| طرح نو| فروغ فکری| «جایگاه‌مان در اهدای خون مناسب است و از تمامی کشورهای منطقه در این راستا عملکرد بهتری داشته‌ایم...» این را دکتر احمد قره باغیان، عضو هیأت علمی سازمان انتقال‌خون ایران، استاد دانشگاه و همچنین ازجمله اعضای فعال انجمن بين‌المللي انتقال خون (ISBT) در منطقه «امرو» (خاورمیانه و شمال آفریقا) می‌گوید. وی جایگاه ایران در زمینه انتقال‌خون را درحالی مناسب می‌داند که بسیاری بر این باورند که ایران در این راستا دارای ضعف است و از سویی بانک خون قوی ندارد و اما دکتر قره‌باغیان بر این باور است که ایران در زمینه مسائل مربوط به انتقال‌خون، اهدای خون و مسائل مربوط به نگهداری و... نه‌تنها از کشورهای منطقه عقب نیست، بلکه از تمامی آنها نیز پیشروتر است و چنانچه ضعفی نیز در این راستا وجود دارد مربوط به کمبودهای موجود در زمینه بودجه‌ای و از سوی دیگر نبود آگاهی بخشی به طیف‌های گوناگون جامعه است، چنانچه با ضعف حضور زنان در این زمینه مواجهیم و تنها 10درصد از زنان به عمل اهدای خون می‌پردازند... گفت‌وگوی ما با وی درخصوص مشکلات موجود در این حوزه در پی می‌آید.
شما ازجمله اعضای فعال كميته آموزشي انجمن بين المللي انتقال‌خون (ISBT) در منطقه «امرو» (خاورمیانه و شمال آفریقا) هستید. لطفا کمی درخصوص فعالیت‌های این انجمن توضیح دهید؟
این انجمن به مدت 80سال است که فعالیت‌هایش را در حوزه‌های گوناگون با برگزاری سمینارها، کارگاه‌های علوم انتقال‌خون و طب، کمک به سازمان‌ها و مراکز انتقال‌خون برای بهبود فعالیت‌های کمی و کیفی، برگزاری سمینارهای مشترک با انجمن‌های علمی جهانی و سازمان‌های انتقال خون و... انجام می‌دهد. این سازمان همچنین سایت فعالی دارد که این سایت علمی، بسیاری از فعالیت‌های مهم و جدید در این حوزه را به صورت ویدئویی و صوتی در اختیار پژوهشگران و سایر افراد قرار می‌دهد و از این حیث اثرگذاری بسیاری بر فعالیت‌های موجود در این راستا دارد.
ایران از چه زمانی به عضویت این سازمان درآمده است؟
متاسفانه درحال حاضر سازمان انتقال‌خون ایران عضو این سازمان نیست و تنها افراد به صورت مجزا امکان عضویت در این سازمان را دارند و افراد بالای 65سال و همچنین دانشجویان نیز چنانچه عضو این سازمان شوند، امکان بهره‌مندی از مزایای خاص و ویژه‌ای را خواهند داشت.
چطور سازمان انتقال‌خون عضو این سازمان نیست؟ دلیل خاصی برای عدم عضویت وجود دارد؟
متاسفانه این حق از ما سلب شد و یکی از دلایل اصلی آن را می‌توان به دلیل مشکلات موجود بر سر نقل و انتقال پول و تحریم‌های اقتصادی دانست. این مشکل نیز بدون‌شک اثرگذاری منفی در این زمینه برجاگذاشت. چرا که حضور سازمان به صورت رسمی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد و از سویی بسیاری از افراد نیز از این امر اطلاع ندارند که می‌توانند به صورت فردی عضو این سازمان شوند.
این تاثیرگذاری در چه حدی است؟ آیا توانسته تاثیری در فعالیت سازمان و به صورت کلی چرخه اهدای خون ایجاد کند؟
نمی‌توان گفت خلل ایجاد کرده چرا که انتقال‌خون ایران نه‌تنها در منطقه بلکه در آسیا پیشرو است. ما نباید و نمی‌توانیم خود را با کشورهای توسعه یافته غرب اروپا و شمال آمریکا مقایسه کنیم. اما در مقایسه با کشورهای درحال توسعه، ما نه‌تنها از آنها عقب‌تر نیستیم بلکه در بسیاری از بخش‌ها نیز پیشروییم. اما آنچه همواره عامل حرکت رو به جلوی یک سازمان و موفقیت آنها می‌شود، داشتن بودجه تخصصی مناسب و به اندازه است. ما در سازمان انتقال خون با کمبود بودجه مواجه هستیم و در نتیجه بسیاری از فعالیت‌های تخصصی با مشکل مواجه می‌شود. از سوی دیگر تمامی خدمات این سازمان به صورت رایگان است و با توجه به مصرف نادرست و بی‌رویه در این زمینه، برای افزایش بودجه نیز همواره با مشکل مواجه بوده‌ایم. البته در تمامی کشورهای دنیا نیز همین روال است و خون فروخته نمی‌شود، بلکه خدماتی که روی خون انجام می‌شود به فروش می‌رسد. اما درحال حاضر تمامی فعالیت‌های سازمان زیر نظر دولت است و سازمان در حوزه قوانین دستش بسیار بسته است و به همین دلیل نیز با وجود ضعف بودجه‌ای، نمی‌تواند فعالیت‌هایش را آنطور که باید و شاید گسترش دهد.
این ضعفی که شما از آن نام می‌برید، درنهایت ممکن است به ضرر مصرف‌کننده باشد و شامل افزایش قیمت شود. اما شما برای مرتفع کردن این مشکل اقدامی هم انجام داده‌اید؟
اینطور نیست. در حقیقت ما نیاز به بودجه بیشتری داریم و برای افزایش بودجه نیز تلاشی صورت نپذیرفته است و زیر لوای دولت بودن نیز نتوانسته آنطور که باید و شاید اثرگذار باشد. از سوی دیگر سازمان انتقال خون برای تغییر در اساسنامه‌اش تاکنون تلاش بسیاری کرده است. اما این قانون توسط مجلس منتشر شده و چنانچه قرار بر تغییرش باشد، باید تحت عنوان لایحه‌ای توسط دولت به مجلس ارایه شود و کمیسیون بهداشت مجلس نیز به این نتیجه برسد که این قانون باید تغییر کند.
شما دقیقا خواهان چه تغییری هستید؟
ما خواستار این هستیم که سازمان به صورت هیأت امنایی اداره شود.
این امر می‌تواند بسیار به فعالیت‌های سازمان و افرادی که با آن در ارتباط هستند کمک‌رسان باشد و بسیاری از مشکلات و موانع فعلی که با آن دست به گریبان هستیم را از پیش پایمان بردارد.
بگذارید به بحث خودمان بازگردیم. درحال حاضر مشکلات اصلی که سازمان انتقال‌خون با آن درگیر است، چیست؟
یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی که درحال حاضر این چرخه را با مشکل مواجه ساخته است، ضعف عمده در زمینه مصرف صحیح و منطقی در مراکز درمانی است. متاسفانه ما با این مشکل مواجه‌ایم که زمانی که خون به مراکز درمانی داده می‌شود، سیستم مراقبت از خون به شکل صحیح اتفاق نمی‌افتد. ما باید بدانیم که این خون در چه وضعیتی است، آیا به دست متقاضی رسیده؟ این امر نیز خود نیازمند یک سیستم هوشمند میان مراکز درمانی و سازمان انتقال‌خون است که درحقیقت سرنوشت خون را مورد رصد قرار دهد. مشکل دیگر اما جدا از مسائل تخصصی و چرخه‌ای موجود در این زمینه، کمبود متقاضیان زن برای اهدای خون است که بسیار کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در کشورهای درحال توسعه نسبت 50، 50 میان زنان و مردان برقرار است اما در ایران تنها 10درصد خانم‌ها متقاضی اهدای خون هستند و 90درصد بقیه از میان مردان است. این امر نیازمند آموزش و از سوی دیگر تبلیغات گسترده در این راستا است. اگر سازمان انتقال‌خون می‌خواهد در آینده در این راستا موفق باشد، باید از هم‌اکنون برای جذب زنان برنامه‌ریزی کند و برای از بین بردن باورهای نادرستی مانند این‌که زنان قادر به این عمل نیستند و جثه و وضع بدنی آنها نمی‌تواند جوابگو باشد، گام بردارند. این امر بدون‌شک به نفع خود بانوان و سلامتی آنها خواهد بود. در این راستا نیز بار دیگر مشکل کمبود بودجه برجسته می‌شود. زمانی که بودجه کافی وجود ندارد، در نتیجه آنها سعی می‌کنند تا بر جمعیتی که در اهدای آنها شکی وجود ندارد- یعنی آقایان- تأکید کنند.
این مسأله در سایر کشورهای منطقه به چه‌شکل است؟
متاسفانه این مشکلی است که گریبانگیر تمامی کشورهای درحال توسعه است و دلیل آن نیز نبود آموزش درست در این راستاست. اما در این میان کشوری مانند تاجیکستان نیز وجود دارد که از این قاعده مستثنی است. در این کشور زنان‌درصد بالاتری از اهدا را به نسبت مردان دارند و البته دلیل آن را نیز رفتن بسیاری از مردان برای کار به کشور روسیه است و در چنین شرایطی زنان جور این مقوله را کشیده‌اند. اما سایر کشورهای منطقه وضعی مشابه ایران دارند.
حال کمی به وضع اهداکنندگان خون در داخل بپردازیم، از منظر کمی و کیفی وضع آنها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه کشور ما جزو معدود کشورهای آسیایی است که در آن خون به شکل صددرصد داوطلبانه اهدا می‌شود. البته کشورهای دیگری چون ژاپن، کره‌جنوبی، تایوان، سنگاپور، مالزی و امارات متحده عربی نیز در این لیست قرار دارند. اما در باقی کشورها تنها درصدی به شکل داوطلبانه است و باقی به طرق گوناگون مانند فامیلی، جایگزین و بخشی نیز به صورت دریافت پول است. درصد اهداکنندگان در ایران، 27 در 1000 است. به این معنا که در جمعیتی هزار نفره، 27 نفر داوطلب اهدا هستند که این امر در مقایسه با کشوری مانند آمریکا که در آن از میان هر هزار نفر، 50 نفر اهدا می‌کنند، تعداد مناسبی است.
اما این گفته کمی با سخنان شما درخصوص کمی تعداد داوطلبان از یک سو و همچنین نبود بانک خون مناسب، منافات دارد...
میزان نیاز به خون، نسبت مستقیمی با توسعه یافتگی بهداشت هر کشور دارد. در کشورهای اروپایی و همچنین کشورهای آمریکایی این نیاز بیش از سایر مناطق به چشم می‌آید چرا که این مناطق دارای سیستم بهداشتی قوی هستند. در آنها عمل‌های جراحی گسترده‌ای صورت می‌پذیرد که هرکدام نیازمند وجود خون بیشتری هستند، از سوی دیگر هرچه کشوری جمعیتی پیرتر داشته باشد نیز نیازمندی‌اش بیشتر می‌شود.
اما آنچه شما از آن سخن گفتید درخصوص جمعیت آموزش دیده و آگاه است که بله در این زمینه با کمبود مواجه هستیم، به این معنا که سازمان انتقال‌خون موظف است و باید سعی کند که جمعیتی سازمان‌یافته و آگاه ایجاد کند. افرادی که بدانند چرا باید خون بدهند؟
شرایط اهدای خون چیست و از سویی به صورت صادقانه با پزشکان مواجه شوند و به آنها اطلاعات درست دهند. این امر نیز بسیار دشوار است و البته روش‌های مختلف و خاص خود را دارد که باید برای دستیابی به این مهم، سازمان انتقال‌خون تمامی تلاش خود را مبذول دارد و در این صورت است که می‌توانیم مشکلات این حوزه را کاهش داده و از طرفی راه‌های پیشرفت را هموار کنیم.