الناز محمدی| «سیستر مِری» را در ایران به نام دیگری می‌شناسند: «معصومه ابتکار»؛ زنی که نامش در شناسنامه «نیلوفر» است و اعضای خانواده‌اش به همان نام صدایش می‌کنند. نام معصومه ابتکار در همه سال‌های گذشته با دو موضوع گره خورده: بیشتر «محیط‌زیست» و بعد از آن، در ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در سال 58. حالا اما یک راه جدید در زندگی و فعالیت‌های او باز شده: «معاونت امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری». جایی که هرچند سابقه او در فعالیت در حوزه آن، به سال‌های دور و به زمانی که «شهلا حبیبی» مشاور «اکبر هاشمی‌رفسنجانی» در زمان ریاست‌جمهوری‌اش بود، برمی‌گردد اما خودش می‌گوید آن‌قدر دغدغه «زنان» را دارد که بتواند در این حوزه خوب فعالیت کند. هنوز دو هفته نمی‌شود که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری، ابتکار را به‌عنوان معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری انتخاب کرده و البته «شهنیدخت مولاوردی»، معاون قبلی این معاونت با وجود حاشیه‌های زیاد و مخالفت‌ها با رفتنش از ساختمان خیابان ویلا، دستیار ویژه رئیس‌جمهوری در حقوق شهروندی شده است؛ جایی که براساس شنیده‌ها قرار است به معاونت تبدیل شود تا در این صورت، تعداد معاونان زن رئیس‌جمهوری دوباره به سه‌نفر برسد. ابتکار حالا و در گفت‌وگو با «شهروند» که در حاشیه نخستین نشست خبری‌اش با خبرنگاران حوزه زنان انجام داد، می‌گوید که راه مولاوردی را در بیشتر برنامه‌های او ادامه خواهد داد. او می‌گوید؛ خشونت علیه زنان، قوانین تبعیض‌آمیز در این حوزه، موضوع ورود زنان به ورزشگاه‌ها و رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی زنان جزو اولویت‌های اوست و به زنان ایرانی قول می‌دهد که اصلاح در قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان را با جدیت دنبال کند.
خانم ابتکار بعد از روی کارآمدن شما در معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، یکی از موضوعاتی که مطرح می‌شود، این است که قرار است شما تا چه اندازه طرح‌هایی که در 4سال گذشته خانم مولاوردی دنبال می‌کردند، دنبال کنید؛ مباحثی مانند برابری جنسیتی که در گفتمان دولتی به آن عدالت جنسیتی گفته می‌شود، مباحث مربوط به خشونت علیه زنان، ورود زنان به ورزشگاه‌ها، کمپین‌هایی که برای کمک به زنان آسیب‌دیده و زندانی بنا گذاشته شد و خوب پیش رفت و... می‌خواهم بدانم شما اساسا چقدر به این مسائل اعتقاد دارید و به قول عامیانه، چقدر حاضرید برای به نتیجه‌رسیدن این موضوعات مایه بگذارید و دربرابر هجمه‌ها بایستید؟
ما حتما برنامه‌های خوبی را که در دوران خانم مولاوردی آغاز شد و بعضی از آنها هم به ثمر رسید، دنبال خواهیم کرد؛ موضوع آزاد‌کردن زندانیان زن، کمپین خوبی بود که خیلی هم موفق بود و تعدادی از این زنان آزاد شدند. حتما این موضوع را ادامه خواهیم داد. گروه‌های آسیب‌دیده و زندانیان یکی از گروه‌های هدف ما خواهند بود و حتما با همکاری سازمان زندان‌ها در این زمینه‌ها تلاش خواهیم کرد. در حوزه خشونت هم لایحه‌ای وجود دارد که برای تأمین امنیت زنان بحث بسیار مهمی است که با دستگاه‌های مختلف در این زمینه کار خواهیم کرد و با تشکل‌ها در این‌باره می‌شود خیلی کار کرد. طرح خوبی هم درباره بحث تاب‌آوری اجرا شده است؛ خیلی از آسیب‌های اجتماعی اول قابل شناسایی است و بعد توان‌افزایی لازم بین تشکل‌ها را می‌طلبد. یعنی خود جوامع محلی بتوانند نسبت به آسیب‌هایی که در سطح محله، منطقه و شهرشان می‌افتد، بتوانند توجه داشته باشند. ما حتما این موضوع را دنبال خواهیم کرد. شاخص‌ها می‌توانند برای ما مشخص کنند که وضع زنان و مردان ما چیست، در حوزه‌های آموزش و بهداشت. دیده‌بانی برای ما خیلی مهم است، در مسأله خشونت‌ها حتما تمام تلاش خودمان را خواهیم کرد؛ چه خشونت خانگی و چه حتی خشونت در محل کار. اینها مسائلی است که حتما مورد توجه قرار خواهد گرفت و از همه ابزارها باید استفاده کنیم. فکر می‌کنیم مهمترین مسأله، رویکرد پیشگیری است؛ این‌که آموزش‌های لازم به خانواده داده شود، هم به زنان و هم به مردان. قبلا نقل‌قولی از من شده بود که «همه مشکلات را مردان به وجود می‌آورند.» خب من به این شکل نگفته بودم و بعد توضیح دادم که یقینا راه‌حل‌ها عمدتا در دست مردان است و باید آنها در مسائل شرکت کنند. جداکردن حوزه‌ها که این‌جا فقط حوزه زنان است و... درست نیست؛ خیلی از آسیب‌ها به نگاه‌های غلط و بعضی از سیاست‌هایی که از گذشته بوده، مانند سقف شیشه‌ای برمی‌گردد. به هرحال همه اینها را ما باید ببینیم؛ شاید با آموزش‌وپرورش بتوانیم در این زمینه کارهای خوبی بکنیم و دانشگاه‌ها همینطور. من فکر می‌کنم مسأله خشونت یکی از مسائل مهم اجتماعی ماست و توجه به این مسأله، ریشه‌های فرهنگی زیادی دارد.
درمورد ورود زنان به ورزشگاه‌ها، موضع‌تان را نگفتید. همان روند خانم مولاوردی را برای تسهیل این موضوع دنبال خواهید کرد؟
در این مورد ما همه تلاش خودمان را خواهیم کرد. اخیرا یکی دو جا دیدم خانواده‌ها به ورزشگاه رفته بودند.
بله اخیرا در اردبیل این اتفاق افتاد.
درست است؛ فکر می‌کنم این مسأله را با حداقل تقابل و حداکثر تعامل بتوانیم پیش ببریم. در خیلی از حوزه‌ها باید صبر کرد. شما نگاه کنید در اوایل انقلاب، بحث زنان در خیلی از موضوعات واقعا تابو بود و نمی‌شد درباره‌اش حرف زد؛ ولی تدریجا و با همکاری بخش‌های مختلف جامعه و حتی در خیلی از زمینه‌ها همکاری خوب علمای دینی و مراجع و صاحبنظران را داشتیم. خب شرایط الان خیلی عوض شده است. من صبح که داشتم می‌آمدم، شنیدم اخبار رادیو خیلی مبسوط درباره ورزش زنان توضیح می‌داد. این خیلی خوب و نشانه پیشرفت است. من یادم است در دوره‌ای اصلا اخبار ورزش زنان قابل پخش نبود اما الان وضع فرق کرده است، لباس زنان اخیرا طراحی شده است و از طرف دیگر همین اخیرا فدراسیون بسکتبال اعلام کرده که زنان ایرانی با لباس اسلامی می‌توانند در مسابقات شرکت کنند. خب اینها خیلی پیشرفت‌های خوبی است و واقعا با تعامل پیش رفته است. ما باید در این‌باره کار کنیم و به جای تقابل موضوع را جا بیندازیم. ما این تجربه را داریم که اگر بسیاری از این مسائل را خوب و با استدلال حقوقی، فقهی و شرعی پیش ببریم، رویکرد تعاملی داشته باشیم، می‌توانیم آنها را حل کنیم. حوزه خشونت البته خیلی فراتر است؛ هیچ‌کس خشونت را تأیید نمی‌کند، هیچ‌کس حاضر نیست که بگوید خشونت را تأیید می‌کند. همه در مقابل این مسأله موضع دارند.
سوال دیگرم درباره قوانینی است که در ایران درباره زنان وجود دارد و خیلی‌هایشان را می‌توان جزو قوانین تبعیض‌آمیز در حقوق مدنی ایران دانست. شما آیا در دوران مسئولیت‌تان تلاشی برای اصلاح این قوانین به نفع زنان خواهید کرد و آیا اساسا به این موضوع اعتقادی دارید؟ مثلا سعی خواهید کرد که لایحه‌ای را از طریق دولت در این‌باره به مجلس بفرستید؟
ما حتما در جاهایی که خلأ داریم باید با مجلس کار کنیم. روی شناسایی این موارد هم خوشبختانه در گذشته کار شده و الان هم کار خواهیم کرد و سعی می‌کنیم همه زمینه‌ها را فراهم کنیم؛ حتی جاهایی که ممکن است احساس کنیم واقعا نیاز است با گروه‌های مختلف صاحبنظر، اول رایزنی کنیم و نظرات را بگیریم، این کار را خواهیم کرد و در جهت رفع خلأها گام خواهیم برداشت.
به صورت مصداقی چه مواردی در ذهنتان برای اصلاح قوانین تبعیض‌آمیز علیه زنان وجود دارد؟
مسائل مربوط به زایمان خیلی مهم است؛ زنان به هر حال شرایط بسیار دشواری دارند، خانواده‌ها را پشتیبانی می‌کنند و در شرایط سختی فرزند به دنیا می‌آورند؛ اینها نیاز به پیگیری جدی دارد.
من منظورم بیشتر قوانین مدنی تبعیض‌آمیز علیه زنان است؛ مانند حضانت فرزندان، خروج زنان از کشور، حق طلاق و....
درباره خروج زنان از کشور الان بحثی در مجلس برای موارد خاص مطرح و در حال پیگیری است؛ در مواردی که خاص و نیاز است، این مسأله پیش‌بینی شود. راه‌حل‌های میانی را می‌توانیم در خیلی از موارد پیدا کنیم که مشکلات و بحران‌ها را حل کند تا این‌که برویم به سمت مباحثی که شاید نیاز باشد کلان‌تر به آنها پرداخت. به هر حال نیاز است برای این موارد با مراکز دینی‌مان هماهنگی‌های بیشتری داشته باشیم، حتما در این زمینه ان‌شاءالله همکاری خوبی را با حوزه‌ها خواهیم داشت.
یعنی شما می‌توانید این قول را به زنان بدهید که برای بهترکردن وضع قوانین مدنی مربوط به زنان گام بردارید؟
بله؛ حتما ما در این‌باره تلاش خواهیم کرد. اصلا این وظیفه ما است و قطعا در این‌باره همه تلاشم را خواهم کرد اما این‌که از چه زاویه‌ای و با چه رویکرد و استراتژی‌ای که در این مسأله پیش خواهیم رفت، برمی‌گردد به این‌که مورد به مورد این موارد را بررسی و روی آنها کار کنیم.
وقتی که شما سرکار آمدید، خیلی‌ها گفتند که خانم ابتکار در حوزه محیط‌زیست فعالیت کرده اما در حوزه زنان دغدغه برابری جنسیتی ندارند. شما خودتان را برابری‌خواه می‌دانید؟
من در اصل حوزه فعالیت‌های اجتماعی‌ام در حوزه زنان بوده است. البته نخستین فعالیت‌های من در حوزه سیاسی بود؛ اما بعدش حوزه اصلی فعالیت‌های من در حوزه زنان بود، یعنی در زمان خانم حبیبی که مشاور آقای هاشمی بودند و قبلش در سومین کنفرانس جهانی در نایروبی در سال 1365، در حوزه زنان فعالیت می‌کردم و واقعا یکی از مهمترین دغدغه‌هایم مسائل زنان بود.
پس خودتان را برابری‌خواه می‌دانید؟
حالا من ترجیح می‌دهم این الفاظ را به کار نبریم؛ یعنی این‌که الان بخواهیم بابی را باز کنیم که شما برابری‌خواه هستید یا تعادل‌خواهید و...؛ بهتر است اینطور نباشد. یکی حرف از برابری جنسیتی حرف می‌زند، یکی از تعادل جنسیتی و... اعتقاد شخص من این است که نگاه قرآن کریم نسبت به زن نگاه انسانی است و قطعا هویت انسانی زن و مرد براساس آیات قرآن کریم یک هویت یکسان است و قرآن می‌گوید که زن و مرد از یک نفس واحده خلق شده‌اند. این را که نمی‌شود انکار کرد. در هویت انسانی آنها از نظر قرآن هیچ تفاوتی وجود ندارد اما در نقش‌های اجتماعی و مسئولیت‌ها و حقوقی که به آنها داده شده، دو جنس هستند و در این قطعا تفاوت‌هایی وجود دارد. این‌که ما آن را چه نامگذاری کنیم، فرق می‌کند. قرآن کریم اصلا اصالت انسانی را به مرد نمی‌دهد و نگاهی کاملا یکسان به هویت زن و مرد دارد. اگر این را ما اصل بدانیم، قطعا خیلی از مشکلات رفع خواهد شد.