برای محاسبه مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا اشاره کرد؛ مصوبه‌ای که براساس آن از ابتدای سال ۱۳۹۴ مسئولان را به شمارش مرگ‌ومیرها بر اثر آلودگی‌ها واداشته است. آنها داده‌های مربوط به آلودگی هوا را از سازمان محیط‌زیست می‌گیرند و مرگ‌های منتسب با آلودگی را می‌شمرند. «طبق برآورد ما با توجه به داده‌های سازمان محیط‌زیست میانگین غلظت ذرات زیر 5/2 میکرون در ۲۵ شهر کشور 7/۳۱ میکروگرم بر مترمکعب است که این روند کاهشی بوده و نسبت به ۴سال گذشته‌اش از ۳۹ به 7/۳۱ رسیده‌ایم. روند رو به کاهش بوده اما ما همچنان سه‌برابر نسبت به غلظت مورد نظر رهنمود سازمان بهداشت جهانی فاصله داریم که بر آن اساس، غلظت باید حدود ۱۰ باشد اما در کشور ما 7/۳۱ است. » این آمار براساس توضیح شاهسونی مربوط به جمعیت حدود ۳۰میلیون نفر در ۲۵ شهر کشور است: «در سال در کشور حدود ۳۶۰هزار مرگ اتفاق می‌افتد که از این تعداد در سال ۱۳۹۴، ۱۲هزار و ۷۹۸ نفر مرگ مرتبط با ذرات زیر 5/2میکرون داشته‌ایم. علاوه بر این، براساس محاسبات صورت‌گرفته در سال گذشته، 4810 مرگ منتسب به آلودگی هوا در تهران ثبت شده است.»
پایش‌های 2 هفته یکبار
معاونت محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست اما در ادامه با اشاره به تأثیر ذرات معلق در بروز سرطان خون از پایش دوهفته یکبار سوخت توزیعی در کلانشهرهای تهران و کرج خبر داد و در مورد ارزیابی سازمان حفاظت محیط‌زیست از کیفیت سوخت توزیعی در کشور گفت: «یکی از مولفه‌های برخورداری از هوای پاک، سوخت استاندارد و مناسب است. سازمان حفاظت محیط‌زیست به صورت فصلی در کل کلانشهرها به شکل تصادفی از جایگاه‌های توزیع سوخت نمونه‌برداری و پایش می‌کند اما از دوهفته پیش بنا به دستور رئیس سازمان محیط‌زیست، قرار شده پایش و کنترل سوخت توزیعی به‌ویژه در تهران و کرج دوهفته یکبار انجام شود.»
همه قول‌های وزیر نفت
به گفته تجریشی، پایش سوخت نشان می‌دهد که در سال‌های گذشته کیفیت سوخت توزیعی وضع مطلوبی نداشته و از حد استاندارد برخوردار نبوده است. بنابراین «وزارت نفت قول داده که توجه خاصی نسبت به این مسأله داشته باشد.»
معاون محیط‌زیست انسانی در ادامه با اشاره به قول وزیر نفت در مورد ادامه استفاده از سوخت گاز در نیروگاه‌های کشور در فصل زمستان گفت: «به دلیل افزایش مصرف انرژی به‌ویژه در فصل زمستان با کاهش میزان سوخت مواجه شدیم. در نتیجه در سال‌های گذشته شاهد تغییر سوخت نیروگاه‌ها از گاز به مازوت در برخی ایام فصل زمستان بودیم. در این مقطع، ذرات آلاینده تولیدی افزایش می‌یابد. بر همین اساس، آقای زنگنه قول داده است که در زمستان در نیروگاه‌ها به هیچ‌وجه از سوخت مازوت استفاده نشود.» معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به این‌که براساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی زمستان سردی پیش‌روست، از شهروندان درخواست کرد در مصرف انرژی تا حد امکان صرفه‌جویی کنند، چون این موضوع در مصرف سوخت گاز نیروگاه‌ها اثرگذار است.
او از سوی دیگر با تأکید بر این‌که سیاست این سازمان، شفافیت و اطلاع‌رسانی است، گفت: «بر اساس توافقی که با وزیر نفت صورت گرفته، قرار شده پالایشگاه‌هایی که نتوانند سوخت باکیفیت عرضه کنند، تعطیل شوند.»
سازمان محیط‌زیست متخصص انرژی‌های تجدیدپذیر ندارد
وقتی بحث انرژی‌های تجدیدپذیر و کمبود سوخت در زمستان مطرح شد، تجریشی لب به گلایه گشود: «در کل سازمان حفاظت محیط‌زیست حتی دو متخصص انرژی تجدیدپذیر نداریم تا بتوانیم در زمینه سیاست‌گذاری انرژی‌های پاک حرکت کنیم.» او این را گفت و اضافه کرد که در این شرایط «در کشور نهادهای فعال در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارد.»
به گفته این مسئول، در شرایط حاضر ورود بخش خصوصی به موضوع انرژی تجدیدپذیر باید توجیه اقتصادی داشته باشد؛ به همین دلیل است که سازمان حفاظت محیط‌زیست باید در زمینه قیمت تشویقی کار کند. برای مثال در شرایط حاضر تعرفه برق تولیدی زباله‌سوزها باید رقابتی شود.
مشکل زباله‌های شمالی کشور
3سال دیگر حل می‌شود
با این گفته‌ها، تجریشی از مشکل پسماند در استان‌های شمالی سخن گفت؛ مسأله‌ای که در طول دهه‌های گذشته بر مشکل آن افزوده شده است. معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان این‌که این سازمان به دولت قول داده است که طی سه‌سال آینده مشکل پسماندهای استان‌های شمال کشور را حل‌وفصل کند، گفت: «در این زمینه زباله‌سوزها به‌عنوان یک بخش اقتصادی مطرح است. براساس مصوبه هفته گذشته دولت قرار شده قیمت انرژی را رقابتی کنیم و دولت یارانه بدهد. در زمینه مدیریت پسماند استان‌های شمالی، کار سازمان حفاظت محیط‌زیست شروع شده و نخستین جلسه را با وزارت کشور برگزار کرده است.» براساس حرف‌های تجریشی قرار شده هر دوهفته یکبار برای موضوع پسماند، آلودگی هوا و گردوغبار با حضور رئیس سازمان محیط‌زیست جلسه‌ای تشکیل شود و سازمان برای حل مشکلات محیط‌زیست کشور به ارایه راهکارها بپردازد تا با کمک دستگاه‌های اجرایی معضلات پسماند حل‌وفصل شود.
تست خودروهای کارکرده؛ به زودی
در ادامه این نشست، معاون محیط‌زیست انسانی از ضرورت بازرسی و تست خودروها سخن گفت: «سعی داریم تست خودروهایی که ۱۰۰۰کیلومتر تردد کرده‌اند را به زودی انجام دهیم. برای انجام این تست‌ها، نیاز به تجهیزاتی داریم که در بودجه سال ۹۷ سازمان برنامه و بودجه درخواست‌هایی برای این منظور خواهیم داشت.»
معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست در ادامه با اشاره به نقش کامیون‌ها در آلودگی هوای آماری دراین‌باره اعلام کرد: «100هزار کامیون به‌طور شبانه در تهران تردد می‌کنند و تمرکز بر آلودگی هوای تهران نشان می‌دهد که از ساعت ۲۳ تا ۵ بامداد داده‌های آلودگی هوا به‌طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند که قطعا تردد شبانه کامیون‌ها عامل آن است.»
این نقل آمار درحالی است که خود تجریشی اعلام کرد؛ در شرایط فعلی اعداد و ارقام متفاوتی در مورد تأثیر کامیون‌ها بر آلودگی هوا مطرح می‌شود اما به‌طور تقریبی کامیون‌ها ۳۰ تا ۵۰درصد سهم ترددهای شبانه را در تولید ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون دارند که «لازم است در این زمینه فکر جدی صورت گیرد.»
به گفته تجریشی، پیگیری بحث سوخت در حاشیه کلانشهرها یکی از موضوعات مهم در این زمینه بوده و قرار شده که با همکاری راهداری و وزارت نفت کریدورهایی که تردد بیشتر کامیون‌ها و سوخت‌گیری بیشتر در آن صورت می‌گیرد، مشخص شود: «سعی داریم قانون حذف خودروهای فرسوده را به‌روز کنیم. دلیل این‌که به‌روزرسانی خودروهای فرسوده در کشور انجام نشده، این است که ساختار روشنی برای این موضوع وجود ندارد.»
او اینها را گفت و اضافه کرد: «متاسفانه بانک‌ها منابع مالی ۴۰هزار خودروی باقیمانده ناوگان تاکسیرانی و اتوبوسرانی را تأمین نکرده‌اند که لازم است در زمینه تأمین منابع مالی برای تغییر ناوگان اقدام ویژه‌ای انجام دهیم.»
اطلاع از وضع هوا حق شهروندان است
شینا انصاری، مدیرکل دفتر پایش فراگیر هم در ادامه اطلاع از وضع کیفی هوا را یکی از حقوق شهروندان دانست و گفت: «پایش می‌تواند ملاک تصمیم‌گیری برای مسئولان باشد.»
او با این توضیح ادامه داد: «در حوزه پایش آلاینده‌ها متمرکز بر کاهش آلودگی هوای سازمان محیط‌زیست در ۲دهه گذشته ایستگاه‌های پایش کیفی هوا، نیروهای متخصص و تجهیزات مورد نیاز را فراهم کرد. اولویت این بود که ایستگاه‌های پایش تکمیل شوند، اکنون ۱۹۰ ایستگاه پایش کیفی هوا در ۳۱ استان کشور داریم.»
فقط 10 روز هوای پاک
مسعود زندی، سرپرست دفتر ملی هوا مسئول دیگری بود که در این نشست به زبان آمار سخن گفت: «تا اول آبان‌ماه ۱۰روز هوای پاک، ۱۸۵روز هوای سالم و ۲۱روز شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس داشتیم.» به گفته او، البته این آمار که نشانه بهبود شاخص آلودگی هواست را ناشی از اقدام‌های خوب انجام شده دانست. هرچند آنچه اهمیت دارد، نیمه‌دوم سال است که با آلودگی بیشتر هوا روبه‌رو خواهیم شد.» در این شرایط موضوعی که با جدیت از طرف سازمان محیط‌زیست دنبال می‌شود، سوخت مورد نیاز کلانشهرهاست.
زندی در ادامه استانداردسازی خودرو را مهم دانست: «اگر خودرویی منطبق با نتایج استاندارد نباشد، با همکاری ناجا از شماره‌گذاری آن جلوگیری به عمل خواهد آمد. موتورسیکلت‌های کاربراتوری سال گذشته به‌طور کامل ممنوع شد و ما خارج از مجوزهای مربوطه به کسی مجوز شماره‌گذاری ندادیم.» نیروگاه‌ها سویه دیگر این ماجراست: «روزانه حدود ۱۶۰میلیون لیتر سوخت در نیروگاه‌ها استفاده می‌کنیم. قبلا ۹۰میلیون لیتر آن گاز بود که امروز به حدود ۱۳۰میلیون لیتر رسیده است. در بحث نوسازی خودروهای فرسوده سال گذشته ۵۰هزار تاکسی از چرخه تردد خارج شد و تلاش ما این است که امسال ۹۰هزار تاکسی تکمیل شود.»
به گفته زندی، مراجعات به معاینه فنی از ۲۰درصد به ۸۰درصد افزایش پیدا کرده و امسال حدود تازه مجاز معاینه فنی اعلام شده است: «الان با این حدود تازه تعداد ۱۵درصد ردی معاینه فنی به ۳۰درصد افزایش پیدا کرده و نشان می‌دهد که حدود مجاز جدید تاثیرگذار بوده است.» علاوه بر این، قانون هوای پاک ابلاغ شده و برای دستگاه‌های مختلف وظایفی در نظر گرفته است. با این حال، «سازمان محیط‌زیست باید حدود ۱۰ آیین‌نامه تدوین کند که کارگروه‌هایی برای این کار تشکیل شده است.» همچنین اینطور که سرپرست دفتر ملی هوا اعلام کرد، در آغاز مهرماه جابه‌جایی ساعات کار که نتایج خوبی به دنبال داشت و تلاش‌ها برای مصوبه قانونی این کار ادامه دارد.
دچار خشکیدگی بیش از ۳۰درصدی شده‌ایم
حمید پوراصغری، رئیس امور رفاه اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور دیگر مسئول حاضر در نشست خبری آلودگی هوا گفت: «همواره پتانسیل آبی کشور را ۱۳۰میلیارد مترمکعب اعلام می‌کردیم اما اکنون به ۸۸میلیارد مترمکعب رسیده؛ یعنی دچار خشکیدگی بیش از۳۰درصدی شده‌ایم.»
به گفته او، مطالعاتی که در دهه۵۰ انجام شد، نشان می‌داد تهران تا سال ۱۳۶۹ توانایی ظرفیت بیش از 5/4میلیون نفر را ندارد. این درحالی است که سال‌های سال تهران از این ظرفیت فراتر رفته و همین اتفاق در شهرهای دیگرمان هم رخ داده است.
پوراصغری همچنین گفت: «بخشی از منابع مالی باید برای اجرای این قوانین تأمین بشود و اینها جزو وظایف ذاتی دولت است اما نکته‌ای را هم باید در نظر داشته باشیم. خیلی از کشورها به سمت و سوی راهکارهای دیگری مثل عوارض آلودگی رفته‌اند. نهادهای مالی مثل صندوق ملی محیط‌زیست برای این مسأله تعریف شده‌اند. بسیاری از موارد اینچنینی در کشور ما هم اخذ می‌شود اما به خزانه دولت می‌رود.»
دوباره؛ تولید خودروهای پرمصرف
با وجود تلاش‌ها برای کاهش آلودگی هوا اما سرهنگ روحی، معاون فنی- مهندسی و خدمات ترافیک پلیس راهور هم با حضور در این نشست، خبر بدی داد: «تولید خودروهای پرمصرف داخلی که مربوط به چهار شرکت بودند، با لغو مصوبه دولت با فشار خودروسازان از سر گرفته شده است.» او ادامه داد: «سال گذشته بحث شماره‌گذاری خودروهای سنگین و نیمه‌سنگین به شرط داشتن استانداردهای لازم را داشتیم که از ابتدای مهرماه سال گذشته برای خودروهای سنگین درون‌شهری اقدام شد و شماره‌گذاری منوط به تجهیزات لازم شد. درخصوص موتورسیکلت‌های کاربراتوری هم شماره‌گذاری متوقف شد، مگر آن‌هایی که موتورشان پیش از این مصوبه تولید و وارد شده بود.» موتورهای انژکتوری به گفته معاون فنی خدمات ترافیک پلیس راهور، حدود ۳۰هزار دستگاه و موتورهای کاربراتوری کمتر از 1000 دستگاه شماره‌گذاری شده است: «به دنبال آنیم که به دنبال موتورهای برقی و با سوخت پاک برویم.» اینطور که او گفت، در شهر تهران ۸۰درصد آلایندگی گفته می‌شود که به منابع آلاینده مربوط است: «سال گذشته بیش از حدود یک‌ونیم‌میلیون خودرو شماره‌گذاری کردیم و کمتر از یک‌دهم آن اسقاط شده‌اند.»
با این توضیحات، این مسئول پلیس راهور مهمترین کاری که باید انجام بشود را این دانست که خودروهای موجود که آلایندگی ایجاد می‌کنند، از چرخه خارج شوند. او موضوع مهم دیگر را ارتقای کیفیت خودروی تولیدی و همچنین ارتقای کیفیت ساخت معرفی کرد و گفت: «درحال حاضر تولید خودروهای پرمصرف داخلی که مربوط به چهار شرکت بودند، با لغو مصوبه دولت با فشار خودروسازان از سر گرفته شده و باید به سمت کاهش آلودگی هوا برویم.»