شهروند| ۲۹خرداد ۹۶، دختری هفت ساله به نام «آتنا اصلانی» در «پارس‌آبادمغان» ناپدید شد و تلاش‌های ۲۱روزه خانواده، مردم و نیروهای امنیتی برای پیداکردن او بی‌ثمر ماند تا سرانجام در ۱۹تیر خبری به‌سرعت در پارس‌آباد مغان دهان به دهان پیچید و سر از رسانه‌های محلی و سراسری درآورد؛ جسد مثله‌شده آتنا درون بشکه‌ای و در پارکینگ متعلق به مجرم سابقه‌داری به نام «اسماعیل رنگرز» پیدا شد. لحظاتی بعد، بعضی از ساکنان شهری ۹۰هزار نفری در استان اردبیل، خشم خود را از چنین جنایتی بر سر مغازه رنگرزی اسماعیل و شیشه‌های خانه‌اش خالی کردند و با شعارهای خود، خواهان «اعدام فوری قاتل در ملأعام» شدند. خارج از پارس‌آباد، رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی، لحظه‌به‌لحظه جزییات تازه‌ای از این قتل را منتشر می‌کردند و خبرنگاران اعزامی به این شهر در گفت‌و‌گو با خانواده آتنا و شهروندان پارس‌آباد، خواسته‌های آنها را پوشش می‌دادند. روزهای بعد مقامات سیاسی و چهره‌های سرشناس هنری و ورزشی هم در نوشته‌های خود به این موضوع پرداختند و هر روز موج واکنش‌ها کمتر شد تا امروز که از این جنایت، غمی بزرگ برای خانواده آتنا و رعبی عمومی برای شهروندان پارس‌آباد و کودکان ایرانی به جا مانده است. مرگ دلخراش دختری هفت ساله، نخستین ظلم و جنایت در حق کودکان ایرانی نبوده و بر اساس سخنان کارشناسان اجتماعی، آخرین مورد هم نخواهد بود؛ همچنان که دیروز هم جسد «بنیتای» هشت ماهه که 6 روز پیش در مشیریه تهران ربوده شده بود، درون خودروی پدرش در پاکدشت پیدا شد. «ارزيابي انتقادي از واكنش افكار عمومي در ماجراي قتل آتنا» نشستی بود در آن «حسن موسوی چلک» رئیس انجمن مددکاري اجتماعی و «فردین علیخواه» جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه، تلاش کردند تا با نگاه انتقادی نسبت به واکنش عمومی در این پرونده به راهکاری برای کاهش یا مبارزه با کودک‌آزاری برسند.
باید تجاوزنکردن هم به مردان
آموزش داده شود
آموزش به کودکان برای مقابله با آزار جنسی یکی از پربحث‌ترین موضوعاتی بود که پس از پرونده آتنا به آن پرداخته شد و نوشته‌های آموزشی زیادی هم در این‌باره منتشر شد. علیخواه جامعه‌شناسی که چندین پژوهش در زمینه جامعه‌شناسي انحرافات و آسيب‌هاي اجتماعي انجام داده، با مهم‌دانستن لزوم آموزش جنسی به کودکان، از ضرورت یاددادن تجاوزنکردن سخن گفت. او در این نشست که با همت مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) برگزار شد، توضیح داد: «در افکار عمومی اطلاعات زیادی در مورد آتنا مطرح شد؛ اما در مورد قاتل او اطلاعات کمی در دسترس قرار گرفت و تنها درباره جرایم قبلی او مطالبی منتشر شد. صرفا نباید موضوع را روانکاوانه بررسی کرد بلکه باید در مورد راهکار‌ها هم بحث شود، در این مورد هم باید گفته شود که غفلت‌های ما در آموزش مسائل جنسی به کودکان چه بوده است؟ و حتی باید تجاوزنکردن هم به مردان یاد داده شود. ما جامعه‌شناسان بايد به پيشنيه قاتل هم توجه كنيم و بررسي كنيم چه مسائلي باعث شده است كودك‌آزاري در جامعه رواج پيدا كند.» با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، نوع برخورد افراد فعال در این شبکه‌ها با آسیب‌های اجتماعی، به بحثی مهم تبدیل می‌شود که کمتر به آن پرداخته شده است و علیخواه این موضوع را نگران‌کننده می‌داند: «جرم در بعضی موارد بر ساخت رسانه‌اي است و بر افراد هم موثر است. معمولا در رسانه‌هاي سنتي آموزش‌هاي حداقلي داده می‌شود ولي در رسانه‌هاي جديد اين ويژگي‌ها كمرنگ مي‌شوند. الان ترس از قربانی‌شدن، باعث شده وقتی یک کودک گم می‌شود تمام شبکه‌های اجتماعی پر از تصاویر او شود و یک هراس عمومی از این اتفاق ایجاد و همه جا درباره آن صحبت شود، این جریانات نگران‌کننده است. در این جلسات و سمینار‌ها باید یاد دهیم می‌توان از تلفن همراه استفاده مثبت داشت و جهت آگاهی‌دادن به مردم از آن استفاده کرد، نه آن‌که به وسیله آن یک زندگی از هم پاشیده شود.»
علاوه‌براین، نحوه و نوع واکنش مقامات دولتی به قتل آتنا و نوشته‌های مسئولان در شبکه‌های اجتماعی هم یکی دیگر از موضوعات مطرح‌شده در سخنان عضو هیأت‌علمی دانشگاه گیلان بود: «دولت هم گرفتار و غرق احساساتی شد که مردم به‌طور زیادی به آن پرداخته بودند. مسئولان به جای ارایه طرحی برای آموزش مسائل جنسی به کودکان، حل معضل بیکاری، دستفروشی، حاشیه‌نشینی و... تنها به یک دستور ویژه اکتفا می‌کنند.»
جنس پردازش رسانه
باید متفاوت از واکنش مردم باشد
در ادامه این نشست که صبح دوشنبه برگزار شد، «حسن موسوی‌چلک»، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی هم واکنش رسانه‌ها در این پرونده را مثبت ارزیابی نکرد و از لزوم پرهیز رسانه‌ها از واکنش احساسی در چنین حوادث دلخراشی سخن گفت. او دراین‌باره توضیح داد: «جنس پردازش رسانه با این موضوع باید متفاوت باشد. رسانه، کودک‌آزاری را رفع نخواهد کرد، بیشترین واکنش آن احساسی بود و در این حادثه صرفا واکنش‌ها برجسته شد. ما نتوانستیم افکار عمومی را مدیریت کنیم و نتوانستیم راهکار و پیشنهاد درستی در این زمینه ارایه دهیم، این نخستین نشستی است که برای نخستین‌‌بار درباره این موضوع برگزار می‌شود. متاسفانه اخبار غیرمرتبط با این ماجرا در شبکه‌های اجتماعی منتشر شدند و نتیجه آن شد که در این چند وقت بی‌اعتمادی افزايش يابد. به جای آن‌که کارشناسان پاسخ درستی به این اتفاق دهند، کاربران فضای مجازی به افکار عمومی جهت دادند.»
«مراقبت‌های پس از آزادی مجرمان»
جدی گرفته شود
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته دنیا، مراقبت‌های پس از آزادی مجرم از زندان به‌عنوان حقی برای مجرم و جامعه شناخته می‌شود؛ موضوعی که در این چندان به آن پرداخته نشده و اگر مراقبتی هم بوده، در زمینه تهیه وام و کمک‌های مالی بوده است. موسوی در این نشست از لزوم پرداختن جدی به این موضوع سخن گفت: «اسماعیل مرتکب جرایم دیگری هم شده بود، باید دید ما به مراقبت پس از آزادی چقدر پرداخته‌ایم. در ایران این سیستم وجود دارد، اما بیشتر به جنبه اشتغال مجرمان پس از آزادی می‌پردازد اما باید به جنبه‌های روانی و وضع فرد مجرم پرداخته شود. فردی که پیش از این مرتکب جرمی شده، پس از آزادی نباید به حال خود رها شود.» اهمیت این موضوع زمانی آشکار می‌شود که بدانیم نرخ بازگشت به زندان در ایران در طی یك‌سال نخست پس از آزادی، نزدیك به 30درصد است و‌درصد زیادی از زندانیان کنونی، پیش از این تجربه حضور در زندان را داشته‌اند.
لایحه‌ای که می‌توانست ایران را پیشرو در زمینه حقوق کودکان کند
دستگاه قضائی ایران در اردیبهشت 88 لایحه‌ای را در قالب 54 ماده تقدیم دولت کرد تا دو‌سال بعد و در آبان 1390 این لایحه در ۴۹ ماده روانه راهروهای مجلس شورای اسلامی شود و همچنان در انتظار تصویب نمایندگان بماند؛ «لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان». موسوی در سخنان خود از خلأ نبود چنین قوانینی سخن می‌گوید: «اکنون لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس شورای اسلامی درحال بررسی است، اعتقاد من این است تصویب این لایحه و اجرای حداقل 30درصد آن باعث می‌شود کشور ما از پیشروترین کشورها در حوزه کودکان و نوجوانان شود. وظیفه رسانه این است که این موضوع را مطالبه کند و پیگیر آن باشد. در مواقعی آن‌قدر موضوعی سیاسی می‌شود که اجازه پرداخت اجتماعی به آن داده نمی‌شود، سیاسیون باید در این موضوع ورود پیدا کنند اما نباید این اتفاق منجر به بهره‌برداری سیاسی شود.»رئیس انجمن مددکاران اجتماعی در نقد عملکرد رسانه در ماجرای آتنا از لزوم توجه و تمرکز رسانه‌ها بر «مراقبت‌های پس از زندان»، اطلاع‌رسانی درباره مفاد لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان و همچنین تلاش برای تصویب آن سخن می‌گوید.
درخواست سرعت بدون کیفیت، ظلم در حق خانواده اسماعیل بود
درخواست مردم از سیستم قضائی برای صدور حکم اعدام در ملأعام به صورت فوری و همچنین همراهی رسانه‌ها با چنین موضوعی، یکی دیگر از انتقادهای رئیس انجمن مددکاران اجتماعی نسبت به رسانه‌هاست. موسوی درباره این‌که «واکنش رسانه‌ها در این پرونده و موارد مشابه در برخورد با سیستم قضائی باید چگونه باشد؟» به «شهروند» با اشاره به عملکرد مثبت سیستم قضا درباره حقوق کودکان درچند سال گذشته، می‌گوید: «ما با واقعیتی مواجه هستیم و جرمی اتفاق افتاده است. قوانین کشور نسبت به این جرم سازوکاری پیش‌بینی کرده یا نکرده و علاوه بر این، در قانون مجازات اسلامی نسبت به این موضوع سخن گفته است. به نظر من، یکی از کارهایی که رسانه می‌تواند انجام بدهد، آشناکردن مردم با قوانین تصویب‌شده در این زمینه است. خیلی از فعالان رسانه و کارشناسان اجتماعی با این سازوکار آشنا نیستند. نکته دوم این‌که نباید سیستم قضائی را تحت‌فشار قرار دهیم؛ اگرچه آتنا و خانواده‌اش حق دارند اما درباره فرد مجرم هم قانون وجود دارد و نباید سیستم قضائی را تحت‌فشار قرار داد که تبعاتی برای همه دارد. الان هنوز قاضی موضوع را بررسی نکرده و گروهی اعدام در ملأعام می‌خواهند. سیستم قضائی درباره حقوق کودکان کارهای خوبی انجام داده و همین لایحه حقوق کودکان را سیستم قضائی پیشنهاد داده است. بهتر است مردم را با قانون آشنا کنیم، کاری که در این سال‌ها به درستی انجام نشد.» مشاور رئیس سازمان بهزیستی ادامه می‌دهد: «مردم از سیستم قضائی انتظار برخورد دارند، اما باید بگذاریم سیستم قضائی کار خود را انجام دهد، درخواست سرعت بدون کیفیت در ماجرای قتل آتنا، ظلم در حق خانواده اسماعیل بود.»