| علی ساکت | | عضو هیأت‌علمی پژوهشکده سوانح طبیعی ایران |
امروزه در جهان نقش رسانه‌ها به‌عنوان شاخصی کلیدی در مباحثي ازجمله مدیریت بحران سوانح طبيعي به خوبي شناخته شده است، به‌طوری که بدون درنظرگرفتن تاثير رسانه، رویکرد مدیریتی در این زمینه با چالش‌هایی اساسی روبه‌رو خواهد شد. نقشی کلیدی و درعین حال پیچیده که بی‌تردید نیاز به آموزش در سطح کارکنان رسانه برای مواجهه با نحوه ارایه، اطلاع‌رسانی و مدیریت را در كنار اهداف و برنامه‌هاي درنظر گرفته شده براي افزايش آگاهي عمومي جامعه طلب می‌کند. برهمین اساس ارایه اطلاعات از سوی رسانه‌ها آنقدر اهمیت پيدا كرده که اگر هشداری از دیگر منابع خبری منتشر شود، مردم برای اخذ اطلاعات موثق در کمترین زمان ممکن به رسانه‌های معتبر مراجعه کرده و تجربه نشان داده است که اطمینان مردم به رسانه‌های عمومی بیشتر از اخبار و اطلاعاتی است که از دیگر منابع مانند شبکه‌های اجتماعی و... دريافت مي‌کنند.
ضمن اينكه نقش رسانه در فرهنگ‌سازی عمومی جامعه در زمینه ایمنی در برابر سوانح طبیعی، آموزش هدفمند و مستمر در زمینه پیشگیری، مواجهه و تاب‌آوری در برابر بحران‌ها بر کسی پوشیده نیست.
بر این اساس، می‌توان برنامه‌ریزی مدیریت بحران کارآمد در پیش، هنگام و پس از رخداد سوانح طبیعی در رسانه‌ها را براساس همین تفکیک زمانی و به شرح زیر طبقه‌بندی کرد:
1- نقش رسانه در مدیریت بحران قبل از رخداد سوانح طبیعی: اطلاعات جامع و فراگیر کليد آمادگی در برابر سوانح است و رسانه‌ها همواره در خط مقدم فراهم‌آوردن و ارایه این اطلاعات هستند. آموزش در زمینه پیشگیری، آموزش همگانی در برابر بحران، آموزش تکنیک‌های واکنش سریع و مقابله با سوانح، می‌بایست جزو رویکردهای رسانه‌ای قبل از بحران قرار گیرد تا در زمان لازم به شکلی کارآمد، توسط افراد آموزش‌دیده در جوامع مورد استفاده قرار گیرد. همچنین رسانه نقش مهمی در برنامه‌ریزی برای مقابله با بحران دارد که این رویکرد با تشکیل میزگردهای تخصصی و چالش‌برانگیز جهت کمک به فرهنگ‌سازی مردم و پاسخگویی مناسب مسئولان در مباحث مربوطه با ارایه برنامه‌اي مدون و با تبيين سناريوهاي مختلف، میسر خواهد شد. ضمن اينكه، برنامه‌های تولیدی در رسانه‌های عمومی مي‌بايست با هدف کاهش اثرات ناشی از سوانح طبیعی در جهت شناساندن مراکز مدیریت بحران، میزان آمادگی آنها در مقابله با بحران‌ها و نظارت‌های مستمر با هدف بررسی وضع موجود، ارایه رویکردهای مدیریتی در مناطق مختلف و پیگیری در زمینه تحقق اهداف مربوطه با رویکرد پیشگیرانه توسط مدیران، تهیه‌کنندگان و دست‌اندرکاران رسانه مدنظر قرار دهد. لذا همان‌طور كه ذكر شد، رسانه نقش مهمي در ارتقای سطح فرهنگ ايمني در برابر بحران‌ها و سوانح طبيعي از طريق آموزش، تمرين و نظارت داشته كه تحقق آن با برنامه‌ريزي يكپارچه و هدفمند در اين زمينه ميسر خواهد شد.
2- نقش رسانه در مدیریت بحران در هنگام رخداد سوانح طبیعی: وظیفه رسانه‌ها در حین بحران به حدی مهم است که معمولا در برنامه‌ریزی‌های زمان بحران، همواره یکی از توصیه‌های مهم از طرف مدیران به مردم، همراه‌داشتن وسایل لازم براي برقراري ارتباط با رسانه‌هاست. به‌عنوان مثال: رادیوهاي كوچك يا جیبی، تلفن‌هاي همراه مجهز به نرم‌افزارهاي رسانه‌اي و مواردی مانند آن بوده است. رسانه‌ها در صورت برنامه‌ريزي‌هاي انجام‌شده مي‌توانند با ارایه دقیق و مبتنی بر حقیقت اطلاعات درخصوص بحران رخ‌داده، خبررسانی در زمینه وضع حاکم بر مناطق بحران‌زده را با گزارش‌هاي مبني بر پراكندگي و توزیع خرابی‌ها، وضع امدادرسانی اضطراری، کاستی‌های موجود، راه‌های دسترسی و شرایط اسکان موقت، محل پایگاه‌های امدادرسانی، ظرفیت هر یک از پایگاه‌ها و... در مناطق مختلف را در اختیار تمامی اقشار جامعه قرار دهند تا افراد درگیر بحران بتوانند در کمترین زمان ممکن بهترین تصمیم را اتخاذ کنند.
3- نقش رسانه در مدیریت بحران پس از رخداد سوانح طبیعی: پاسخ به نیاز اساسی دیگر توسط رسانه، آموزش در فاز پاسخگویی و مقابله با بحران می‌باشد که از اهميت زيادي برخوردار است. نقش رسانه‌ها در ساماندهی کمک‌های مردمی، برنامه‌ریزی در زمینه تحقق و پیگیری وعده‌های داده‌شده به آسیب‌دیدگان و بازماندگان حادثه، به‌ویژه در بحث اسکان موقت و دایم، بازسازی مناطق حادثه‌ديده و ساماندهی نیازها در اين مناطق، نحوه ارایه خدمات، بررسی و ارایه نقاط ضعف و قوت مدیریت بحران، مستند‌سازی اطلاعات در حین و پس از بحران، ارایه رویکردهای کاربردی در زمینه کاهش اثرات ثانویه ناشی از سوانح طبیعی و اطلاع‌رساني پس از بحران ازجمله موارد مهم در زمینه مدیریت بحران پس از سانحه به حساب می‌آید.
ضمن این‌که نقش رسانه‌ها در زمینه کاسته‌شدن از بار شایعات در سوانح، با رصد دقيق و پي درپي شبکه‌های اجتماعی و دیگر منابع نامعتبر و شایعه‌ساز، ازجمله وظایف مهم رسانه‌ها در حین بحران به شمار می‌رود. اهمیت این موضوع آنقدر بالاست که اعلام خبری که به شکل نامناسبی در رسانه‌ها منعکس می‌‌شود را می‌توان یکی از تهدیدات جدی برای مردم، امدادگران، مدیران بحران و دیگر افراد درگیر بحران قلمداد کرد؛ به‌طوری که برنامه‌ریزی در زمینه بحران در هنگام و در بیشتر موارد پس از آن را با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد. بر این اساس و با توجه به تجربه سوانح گذشته در ایران و دیگر کشورهای جهان، ایجاد برنامه‌ها و حتی شبکه‌های رادیویی و تلويزیونی ویژه آموزش در زمینه شناخت سوانح طبیعی و نحوه آمادگی و مواجهه با آنها ازجمله رویکردهای مهمی است که باید در این زمینه مدنظر قرار گیرد.