شهروند| «صدای بحران از سال 1344 به صدا درآمد؛ سال‌هایی که برداشت آب از هر 28 دشت کشور تنها در یک دشت ممنوع بود. صدای بحران آب در آن سال‌ها بلند شد، نه الان که از هر دو دشت، یک دشت، ممنوعه اعلام شده است.» این را محمدحسین شریعتمدار رئیس دفتر ساماندهی و مطالعات کشاورزی اتاق ایران می‌گوید و معتقد است که بحران سال‌های سال است که زنگ را به صدا درآورده اما همه نسبت به آن بی‌توجه بوده‌اند.
او در نشست تخصصی ارزیابی سیاست‌های مدیریت آب: اهداف تحقق‌نیافته، با اشاره به خشکسالی‌های دوره‌ای که در کشور اتفاق افتاده، یادآور شد که «خشکسالی هرازگاهی، هشداری به ما داده، خشکسالی در دهه‌های 40، 50، 60 و 70 مجموعا هشدارهایی بود که به ما داده شد، اما ما را به فکر راهکار نینداخت. حالا پس از سال‌ها هشدار وزارت نیرو به تازگی به رسالت خود عمل می‌کند و درخصوص وضع آب با مردم صحبت می‌کند.» شریعتمدار ادامه داد: «با پایین رفتن سطح سفره‌های زیرزمینی، هم‌اکنون 288 دشت ممنوعه در کشور داریم که منجر به وارد آوردن خسارت زیاد به بخش کشاورزی و کاهش عملکرد آن شده است.»
مدتی است که از حضور و مشارکت مردم به‌عنوان راهکاری موثر در حل بحران آب یا کمرنگ کردن آن یاد می‌شود و بسیاری بر این عقیده‌اند که باید مردم را به مشارکت در این عرصه دعوت کرد. رئیس دفتر ساماندهی و مطالعات کشاورزی اتاق ایران در این خصوص هم گفت: «بعد از قانونی که در دهه 40 درخصوص مدیریت آب در کشور مطرح شد، بهره‌برداران از مدیریت آب کشور کنار رفتند، اما اکنون دوباره می‌خواهیم که مردم برگردند. این خواسته بسیار دشواری است اما باید راهکار حضور مردم را و ذینفعان را در عرصه‌هایی که مال خودشان است پیدا کنیم و باور کنیم که آنها می‌توانند به ما کمک کنند.»
خوب هدف‌گذاری کردیم اما اجرا نکردیم
سطح آب‌های زیرزمینی پایین رفت، رودخانه‌ها خشک شدند، تالاب‌ها در معرض نابودی قرار گرفتند و حالا انگشت اتهام تمامی اتفاقاتی که در بخش آب افتاده به سمت سیاست‌های مدیریت آب چرخیده است. بسیاری بر این اعتقاد دارند که در بخش آب، هدف‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های خوبی انجام شده اما هیچ‌گاه این اهداف و برنامه‌ها اجرایی نشده و سرانجامی نداشته است. انوش نوری‌اسفندیاری عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران، معتقد است: «هدف‌های خوب اجرایی نشده زیرا از اصول و فنون برنامه‌ریزی به درستی استفاده نشده، هدف‌های پنهان یا آسان‌تری همچون توسعه و نوسازی کشاورزی با استفاده از آب مورد توجه قرار گرفته‌اند. آب هیچ‌گاه یک مسأله اجتماعی نبوده و عموم مردم نسبت به آن بی‌تفاوت بوده‌اند. این مسائل باعث شده که هیچ‌گاه برنامه‌ها و هدف‌هایی که در این بخش مدنظر بوده به اجرا درنیایند.»
سهم بخش کشاورزی از آب افزایش یافت
در ادامه این نشست، عباسقلی جهانی عضو انجمن علوم و مهندسی منابع آب، با ارزیابی عملکرد بخش آب در رابطه با اسناد بالادستی، به بررسی سند توزیع عادلانه آب، مصوبات مجمع تشخیص مصلحت و راهبردهای توسعه منابع آب در کشور پرداخت. او درخصوص قانون توزیع عادلانه آب گفت: «در این قانون تمرکز کامل امور آب در دست دولت است و سرمایه‌های اجتماعی در سروسامان دادن به امور آب نادیده گرفته شده است که نتیجه چنین قانونی حاکم شدن وضعیتی است که اکنون شاهد آن هستیم.» او با اشاره به این‌که اسناد بالادستی ملی، مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام است، ادامه داد: «مصوبات خوبی در اسناد بالادستی درباره آب وجود دارد، ولی در تحلیل اجرای آن ضعف داشته‌ایم. در یکی از مصوبه‌های مجمع تشخیص مصلحت نظام آمده، ایجاد نظام جامع مدیریت در کل چرخه آب براساس اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوزه‌های آبریز بوده که این سیاست مترقی با سیاست‌های روز جهانی مطابق است. در صورتی که مصوبه ایجاد نظام جامع مدیریت آب در کشور به درستی با شاخص‌های مناسب اندازه‌گیری و اجرا می‌شد، همین یک مصوبه از ورود کشور به سمت شرایط بحرانی آب جلوگیری می‌کرد.» این کارشناس آب با اشاره به این‌که قرار بود سهم بخش کشاورزی از 92درصد به 87درصد کاهش یابد، گفت: «نه‌تنها این کاهش محقق نشده، بلکه در سال‌های اخیر سهم آب مصرفی بخش کشاورزی افزایش هم یافته است.»
او در ادامه به 18 مصوبه و 74 راهکار دولت اشاره کرد که در سال 84 به تصویب رسید، اما این راهکارها و مصوبات تنها در کلمات گیر کرد و اجرایی نشد.
اهداف برنامه پنجم هم محقق نشد
«به زمان اتمام برنامه پنج توسعه نزدیک می‌شویم و این درحالی است که صرفه‌جویی 25درصدی در مصرف منابع آب زیرزمینی محقق نشده و حتی به اجرا در نیامده است.» جعفر غفاری‌شیروان عضو هیأت‌مدیره انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران، در این نشست با اشاره به عدم توجه به برنامه پنجم توسعه، گفت: «در برنامه‌های کشور به موضوع آب توجه شده است و حتی در برنامه پنج‌ساله پنجم هم، همین برنامه‌ها دنبال شده، اما به مرحله اجرا نرسید، به‌طور مثال قرار بود با راهکار‌های مدیریتی مانند زهکشی، اجرای آبیاری‌های تحت فشار و مرمت لوله‌های شکسته شبکه‌های آبرسانی، 25درصد بهبود در وضع منابع آب زیرزمینی حاصل شود که این امر محقق نشد.»
او ادامه داد: «در سال‌جاری هم باید 25درصد در منابع آبی صرفه‌جویی می‌شد که این امر هم محقق نشد و وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو در این زمینه به وظایف مشخص‌شده خود، به درستی عمل نکردند.»