|  مسعود توحیدفر |   استاد دانشکده فناوری‌های نوین دانشگاه شهید بهشتی|
امروزه روش‌های گوناگونی برای بهبود عملکرد محصولات کشاورزی در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از سموم شیمیایی، روشی متداول اما زیانبار برای کاهش خسارت ناشی از آفات و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی است. حفظ سلامت انسان و محیط‌زیست دو فاکتور اساسی در کشاورزی صنعتی است که امروزه لزوم توجه به آنها با توجه به تعداد پرشمار مبتلایان به انواع بیماری‌های صعب‌العلاج و سرعت گرفتن تخریب محیط‌زیست بیش از پیش حس می‌شود.
از طرفی، خسارت ناشی از آفات تا 40‌درصد برآورد می‌شود که این به معنی کاهش معنی‌دار عملکرد محصولات کشاورزی است و از طرف دیگر استفاده بی‌رویه از سموم سلامت انسان و محیط‌زیست را به مخاطره می‌اندازد. آلودگی آب و خاک به سموم شیمیایی، از بین رفتن موجودات غیر هدف و در نتیجه کاهش تنوع زیستی، سرعت گرفتن فرسایش خاک و در نتیجه افزایش غلظت ترکیبات شیمیایی آلاینده تنها گوشه‌ای از مخاطرات ثابت شده استفاده از سموم شیمیایی برای محیط‌زیست است. کشاورزانی که هنگام عملیات سمپاشی در معرض این سموم قرار می‌گیرند و مصرف‌کننده‌هایی که محصولاتی حاوی بقایای سموم را مصرف می‌کنند، هر یک به نوعی در خطر هستند. تحقیقات نشان داده است، قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی یکی از دلایل عمده ابتلا به سرطان در کشور است. بخش زیادی از سم در شالیزارها استفاده می‌شود و نرخ سرطان نیز در نوار شمالی کشور بسیار زیاد است. ما در ایران 27‌هزار نوع سم مصرف می‌کنیم. سهم هر ایرانی از سموم مصرف‌شده در کشور 400 گرم است. این رقم در اروپا 70گرم است. کشت محصولات تراریخته علاوه بر این‌که باعث کاهش مصرف سموم می‌شود، بعضا مقدار سم مصرفی را به صفر کاهش می‌دهد. استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک یکی از روش‌های ایمن برای کمک به حفاظت از محیط‌زیست و ارتقای سطح سلامت محصولات کشاورزی برای انسان است. مصرف سم در کشت گیاهان مقاوم به آفت به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. بسیاری از محصولات تراریخته با هدف مقاومت به آفات مهندسی شده‌اند که این امر مصرف سم را در کشت برخی گیاهان به صفر رسانده است.
بحث‌های دیگری نیز درباره کمک مهندسی ژنتیک به محیط‌زیست از طریق حفظ منابع آب و کاهش آن در کشاورزی مطرح شده است. در گذشته میزان بارش 260میلیمتر بوده و الان 180میلیمتر شده است. منابع آب زیرزمینی ما در گذشته 132‌هزار‌میلیارد مترمکعب بوده و الان 88‌هزار‌میلیارد مترمکعب شده است و ما هر روزه شاهد کاهش این مقدار هستیم. هم‌اکنون برخی محصولات تراریخته که کشت آنها نیازمند آب کمتر است به بازار ارایه شده است. درحال‌حاضر پژوهشگران در کشورمان درحال مهندسی برنجی تراریخته هستند که بی‌نیاز از کشت غرقابی است و نیاز آبی آن در حدی کاهش پیدا کرده است که قابل کشت در اقلیم خشک ایران هم باشد.
محصولات تراریخته به‌عنوان دستاوردهای سریع‌ترین فناوری پذیرفته‌شده توسط بشر، آثار شایسته تحسینی در مدیریت تغییرات اقلیمی، نیل به اهداف توسعه پایدار و تأمین امنیت غذایی داشته‌ است. کشت محصولات تراریخته در مدت 20‌سال منجر به صرفه‌جویی در زیر کشت بردن 174‌میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی شده و به این ترتیب با جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، کمک شایانی به حفظ محیط‌زیست کرده است. در همین مدت مصرف ماده موثره آفت‌کش‌ها به مقدار 620‌میلیون کیلوگرم کاهش یافته است. استفاده از فناوری تراریخته باعث کاهش انتشار گاز دی‌اکسید کربن به مقدار 26.7‌میلیارد کیلوگرم تنها در یک‌سال شده ‌است. این مقدار معادل خروج 12‌میلیون خودرو از جاده‌ها به مدت یک‌سال است.
بنابر این استراتژی استفاده از این محصولات از طریق تمرکز بر افزایش تولید بدون افزایش سطح زمین‌های کشاورزی و با استفاده از 1.5‌میلیارد هکتار زمین کشاورزی موجود و در نتیجه حفاظت از جنگل‌ها نقش بی‌بدیلی در حفاظت از تنوع ‌زیستی و تحقق اهداف توسعه پایدار داشته ‌است.
استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک مدرن در عصر حاضر ضروری است، اما فناوری‌ها به تنهایی معجزه نمی‌کنند. استفاده از فناوری تراریخته هم در کنار عملیات کشاورزی مناسب ازجمله تناوب زراعی و مدیریت کشت و بکارگیری سایر ظرفیت‌های کشاورزی بهترین نتیجه را خواهد داشت.