عماد رضایی‌نیک کارشناس ارشد روانشناسی
نخستین وجه روانشناختى‌اى كه مى‌توان در دربى‌ها در نظر گرفت، «هيجان» است. هيجان 22 نفر در زمين مسابقه، هيجان صدهزار تماشاگر نشسته بر صندلى‌ها، هيجان تيم داورى، هيجان سرمربى‌ها، كادر فنى و نيمكت همراه. «هيجان» وضعيت پيچيده‌ا‌ى است در پاسخ به تجربه‌هاى داراى بار احساسات. هيجان در فوتبال يك‌جا بند نمى‌شود و مدام ممكن است تغيير كند. حال، دربى را در نظر بگيريد. رقابتى كه بار روانى آن به گفته بازيكنان خيلى وحشتناك است و هيجان را با برانگيختگى همراه مى‌كند. برانگيختگى هيجانى با تغييرات فيزيولوژيايى همراه است. توجه به اين نكته مهم است كه برانگيختگى شديد فيزيولوژيايى، مشخصه آن دسته از حالات هيجانى از قبيل خشم يا ترس است كه طى آن فرد براى دست زدن به عمل مثلا جنگيدن يا فرار كردن آماده مى‌شود. دوباره دربى را در نظر بگيريد. هر دو طرف با برانگيختگى شديد فيزيولوژيايى براى جنگيدن و پيروز شدن مى‌آيند. نه گريز و فرار كردن، نه باختن و شکست. اين نبرد مرگ و زندگى است. تو گلادياتور پنجاه هزارنفر پشت سرت هستى. پنجاه هزارنفرِ غرّان كه ممكن است، اگر شمشير تو برّان نباشد؛ آنها نوراپى‌نفرين و سروتونين‌شان بالا و پايين شود و هيجان غم توى وجودشان رخنه كند. آبى‌پوشان پايتخت در دربى پيش رو وضعيت روانى مطلوبى دارند. آنها با دو چيز وارد زمين مسابقه مى‌شوند: اعتمادبه نفس كسب شده، انگيزه و شور جوانى.
در مقابل قرمزهاى پایتخت با توجه به عملكردشان در لیگ قهرمانان و نتایج به نسبت باثبات‌شان در سه فصل اخیر، مؤلفه‌ای که در آنها بیش از همه‌چیز ديده و حس مى‌شود، «عزت نفس» است. در ادبيات روانشناسى عزت نفس آن چيزى است كه فرد به كارايى و توانمندى خود اطمينان داشته و بداند در وضعيت‌ها و موقعیت‌هاى پيش رو (از جمله بحرانى) به چه شكل رفتار كند. عزت نفس بالا نشان از علاقه‌مندى به خود و شايسته‌پندارى است. پرسپوليس برانکو در سه‌سال گذشته بازى به بازى تلاش كرده در وهله اول عزت نفس لازم را به دست آورد و در وهله دوم عزت نفس تيمى‌اش را ارتقا دهد و هيجان شادى را از يك شهر به شهر ديگر براى هوادارانش سوغات ببرد. آبى‌پوشان نیز با وینفرد شفر، با شور و گرماى جوانی و اعتماد‌به‌نفسى كه سرمربى آلمانی‌شان به تیم القا كرده پا در این میدان می‌گذارند. در تعريف اعتماد‌به‌نفس مى‌گويند سنجش و ارزيابى فرد از عملكرد و ارزش خود است. استقلال تهران و به تبع آن تماشاگرانش در دو، سه‌سال گذشته مكررا در ارزيابى‌هاى خودشان از عملكرد تيم دچار ترديد شده‌اند. آنها فصل را با نتایج نه‌چندان خوب آغاز کردند. روند سينوسى تیم، هواداران استقلال را تا قبل از ورود شفر نگران کرده بود، اما حالا آنها اعتماد‌به‌نفس دارند. بسيارى از روانشناسان اعتماد‌به‌نفس را معادل و مترادف خودباورى(Self belief) مى‌دانند؛ اين‌كه فرد (در اينجا تيم) به اين مرحله رسيده باشد كه خود و قابليت‌هايش را باور داشته باشد، توانايى‌هايش را بشناسد و در جهت اهداف واقع‌بينانه‌اش قدم بردارد. حالا با اعتماد‌به‌نفس كسب‌شده استقلال تهران به اضافه انگيزه بالاى جوانان ارزشمندش، به دنبال كسب برد و بالابردن اعتماد‌به‌نفس در مهمترين و حساس‌ترین نبرد سال‌شان هستند. اين بازى در پايان نود و سه، چهار دقيقه‌اش، مى‌تواند يك قطب را غرق در هيجان غم و ديگرى را مملو در هيجان شادى كند و شايد ممكن است به سياق خيلى از دربى‌هاى قبلِ قرمز و آبى‌ها، تن به تساوى دهند و موجب شوند هيجان‌ها زياد بالا و پايين نشود، اما يادمان نرود كه رقابت پيش رو نبرد عزت نفس با اعتماد‌به‌نفس است.