قصه زندگی او با کار در بخش تحقیق و تولید پادزهر برعلیه زهر مارهای خطرناک ایران گره خورده است. سال هاست او در یکی از مهمترین بخش های بزرگترین و معتبرترین مرکز ساخت واکسن و سرم های ضد مارگزیدگی و عقرب زدگی خاورمیانه مشغول به کار می باشد. شهره تیمورزاده میگوید: غدههای سم جایی نزدیک چشمهای مار است.
مرد تکنسینی که مسئول سم گیری است،برای گرفتن مار، ابزاری مخصوص، شبیه قلاب به قفس مار می اندازد و در یک حرکت سریع پشت گردن مار را می گیرد و محل غده های سم را کمی مالش میدهد و مار را مجبور میکند تا ظرف آزمایشگاهی را گاز بگیرد. سم زرد رنگ از نیشهای بلندش میچکد. تیمورزاده میگوید « هنوز مقداری زهر در بدن مار مانده است اما حیوان آن را به عنوان ذخیره در بدنش نگه میدارد و دفع نمیکند.»
دکتر ناصر محمدپور رئیس بخش جانوران سمی می گوید: از سال 1338 در موسسه «رازی» با تشکیل آزمایشگاهی تحت عنوان آزمایشگاه جانوران سمی توسط مرحوم دکتر محمود لطیفی، شناسایی مارهای سمی ایران آغاز شد. لطیفی که واحد جانوران سمی بزرگترین موسسه تحقیقات و تولید واکسن و سرم خاورمیانه را بنیانگذاری کرده است، سالها کوه به کوه و دره به دره در مناطق مختلف کشور چرخیده است تا مارهای ایران را شناسایی و طبقهبندی کند و حالا یک گونه مار جهان به نام افعی لطیفی را به نام خودش ثبت کرده است.
موسسه رازی در حصارک کرج واقع است و نزدیک به یکقرن از عمرش میگذرد. از همان روزهایی که با اسب و قاطر واکسنها را حمل میکردند و حالا قاب عکس سیاه و سفیدش روی دیوارهای رازی خودنمایی میکند. دکتر محمدپور می گوید: ایران بعد از مکزیک بیشترین مارگزیدگی و عقربزدگی را دارد و حالا این مرکز قدیمی زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی با تولید سالانه حدود ١٣٥هزار آمپول ضدمار و عقرب زدگی تعداد افرادی را که بر اثر گزش جانوران سمی میمیرند، درصورتی که پادزهر دریافت کرده باشند به صفر رسانده است.
از مارها نمیترسم
نمایشگاه مارها سالنی با دیوارهای صاف و صیقلی است. تیمورزاده میگوید؛ اگر دیوار کمی زبر باشد یا نردبانی درون حوضچه بگذاریم، مارها به راحتی بالا میآیند و در فضا رها میشوند. شهره تیمورزاده دانشآموخته رشته علوم جانوری است که در واحد جانوران سمی موسسه رازی مشغول به کار است. خودش میگوید: اولین ماری که در دست گرفت، یک مار جعفری بوده و از شدت ترس تپش قلب گرفته است. کمکم کار با مار و عقربها برایش عادی میشود و حالا به جایی رسیده است که میگوید اگر دستیارانش نباشند و بهعنوان مثال در یک گردش خانوادگی با مار خطرناکی در طبیعت روبهرو شود، اصلا نمیترسد. میگوید؛ کافی است حرکت نکنید تا مار از شما دور شود؛ زیرا مارها تنها اجسام در حال حرکت را تشخیص میدهند.
روی درآمد مارگیری
نمیشود حساب کرد
تیموزارده می گوید: سم گرفته شده پس از انجام اقدامات لازم به پودر تبدیل و از این پودر آنتی ژن تهیه می شود. این آنتی ژن برای تهیه پادزهر به اسب تزریق می شود؛ آن هم در حدی که حیوان را نکشد. سیستم ایمنی اسب ها پس از تزریق آنتی ژن شروع به تولید پادزهر می کند. چرا اسب برای تزریق انتخاب می شود؟ زیرا اسب هم مقدار خون زیادی دارد و می توان پادزهر بیشتری گرفت و هم نگهداری آن راحت تر است. میگوید پادزهرها باید قبل از دو ساعت به بدن حادثهدیده برسد و گرنه ممکن است گزش مار یا عقرب فرد را بکشد. البته مرگ حادثهدیده به فاکتورهای زیادی مربوط است؛ میزان سم واردشده، اینکه نقطه گزش تا چه اندازه به قلب نزدیک است و استرس فرد. تیمورزاده توصیه میکند اگر کسی دچار گزش جانوران سمی شد، نباید استرس داشته باشد یا بدود و راه برود زیرا جریان خون سریعتر میشود و سم سریع تر به اندام حیاتی بدن میرسد. تیمورزاده میگوید تولید و تجارت دارو بیشتر از اینکه مقولهای مادی باشد، با جان آدمها سروکار دارد و برای همین این شغل کمی متفاوتتر از بقیه مشاغلی است که سراغ دارد.
پرورش آزمایشگاهی مار
در موسسه رازی
شایعه سوزاندن مارها پس از سمگیری آن هم سالها قبل حسابی برای موسسه دردسر درست کرده بود. میگویند هیچ ماری پس از سمگیری سوزانده نمیشود؛ مگر اینکه ماری مریض باشد یا بمیرد و مطابق دستورالعمل سازمان دامپزشکی لاشه حیوان مریض باید سوزانده شود تا از گسترش آلودگی در طبیعت جلوگیری شود. به جز این موسسه رازی با سازمان محیطزیست به تفاهمی رسید که بر اساس آن ایستگاههای مستقر در طبیعت ایجاد شود و مارها در ایستگاهها سمگیری شوند و به محل زندگیشان برگردند. از طرف دیگر در حال حاضر پرورش و نگهداری مار های سمی در شرایط طبیعی در موسسه رازی در حال اجرا است تا سم مورد نیاز از مارهای پرورش یافته در شرایط طبیعی استحصال گردد. درباره درآمدزایی کلان صادرات پادزهر که میپرسم، کارکنان موسسه رازی عقیده دیگری را مطرح میکنند. آنها میگویند پادزهرهای ایران تنها میتواند به کشورهای همسایه صادر شود و مناطقی که اقلیم و مارها و عقربهای مشابه ایران دارند. البته آنها به یک نکته کلیدی دیگر هم اشاره میکنند و آن اینکه سمگیری از مارها و تجارت با آن همخوانی چندانی با اصول محیط زیستی ندارد و اگر ایران بخواهد در این زمینه به ارزآوری دست پیدا کند، باید مارها را پرورش دهد. تیمورزاده توضیح میدهد سم ماری که در طبیعت است با سم ماری که در آزمایشگاه است، کیفیت یکسانی ندارد و پادزهر آزمایشگاهی به کیفیت پادزهر مارهای رها در طبیعت نیست و ممکن است اثرگذار نباشد.