شهروند/ علیرضا زاکانی، نماینده اصولگرای منتقد دولت، هفته گذشته در نطق میان‌دستور خود با استناد به برخی اخبار که البته منابع آنها را فاش نکرد مدعی شد توافق نهایی هستهای میان ایران و غرب نهایی شده است، البته این همه سخنان زاکانی نبود. زاکانی همچنین مدعی شد تیم مذاکره‌کننده هستهای ایران در مسیر این توافق از خطوط قرمز نظام عبور کرده است. اگرچه سخنگوی وزارت امورخارجه در واکنش به این سخنان صراحتا اعلام کرد که هنوز هیچ توافقی میان ایران و غرب درخصوص هیچ‌یک از موارد مذاکره، نهایی نشده است و تیم مذاکره‌کننده هستهای از خطوط قرمز نظام عبور نکرده، اما آنچه بیش از همه اهمیت دارد این است که آقای زاکانی از نهایی شدن توافق خبر داده است. این سخنان زاکانی در حالی مطرح می‌شود که می‌توان احتمال داد بخشی از مذاکرات هستهای به دلایل موجه به صورت محرمانه انجام می‌شود. محرمانه بودن مذاکرات از این جهت است که اصل مذاکرات از حاشیه‌ها و اعمال نفوذهای برخی از کشورها که خواهان تخریب روند مذاکرات هستند درامان بماند.
از سوی دیگر طی روزهای گذشته مقامات آمریکایی درخصوص مذاکرات هستهای سخنانی را برزبان می‌آوردند که از سخنان ایشان نوعی خوشبینی به نتیجه نهایی مذاکرات مستفاد می‌شود. به‌عنوان نمونه جان کری، وزیر امورخارجه آمریکا اخیرا در سخنانی اعلام کرده نسبت به توافق هستهای با ایران امیدوار است. وزیر خارجه آمریکا که در نشستی موسوم به «مجمع ایده‌های واشنگتن» درباره مسائلی نظیر عراق، سوریه، مذاکرات اسرايیل -فلسطین و مذاکرات هستهای ایران سخنرانی می‌کرد درباره روند مذاکرات هستهای و در واکنش به اظهارات سوزان رایس مشاور امنیت ملی این کشور که گفته شانس توافق هستهای با ایران 50درصد یا کمتر است، نیز گفت: من در حال مذاکرات رودررو و مستقیم با آقای ظریف هستم و نسبت به توافق با ایران امیدوارم اما ابراز خوشبینی نمی‌کنم.
کری درباره مذاکرات هستهای با ایران همچنین گفت: «اگر ما بتوانیم به توافق برسیم، جهان مکان امن‌تری خواهد بود؛ این موضوع نباید به موضوعی برای تصمیم‌گیری از منظر ایدئولوژیکی بدل شود در هفته‌های آینده که هفته‌هایی سرنوشت‌ساز است، معلوم می‌شود که آیا ایران می‌تواند تصمیم‌های دشوار بگیرد یا نه». علاوه بر این جنيفر ساکی، سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا روز گذشته در سخنانی با اشاره به مذاکرات هستهای میان ایران و گروه 1+5 گفت: «مذاکرات هستهای گروه 1+5 با ایران به نقطه مهمی رسیده که به اعتقاد ما می‌توانیم تا ضرب‌الاجل تعیین‌شده در 24 نوامبر - سوم آذر - نتیجه خاصی را برای آن پیش‌بینی کنیم.»
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در جمع خبرنگاران گفت: «ما از ابتدای آغاز مذاکرات هستهای با ایران و حتی پیش از آن اعلام کرده‌ایم که نتیجه‌گیری از این مذاکرات کار چندان آسانی نخواهد بود». وی گفت: نمی‌تواند بیش از این اطلاعات جدیدی در اختیار خبرنگاران قرار دهد.»
ساكي خبرنگاران را به سخنان جدید «جان کری» وزیر امورخارجه آمریکا ارجاع داد و گفت: تردید نیست که پیش‌بینی نتیجه چند هفته زودتر مذاکراتی که در مرحله مهمی نیز قرار دارد، کار چندان آسانی نخواهد بود، اما با علم به دشواری کار، ما روی این موضوع کار می‌کنیم و معتقدیم این کار می‌تواند تا 24نوامبر نتیجه دهد. وي در پاسخ به خبرنگاری درباره خوشبینی یا بدبینی به توافق نهایی با ایران، البته با در نظر گرفتن مخالفت کنگره آمریکا گفت: چنانچه کارها خوب پیش برود، اعضای کنگره احساس خوبی خواهند داشت. ساكي افزود: تا آن زمان مذاکراتی با ایرانی‌ها خواهیم داشت چرا که معتقدیم این کار بهترین روش برای پیگیری مذاکرات تا زمان 24نوامبر است. کارشناسان سیاسی عضو گروه 1+5 با یکدیگر در تماس هستند و امیدواریم تا پایان نشست مشترک بعدی این کارشناسان در هفته آینده بتوانند اخبار مهم‌تری را به اطلاع عموم برسانند.
از سخنان مقامات آمریکایی دو موضوع را می‌توان دریافت. نخست این‌که آمریکا با اعلام خوشبینی نسبت به توافق نهایی با ایران از جانب خود، قصد دارد در صورت به دست نیامدن توافق نهایی توپ را به زمین ایران بیندازد و ایران را مقصر اصلی حاصل نشدن توافق قلمداد کند. چه این‌که آمریکا در کنار ابراز خوشبینی همواره اعلام می‌کند که تصمیم دشوار را تهران باید اتخاذ کند. این در حالی است که ایران صراحتا اعلام کرده طی ماه‌های گذشته در مسیر اعتمادسازی همکاری‌های گسترده‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته است و از این منظر و با توجه به حق ایران برای ادامه برنامه صلح‌آمیز هستهای این طرف غربی است که باید تصمیم دشوار را اتخاذ کند، چه این‌که ایران تاکنون به اندازه کافی در روند مذاکرات از خود نرمش نشان داده است. دوم اين‌كه به نظر می‌رسد مسأله‌ای که روند به‌دست آوردن توافق نهایی هستهای را اندکی با مشکل مواجه کرده است، تعهدات نهایی است که دوطرف برای هم قائل هستند. آمریکا اعلام کرده است ایران باید به طرز محسوسی از ظرفیت غنی‌سازی خود در تأسیسات هسته‌ای‌اش بکاهد و از سوی دیگر ایران نیز بر این عقیده است که تحریم‌های ضدایرانی در صورت دستیابی به توافق نهایی هستهای باید به یک‌باره و به کلی لغو شوند. در این خصوص هر دو کشور با مشکلاتی مواجه هستند. ایران اعلام کرده از حق غنی‌سازی برای تأمین نیازهای داخلی‌اش در یک پروسه برخوردار است و نمی‌تواند هرگونه درخواست برای کاهش غنی‌سازی را که نیازهای کشور را زیرسوال می‌برد، بپذیرد. در آن‌سوی ماجرا نیز آمریکایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند تضمینی ارایه کنند که در صورت توافق نهایی، تحریم‌های ضدایرانی به یک‌باره لغو خواهند شد.
پیش‌بینی نتیجه مذاکرات
به هر ترتیب زمان به سرعت در حال گذر است و تا سوم آذر که ضرب‌الاجل مذاکرات است، کمتر از یک ماه باقی مانده است. از این جهت می‌توان سه گزینه شکست مذاکرات، موفقیت مذاکرات و تمدید زمان را پیش‌بینی کرد و در این میان احتمالاتی را برای هرکدام از این سه گزینه متصور شد.
در این میان احتمال شکست مذاکرات بسیار کم است. طرفین نزدیک به یک‌سال است که مذاکرات را ادامه داده‌اند. در طول این مدت کانال‌های مذاکره‌ای میان طرفین، به‌خصوص میان ایران و آمریکا، باز شده که در تاریخ روابط ایران و آمریکا پس از انقلاب بی‌سابقه بوده و بعید است که طرفین راضی شوند این کانال‌های ارتباطی به یک‌باره بسته شود و جای خود را بار دیگر به دشمنی و خصومت و بحران بدهد. از سوی دیگر واقعیت‌های تحولات منطقه‌ای به‌گونه‌ای است که منطقه دیگر تحمل اضافه شدن بحران دیگری را ندارد. در طول این مدت و در سایه مذاکرات میان ایران و آمریکا، ایران موفق شده به‌طور نسبی از زیر بار فشار تحریم‌ها خارج شود. در آن سو غرب نیز بیش از هر زمان دیگری به نقش موثر ایران در تحولات منطقه‌ای پی‌برده و دریافته که بسیاری از مشکلات منطقه‌ای بدون کمک ایران حل‌شدنی نیستند، بنابراین در چنین شرایطی بازگشت به نقطه آغاز و روی خوش نشان دادن دوباره به بحران، چیزی نیست که هیچ‌کدام از طرفین خواهان آن باشند و این دقیقا همان سخن حسن روحانی است که می‌گوید؛ «اگر توافق نهایی هم حاصل نشود، شرایط هرگز به حال اول بازنمی‌گردد.»
از این منظر احتمال توافق نهایی میان ایران و غرب به مراتب بیشتر از شکست مذاکرات است. نشانه‌های این امر را می‌توان در سخنان طرفین مذاکرات دید. از یک سو محمدجواد ظریف، مجید تخت‌روانچی و عباس عراقچی اعلام می‌کنند که هیچ‌کدام از طرفین مذاکرات به تمدید زمان مذاکرات فکر نمی‌کنند. عواملی نظیر فشار تحریم‌ها، سایه سنگین پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات کنگره، تحولات منطقه‌ای و لزوم همکاری برای از میان برداشتن تهدیدهای امنیتی و در نهایت لزوم حل بحران غیرضروری هستهای که هم ایران را از برخی فرصت‌ها و هم غرب را از برخی فرصت‌ها و ظرفیت‌های بالقوه در ایران محروم کرده است، از جمله عواملی است که طرفین را بیشتر به سمت توافق سوق می‌دهد تا شکست. در مرحله سوم تمدید مدت زمان مذاکرات قابل پیش‌بینی است که احتمال وقوع این مورد بیشتر از دو مورد نخست است، البته توافقنامه موقت برای هیچ‌یک از طرفین ایده‌آل نیست. اما به دلایلی که پیشتر هم ذکر شد، هیچ‌کدام از طرفین علاقه‌ای به بازگشت به دوران قبل از مذاکرات را ندارند و منافع دوطرف ایجاب می‌کند که به یک راه‌حل میانه برسند. از دید ایران، استمرار توافقنامه موقت به معنای کاهش تحریم‌ها و شناسایی حق ایران بر غنی‌سازی است. چیزی که ایران یک‌دهه برای رسیدن به آن انواع فشارها را تحمل کرده است. از منظر آمریکا هم توافقنامه موقت به آن کشور این امکان را داده که بخشی از فعالیت‌های هستهای ایران را متوقف کند و جلوی گسترش برنامه مزبور را بگیرد بدون این‌که ساختار اصلی و بدنه تحریم‌ها فروریخته باشد. منابع مطلع می‌گویند که روی چندین موضوع مهم و محوری از جمله رآکتور آب‌سنگین اراک، آینده تأسیسات غنی‌سازی فردو که قرار است به تحقیقات اختصاص داده شود و بازرسی‌های گسترده‌تر بازرسان آژانس، بین طرفین توافق‌هایی صورت گرفته است. کما این‌که رئیس‌جمهوری نیز در سخنانی که در نشست با نمایندگان مجلس داشت صراحتا اعلام کرد که بسیاری از موارد مورد مناقشه حل شده است. این توافق‌ها به همراه کاهش بیشتر تحریم‌ها می‌تواند چارچوب یک توافقنامه جدید را شکل دهد که به توافقنامه موقت قبلی ضمیمه شود. چنین حالتی در عین حال که گام بزرگی در جهت حل نهایی بحران هستهای ایران خواهد بود، مذاکرات را زنده نگاه می‌دارد و این امکان را به طرفین می‌دهد که با تعیین یک موعد دیگر به حل و رفع مسائل باقیمانده بپردازند. البته نباید یک نکته مهم را نیز از نظر دور داشت و آن این‌که در صورت تمدید زمان مذاکرات، اگرچه وقت بیشتری در اختیار طرفین مذاکره قرار خواهد گرفت اما در عین حال مخالفان توافق هستهای نیز زمان بیشتری برای ایجاد اخلال در روند مذاکرات به‌دست خواهند آورد.