مریم شکرانی-   شهروند|  علاقه وافر ایرانی‌ها به شهرنشینی کار را به جایی رسانده است که شتاب شهرنشینی در ایران از میانگین جهانی سبقت بگیرد و همین مسأله کلانشهرها را دچار گرفتاری‌های پیچیده کند. میانه دهه شصت بود که دردسرهای مدیریت این جمعیت علاقه‌مند به شهرنشینی، گزینه شهرها و شهرک‌های جدید در حومه کلانشهرها را مطرح کرد و حالا 17 شهر جدید ساخته شده و قرار است 8 شهر دیگر به آن اضافه شود. با وجود این از 25‌ سال پیش تاکنون شهرهای جدید نتوانستند شوق شهرنشینی مردم ایران را به سمت خود جذب کنند و نقشه‌های مدیران بر این مبناست که جمعیت شهرهای جدید تا‌ سال 1400 به 2.5‌میلیون نفر برسد. از این میان محمود احمدی‌نژاد با واگذاری مسکن مهر در برخی شهرهای جدید جمعیت این شهرها را به یک‌باره جابه‌جا کرد و تعریف شهرهای جدید را به شهرهای فقیرنشین تغییر داد. تغییراتی که از نظر محسن نریمان، مدیرعامل شرکت مادرتخصصی عمران شهرهای جدید و معاون وزیر راه‌و‌شهرسازی برنامه‌های کارشناسی در این شهرها را به هم ریخت و منابع اعتباری شهرهای جدید را برای تأمین زیرساخت‌ها تحت فشار قرار داد؛ شهرهایی که در حال حاضر بیشتر به عنوان خوابگاه‌های بدون امکانات شهری مطرح هستند. با معاون وزیر راه‌و‌شهرسازی در یک عصر تابستانی در دفتر کارش قرار ملاقات می‌گذاریم. طبقه چهارم ساختمان ونک با درها و پنجره‌های بزرگ ارسی پوشانده شده است و معماری سنتی ایران را تداعی می‌کند. نریمان یک فرصت نیم‌ساعته در اختیار «شهروند» می‌گذارد تا گپ سریعی داشته باشیم درباره شهرهای جدیدی که نتوانسته‌اند مورد علاقه ایرانی‌ها باشند.
گفت‌وگو را با مهمترین نقد وارد به شهرهای جدید شروع می‌کنیم؛ چرا شهرهای جدید ما از تعریف شهر با تمام لایه‌های درآمدی و تنوع اقشار فاصله گرفت و به شهرک‌های فقیرنشین رسید؟
شهرهای جدید بر اساس قوانین و مقررات شورایعالی شهرسازی کشور تشکیل شد و در آغاز با این هدف شکل گرفت که مانع از سرریز جمعیتی شهرهای مادر شود. درواقع ما می‌خواستیم مانع از حاشیه‌نشینی لجام‌گسیخته شویم و به افرادی که قادر نیستند در شهرهای اصلی صاحب سرپناه شوند، در شهرهای جدید که زمین ارزان‌تر است، امکانی ایجاد کنیم تا این افراد قدرت خرید و خانه‌دار شدن پیدا کنند اما هدف نهایی هم این نبود که ما شهرهای فقیرنشین ایجاد کنیم و در حال حاضر در شهرهای جدید خانواده‌های مرفه زیادی سکونت دارند که اقدام به ساخت و خرید خانه‌های ویلایی در این مناطق کرده‌اند؛ شهر صدرای شیراز، پردیس و پرند تهران از این جمله‌اند.
اما خواه یا ناخواه این اتفاق رخ داده، ما برای جلوگیری از گسترش این پدیده چه برنامه‌هایی داریم؟
در برنامه‌های ما شهر با تعریف درست آن یعنی مکانی برای زندگی تمام اقشار و طیف‌ها تعریف شده بود و ما هرگز تصمیم نداشتیم شهرک فقیرنشین ایجاد کنیم. درواقع برنامه این بود که در شهرهای جدید از پایین‌ترین تا بالاترین دهک‌ها ساکن شوند و در همین راستا تلاش کردیم تا با ایجاد مناظر زیبای شهری، طراحی المان و نماد برای شهرک‌ها و خدمات رفاهی بیشتر برای سایر اقشار هم جاذبه ایجاد کنیم که البته رسیدن به این هدف نیاز به اعتبارهای مالی و سرمایه‌گذاری بیشتر دارد.
احداث واحدهای مسکن مهر در شهرهای جدید تا چه حد تعریف این شهرها را به هم ریخته است؟
مسکن مهر تا حد زیادی برنامه‌ریزی شهرهای جدید را به هم ریخت. به یک‌باره و بدون هیچ‌گونه مطالعه‌ای جمعیت زیادی به شهرهای جدید سرازیر شد که نه‌ تنها افق جمعیتی شهرهای جدید را به هم ریخت بلکه شهرهای جدید را از نظر زیرساختی و تأمین خدمات روبنایی تحت فشار قرار داد. ما قرار بود در مدت زمان مشخصی جمعیت مشخصی را با توجه به امکانات و منابع مالی‌مان در این شهرها ساکن کنیم اما با اجرای طرح بدون مطالعه مسکن مهر ناگهان جمعیت زیادی به شهرهای جدید وارد شد. جمعیتی که چون خارج از برنامه به شهرهای جدید تحمیل شده بودند، اعتبار مالی این شهرها برای تأمین امکانات مورد نیازشان را زیر فشار سنگینی قرار دادند و به جز این تعریف شهرهای جدید را به شهرک‌های فقیرنشین نزدیک کرد. با وجود این در دولت یازدهم تلاش کردیم خدمات زیربنایی مانند آب، برق، گاز، شبکه فاضلاب و... را برای ساکنان مسکن مهر تأمین کنیم.
البته برای تأمین امکانات مورد نیاز ساکنان مسکن مهر هم نارسایی‌ها و به دنبال آن اعتراض‌های زیادی وجود داشت.
بله تأخیرها و تعلل‌هایی بود که به دلیل همین کار کارشناسی‌نشده‌ای است که عرض کردم و طبیعی است وقتی پروژه‌ای بدون مطالعه و بررسی انجام می‌شود با گره‌های متعددی روبه‌رو می‌شود که بزرگترین آنها گره‌های اعتباری است. تأمین اعتبار برای خدمات زیربنایی و روبنایی مسکن مهر دشوار بود اما ما ترجیح دادیم کار را تمام‌شده تحویل بدهیم ولو با تأخیر تا این‌که کار را ناقص و ناتمام رها کنیم.
تأمین زیرساخت مورد تقاضای شهرهای جدید به چه مقدار اعتبار نیاز دارد؟
برای ایجاد شبکه‌های زیرساخت، آب، برق، گاز و... در شهرهای جدید نیاز به چیزی حدود 7‌هزار‌میلیارد تومان اعتبار است که سعی کردیم بخشی از این اعتبارات را از طرح‌های روبنایی تأمین کنیم و بخشی دیگر را با تهاتر زمین با پیمانکاران و درآمدهای نقدی شرکت عمران شهرهای جدید.
چند ‌درصد واحدهای مسکونی مهر در شهرهای جدید ساخته شده است؟
درمجموع حدود 400‌هزار واحد در شهرهای جدید توزیع شده است که 20‌درصد کل واحدهای مسکونی مهر را شامل می‌شود. اگر هر خانواده را به‌ طور میانگین 4 نفر در نظر بگیریم، یک‌میلیون و 600‌هزار نفر ظرف مدت کوتاهی از طریق مسکن مهر در شهرهای جدید ساکن شده‌اند.
مسکن مهر بدون متقاضی در شهرهای جدید وجود دارد؟
نزدیک به 40‌هزار مسکن مهر بدون متقاضی در تمامی شهرهای جدید وجود دارد. البته در شهرهایی مثل پردیس و پرند متقاضی مازاد هم داریم اما در شهری مثل هشتگرد واحدهای بدون متقاضی وجود دارد.
مدیران وزارت راه‌و‌شهرسازی بارها به کارشناسی‌نبودن مسکن مهر انتقاد کردند. شهرهای جدید تا چه اندازه مطالعه‌شده احداث شدند؟
شهرهای جدید براساس مطالعات مشاور شکل گرفته‌اند و پروسه ویژه‌ای برای تأیید مکان‌یابی آنها پشت سر گذاشته می‌شود. این شهرها از تمامی جوانب مطالعات آبرسانی یا وضع زمین‌شناسی و گسل‌ها و... بررسی شده‌اند و این بررسی‌ها به تأیید شورای برنامه‌ریزی استان‌ها رسیده‌اند و مدیران استان‌ها مکان‌یابی شهرهای جدید را تأیید و ابلاغ کرده‌اند.
اگر بپذیریم مطالعات کافی برای ایجاد این شهرها انجام شده، چرا شهرهایی مثل رامشار یا علوی و... به جمعیت‌پذیری کافی نرسیده‌اند؟
مواردی وجود دارد که مطالعات خیلی دقیق و جامع نبوده است؛ مثلا در رامشار سیستان‌وبلوچستان هنوز به جمعیت‌پذیری دلخواه نرسیدیم که سعی کردیم با تأمین مناسب آب و ایجاد منطقه آزاد این ضعف را پوشش دهیم و اسکان جمعیت را بالا ببریم یا در شهر علوی در هرمزگان تلاش کردیم با ایجاد تونل فاصله بندرعباس تا علوی را به نصف برسانیم؛ البته این اقدام هم با استقبال هرمزگانی‌ها روبه‌رو شد و در حال حاضر جمعیت شهر علوی بیشتر شده است.
به جز مسائل مطالعاتی جمعیت‌پذیر‌نشدن برخی شهرها علل دیگری هم دارد؛ مثلا تصمیم‌های متناقض و ناهماهنگ. به‌عنوان مثال در حالی ‌که ظرفیت جمعیت‌پذیری شهر صدرای شیراز کامل نشده بود، در منطقه‌ای بالاتر و نزدیک صدرا به نام «لپویی» شهرداری ایجاد شد و جمعیتی به آنجا نقل مکان کردند که این مسأله در تعارض با سیاست‌های پیش‌بینی شده شهرهای جدید است.
البته باید تأکید کنم که شهرهای جدید ایران نزدیک به ربع قرن از عمرشان می‌گذرد و در حال حاضر دولت بنا دارد پروسه تصویب شهرهای جدید را طولانی‌تر کند تا این شهرها با حساسیت و مطالعات جامع‌تر ایجاد شوند.
شما به کمبود اعتبار برای توسعه و ایجاد جذابیت در شهرهای جدید اشاره کردید، چرا شهرهای جدید همچنان دولتی اداره می‌شوند و از بخش خصوصی کمک نمی‌گیرید؛ آیا نبود جذابیت سرمایه‌گذاری در این شهرها علت رویگردانی خصوصی‌هاست؟
تمام امور شهرهای جدید پیش‌تر به صورت 100‌درصد توسط دولتی‌ها انجام می‌شد؛ اما در حال حاضر شهر جدید شهریار در تبریز از صفر تا صد توسط بخش خصوصی در حال ساخت است یا پرند و شهر جدید ایرانیان از صدور مجوزها گرفته تا پیمانکاری و ساخت‌وساز همه توسط بخش خصوصی انجام می‌شود. البته لازم است که دولت در شهرهای جدید بیشتر بخش خصوصی را وارد گود کند و نقش خود را به نظارت کاهش دهد.
اگر اشتباه نکنم آقای وزیر قبلا اشاره‌ای به نسل نو شهرهای جدید داشتند. این نسل نو چه ویژگی‌هایی دارد؟
درست است. دولت تصمیم دارد نسل نو شهرهای جدید را رونمایی کند که «تیس» چابهار یکی از این شهرهای جدید است. این شهر رویکرد گردشگری و مسکونی دارد و درواقع بناست نیازهای جمعیتی به اشتغال را با ظرفیت‌های منطقه یعنی جاذبه‌های گردشگری پاسخگویی کند. تیس با زیباترین ساحل عمان همجوار است و سرمایه‌گذاری‌هایی هم در این منطقه انجام شده است که به‌زودی جزییات بیشتری از این موضوع را به رسانه‌ها اعلام می‌کنیم. درواقع ما با نسل نو شهرهای جدید می‌خواهیم مدل کارشناسی‌شده‌تری از شهرهای جدید را احداث کنیم که استانداردهای بالاتر زندگی و کیفیت بهتری دارند. درواقع ایرادهای وارد به شهرهای جدید قبلی را در نسل نو شهرهای جدید مرتفع کنیم.
در نسل نو شهرهای جدید بیشتر به بعد اقتصادی این شهرها که مهمترین عامل مهاجرت در ایران است، پرداخته می‌شود و تلاش می‌کنیم با شناسایی ظرفیت‌های درآمدزایی مناطق شهرهای جدید را بر پایه تولید و اقتصاد آن منطقه پایه‌گذاری کنیم.