محمود اشرفی/روزنامه نگار

فرجام استراتژیک مناقشات بزرگ منطقه‌ای، دگرگونی جغرافیای سیاسی است. این دگرگونی در صورتی که مناقشه به دخالت نیرو‌های فراقاره‌ای بینجامد، ژرف‌تر خواهد بود. در این زمینه جنگ دوم جهانی و مداخله ایالات متحده آمریکا و ژاپن در یک مناقشه اروپایی مثال‌زدنی است. این در حالی است که جنگ اول جهانی یک مناقشه درون‌قاره‌ای بدون دخالت نیرو‌های فراقاره‌ای بود، اما در هر دو جنگ جهانی موضع اصلی مناقشه یعنی اروپا دچار تغییرات جغرافیای سیاسی، تجزیه و شکل‌گیری کشور‌های نوین شد. بر این اساس، در مناقشه‌های بزرگ جهانی برتری‌جویی و توسعه‌طلبی دولت‌های جنگ‌افروز تجزیه این کشور‌ها و متحدانشان را به دنبال داشت. فروپاشی اتحادجماهیر شوروی و تجزیه آن نه حاصل یک جنگ، بلکه برآیند گسست ایدئولوژیک و زوال یک اندیشه سیاسی و سازوکار اقتصادی مترتب بر آن بود.
اکنون گستره خاورمیانه شاهد یک مناقشه بزرگ با دخالت و نقش‌آفرینی نیرو‌های فراقاره‌ای است. آیا فرجام استراتژیک این مناقشه نیز تغییر جغرافیای سیاسی کشور‌های منطقه خواهد بود؟ پاسخ این پرسش در ماهیت این مناقشه پنهان است. مناقشه کنونی خاورمیانه برخلاف جنگ‌های بین‌الملل اول و دوم نتیجه توسعه‌‌طلبی هیچ‌کدام از کشور‌های منطقه نیست. در این منطقه ما شاهد گسست ایدئولوژیک نیز نبوده‌ایم. در پایان قریب‌الوقوع درگیری‌های خاورمیانه هیچ‌کدام از کشور‌های منطقه به‌عنوان توسعه‌طلب و آغاز‌کننده جنگ معرفی نخواهند شد. زیرا مناقشه کنونی خاورمیانه حاصل ترتیب دادن سازوکار‌های افراطی و تشکیل گروه‌های تروریستی توسط طراحان آن‌سوی اقیانوس اطلس است. این مناقشه برخلاف مناقشه‌های بزرگ گذشته ناشی از نیات فراقاره‌ای است. به‌طوری‌ که در مناقشات گذشته ابتدا درگیری منطقه‌ای توسط کشور‌های منطقه به وجود آمده و آن‌گاه نیرو‌های فراقاره‌ای در آن دخالت می‌کردند، اما در مناقشه کنونی خاورمیانه طراحان فراقاره‌ای ماورای بحار بحران را طراحی و ایجاد کرده و آن‌گاه کشور‌های منطقه در آن درگیر شده‌اند. ریشه‌های بحران را باید در این سیاست‌ها جست‌وجو کرد. دسیسه‌ای که آتش تروریستی آن به اروپا کشیده شده و اکنون شکل‌دهندگانش برای خاموش کردن شعله‌هایش به خاورمیانه آمده‌اند. فرجام استراتژیک مناقشه کنونی خاورمیانه تغییرات جغرافیای سیاسی نخواهد بود. نابودی داعش و سایر گروه‌های تروریستی هیچ‌گونه خلأ امنیتی ایجاد نخواهد کرد که برای پر کردن آن، تغییر آرایش و جغرافیای سیاسی ضرورت پیدا کند. این درحالی است که با فروکش کردن بحران تروریستی خاورمیانه روند ضروری تغییرات جغرافیای سیاسی در کرانه باختری رود اردن از طریق شیوه مسالمت‌جویانه و دیپلماتیک در توجه بیشتر جهانیان قرار خواهد گرفت. روندی که بحران تروریستی داعش سبب غفلت جهانیان از آن شده است.