|  زهرا مسعودیان |   مهندس صنایع و کارشناس تهیه طرح‌های فنی و مهندسی|

در کنار هوا آب حیاتی‌ترین منبع مورد نیاز بشر و همه موجودات زنده است. شاید ذهن همه بر مصارف شرب و بهداشتی و کشاورزی آب متمرکز است؛ ولی علاوه بر آنها نقشی اساسی در صنعت و فرآیند تولیدات صنعتی برعهده دارد. صنایعی نظیر نساجی، فولاد، پتروشیمی، پالایش و برق همه نیازمند آن بوده و برای دسترسی به آب هزینه‌های مختلفی را می‌پردازند. در این یادداشت به بررسی مصرف آب و تأثیرات محیط زیستی در صنعت برق پرداخته شده است.
نگاهی سیستماتیک به صنعت برق و شیوه‌های مختلف تولید برق توجه ما را نسبت به منابع طبیعی که مورد استفاده قرار می‌گیرد، جلب می‌کند. در این صنعت برای رسیدن به محصول نهایی، منابع مختلفی نظیر آب و سوخت‌های فسیلی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در میان فرآیند تولید، محیط‌زیست از جنبه‌های مختلفی نظیر کاهش منابع آبی شیرین و تولید آلاینده‌های مضر ناشی از استفاده از سوخت‌های فسیلی تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. با توجه به شرایط زیست‌محیطی پیچیده در ایران و آب‌و‌هوای گرم و خشک در عمده مناطق کشور بایستی راهکارهایی جهت کاهش چنین آسیب‌هایی به محیط‌ زیست تبیین شده و در فضای صنعتی، کشاورزی و خانگی کشور توسعه یابد. در ادامه با تمرکز بر سوخت‌های فسیلی، منابع آبی و میزان آلایندگی محیط زیست، مصرف روزانه و سالانه صنعت برق بررسی خواهد شد.
طبق گزارش ترازنامه انرژی توليد انرژي الكتريكي نيروگاه‌هاي کشور در سال  1393، به 4/274‌میلیارد کیلووات ساعت رسيد که نسبت به‌ سال قبل از آن حدود 4/6درصد رشد داشته است. همچنین در کل صنعت برق کشور 2/50 ميليارد مترمكعب گازطبيعي، 3/10 ميليارد ليتر نفت کوره، 8/9 ميليارد ليتر نفت گاز، 6/2 ميليارد مترمكعب گاز کوره بلند و تنها 6/10‌میلیون متر مكعب گاز کک مورد استفاده قرارگرفته است که در اثر مصرف این مقدار از سوخت‌های فسیلی مقدار بسیار زیادی آلاینده نظیر CO2، NOx و SO2 تولید شده است.
از  602.2‌ میلیارد تن گاز دی‌اکسید‌کربن تولید‌شده در کشور حدود 30‌درصد آن توسط نیروگاه‌ها تولید می‌شود (بالغ بر 177.7‌میلیارد تن) و از 1.483‌میلیون تن دی‌اکسید سولفور تولید‌شده از مصرف انرژی، 42.3‌درصد (628‌هزارتن) آن به بخش نیروگاهی کشور تعلق دارد. همچنين براساس مطالعه‌ای که در ‌سال 1384 توسط وزارت نیرو صورت گرفته است، هزينه اجتماعي مستقيم و غير مستقيم  SO2، NOxو CO2 به ازاي هر کيلووات ساعت برق توليدي در نيروگاه‌هاي بخاري کشور حدود720 تا1360ريال، نيروگاه‌هاي گازي740 تا1380ريال و نيروگاه‌هاي سيكل ترکيبي 590 تا 1230 ريال برآورد شده است .
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، یکی دیگر از منابع مورد نیاز جهت تولید برق، آب است. عمده مصرف آب نیروگاه‌ها در سامانه‌های خنک‌کننده، جبران نشتی آب در سیکل بویلرها، سامانه تزریق آب به توربین‌های گاز برای خنک‌کاری هوای ورودی، سیستم آتش‌نشانی، شست‌وشو و آبیاری فضای سبز و اخیرا سامانه‌های حذف آلاینده‌ها از گازهای خروجی دودکش است که طبق برآوردها به ازای تولید 1000مگاوات ساعت برق، برای نیروگاه‌های بخاری 700 متر مکعب در ساعت، نیروگاه‌های سیکل ترکیبی تا 300 متر مکعب در ساعت و برای نیروگاه‌های گازی تا 120 مترمکعب در ساعت، آب مصرف می‌شود. با توجه به سهم تولید برق در نیروگاه‌های مختلف، نیروگاه‌هاي بخاري31.2درصد، سیکل ترکیبی 35.3درصد، گازي 26.7درصد، آبی 5درصد، تجديدپذير و اتمی 1.8درصد و ديزلی نیز 0.03درصد، به ‌طور متوسط به ازای تولید هر 1000 مگاوات ساعت، 382.3 مترمکعب آب مصرف می‌شود. به بیانی دیگر برای پاسخگویی به مصرف برق کل کشور در سال، 104.9‌میلیون متر مکعب آب در صنعت نیروگاهی مورد نیاز است که با فرض مصرف روزانه 190 لیتر آب برای هر نفر، مصرف آب در صنعت برق کشور در روز معادل مصرف آب شهری با جمعیت بیش از یک‌میلیون و پانصد‌هزار نفر است.
با استناد به اطلاعات ذکرشده در بالا، برای تولید یک کیلووات ساعت برق در کشور به ‌طور میانگین 0.38 لیتر آب و 0.6526 کیلوگرم آلاینده تولید می‌شود که با تمرکز بر روی مشترکین صنعتی، خانگی و کشاورزی سهم هر یک از بخش‌ها را در تولید ضررهای زیست‌محیطی تبیین خواهیم كرد.
بنابر گزارش وزارت نیرو 33.7%، 32.4%، 16%، 9%، 7%، 0.2%، 1/7% از کل فروش برق وزارت نیرو به ترتیب به بخش‌هاي صنعت، خانگی، کشاورزي، عمومی، تجاري، حمل‌ونقل و ساير مصارف اختصاص داده شده است. متوسط مصرف هر یک از مشترکین برق در بخش‌های مختلف و میزان مصرف آب و تولید آلاینده در جدول ذکر شده است.
به بیانی دقیق‌تر هر مشترک خانگی وزارت نیرو به‌ظاهر مصرف‌کننده 2764.8 کیلووات ساعت بوده است اما در باطن علاوه بر مصرف برق تولید‌شده، در مصرف 1080 لیتر آب از منابع آب شیرین و 1804.6 کیلوگرم آلاینده تولید‌شده مشارکت می‌کند. وضع سایر مشترکین نیز به مراتب آسیب‌زننده‌تر است؛ لذا تلاش برای فرهنگسازی در راستای کاهش مصرف برق یکی از مسائل مهمی است که بایستی در دستور کار نهادهای مربوط به انرژی و محیط‌زیست قرار گیرد. به نظر می‌آید صنعت برق یکی از پیشرو‌ترین صنایع در تکنولوژی و فرهنگ توسعه‌ای است. این صنعت با بیش از سی‌و‌یک‌ میلیون مشترک توان فرهنگسازی مناسبی را در تمام مناطق کشور اعم از شهری و روستایی را دارد و می‌تواند بیان دارد مصرف برق، نیاز به آب شیرین و سوخت دارد و یکی از مسببان تولید آلاینده در کشور است. لذا پیشنهاد می‌شود همراه فیش برق میزان آب مصرفی و آلاینده تولید‌شده نیز به اطلاع شهروندان رسیده و عوارضی برای این اثر، اخذ و به حسابی جهت تولید آب شیرین و توسعه جنگل‌ها برای جبران آلایندگی گرفته شود.
نکته مهم اخذ عوارض فوق کمک به تولید و بازیافت آب بوده و نباید در هزینه جاری این سازمان‌ها لحاظ و استفاده شود.