جعفر خرازی | خش‌خش برگ‌های پاییزی را در زیر پاهایت بیشتر احساس می‌کنی، سنگ مزارهایی را می‌بینی که غبار غم بر آنها نشسته است. گاهی کلاغی سکوت گورستان را می‌شکند. مشاهیر بزرگی از طبیب گرفته تا کارگردان سینما، معمار، عکاس، ادیب و شاهزاده در این‌جا آرمیده‌اند. گورستان تاریخی ارامنه با مساحت 75‌هزار مترمربع، شامل 6 بخش مجزاست و در اتوبان شهید محلاتی (آهنگ) قرار دارد. تدفین در آن انجام نمی‌گیرد. تاریخ نوشته‌شده برخی از سنگ قبرها به ۱۵۰‌سال پیش برمی‌گردد. بنا به نوشته اعتمادالسلطنه، کریمخان زند در تابستان ‌سال 1137 به شمیران رفت و فرمان داد تا سنگ‌تراشان ارمنی را از جلفای اصفهان به تهران بیاورند. آنان در محله دولاب ساکن شدند و این بهانه‌ای برای احداث گورستان ارامنه در شرق تهران شد. بازدید از آرامستان کمی دشوار است و به مجوز برخی از سفارتخانه‌ها ازجمله روسیه، لهستان و خلیفه‌گری ارامنه نیاز دارد. در بخش گورستان کاتولیک‌ها، مزار «ژوزف تولوزان» قرار دارد. او پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه قاجار بود که علاوه بر خدمت در دربار، مدرسه طب را راه‌اندازی کرد و در دارالفنون به پزشکان آموزش داد. درهمین مکان مزار «نیکولاس» فرانسوی است. او نخستین‌بار رباعیات خیام را به زبان فرانسه ترجمه کرد. به فاصله کمی از آن، آرامگاه تعداد زیادی از مهاجران لهستانی در جنگ جهانی دوم (۱۹۴۲م) است. به تازگی مرمت شده‌اند و سنگ یادبودی با نشان جمهوری لهستان در کنار آن دیده می‌شود. در بخش ارتدکس‌های آرامستان ارامنه، مزار «آنتوان سوریوگین»- از پیشگامان عکاسی در دوره قاجار- را می‌بینیم. عکس‌های او از مشاغل، دربار و حرمسرا روایتگر تاریخ عهد ناصری است. تصویر میرزارضا کرمانی پس از قتل ناصرالدین‌شاه از اوست. در بخش گورستان روس و یونان، بنایی به چشم می‌خورد که آرامگاه شاهزاده گرجی، خانم «مینا خوش تاریا»- درگذشته به‌ سال ۱۳۰۰ شمسی- است. این مقبره باشکوه را«مارکف» روسی‌تبار ساخت. مارکف ساخت بیش از ۲۰ اثر معماری در ایران را در کارنامه درخشان خویش ثبت کرده است. بناهایی همچون: مدرسه جدید دارالفنون، دبیرستان انوشیروان دادگر، مدرسه ژاندارک، دانشسرای عالی و زندان قصر از یادگارهای به جا مانده اوست. مقبره خود او نیز در این آرامستان است. در همان نزدیکی «علی‌اکبر شیدا»، شاعر و ترانه‌سرا در کنار همسر روسی خود به خاک سپرده شده است. تصنیف «امشب، شب مهتابه» از سروده‌های اوست. مقبره سربازان گمنام جنگ جهانی دوم که با ستاره سرخی نمایان است، از قسمت‌های دیگر گورستان است.‌ آرامستان تاریخی دولاب با ساکنان خاموشش، تماشایی است و تاریخ تهران را زنده نگه می‌دارد.