شهروند| درست یک‌سال پیش، خبر مرگ عباس کیارستمی همه را بهت‌زده کرد. کارگردان ایرانی برای ادامه درمان به فرانسه و به صورت مشخص به پاریس رفته بود که خبر آمد جانش را در بیمارستان از دست داده است. همه چیز از زمستان 94 و از یک بیماری روده‌ای شروع شد. گمانه‌زنی‌ها حول سرطان می‌چرخید و از عمل کیسه صفرا و تخلیه آبسه در کنار حالب سر درآورد، کیارستمی چندین هفته در دو بیمارستان خصوصی تهران بستری و درنهایت با تصمیم خود راهی فرانسه شد. سیزدهم تیرماه، عباس کیارستمی شب سختی را گذراند، صبح دیگر نفس‌اش تمام شد. از یک هفته پس از اعلام مرگ بود که همه جا پیچید، قصور پزشکی جان کیارستمی را گرفت. جسد به ایران منتقل و دفن شد اما ماجرای مرگ تا به امروز که یک‌سال می‌گذرد، هنوز ادامه دارد. هنوز هم هیچ‌کس نمی‌تواند به‌طور قطع بگوید عباس کیارستمی چرا جانش را از دست داد و چه کسی یا کسانی در مرگش دخیل بودند.
هشتم خردادماه بود که رئیس سازمان نظام پزشکی در نشست خبری در مواجهه با پرسش خبرنگاران درباره علت مرگ و ماجرای قصور پزشکی مرحوم عباس کیارستمی، این توضیح را داد: «براساس خلاصه پرونده فرستاده شده این کارگردان ایرانی از فرانسه و بررسی جمع 40نفره از کارشناسان، علت مرگ، خونریزی مغزی در فرانسه است. خونریزی‌ای که ناشی از استفاده از دارویی به نام هپارین با دوز 24هزار واحد در روز است.» او اینها را یک ماه مانده به سالگرد مرگ کیارستمی گفت و یک روز مانده به سالگرد این کارگردان، رئیس سازمان پزشکی قانونی در نشست خبری تأکید کرد که هنوز علت مرگ آقای کیارستمی مشخص نیست. چرا؟ چون جسد وقتی به ایران فرستاد شد، کالبدشکافی نشد و بدون این‌که این روند را طی کند، دفن شد: «جسد برای ما فرستاده نشد تا ما آزمایش و نمونه‌برداری انجام دهیم. در این شرایط ما براساس چه چیزی قضاوت کنیم؟ جسد نه معاینه شده و نه نمونه پاتولوژی از آن گرفته شده است. اظهارنظر سازمان پزشکی قانونی بر چه اساسی باید باشد، ما نمی‌توانیم علت فوت قطعی را اعلام کنیم. نمی‌توانیم مقصر فوت را هم شناسایی کنیم.» احمد شجاعی توضیح بیشتری داد: «زمانی که آقای کیارستمی از دنیا رفت، حتی قبل از این‌که خانواده متوفی شکایتی اعلام کنند، در سازمان نظام پزشکی جلسه‌هایی برگزار شد. سازمان نظام پزشکی اظهارنظر خودش را اعلام کرد، قصور در بخش درمان را تشخیص داد، یک رأی انتظامی صادر کرد و ماجرا از سوی هیأت انتظامی این سازمان مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه این روند، اولیای دم در دادسرای عمومی و انقلاب هم شکایت کردند. در دادسرا برای تعیین قصور پزشکی، پرونده به پزشکی قانونی ارجاع داده شد. ما هم بررسی‌های لازم را انجام دادیم و جواب سوال‌هایی که از ما شده بود را ارایه کردیم. پاسخ‌های ما صریح و روشن است.» مدیرکل امور کمیسیون‌های پزشکی سازمان پزشکی قانونی، درباره این‌که بهمن کیارستمی (پسر) که گفته بود ما علت مرگ را نمی‌خواهیم بلکه می‌خواهیم بدانیم چه کسی مقصر مرگ است، این پاسخ را داد: «ما موظف نیستیم به سوال اشخاص جواب بدهیم. ما موظف به پاسخگویی به سوالات دادگاه هستیم. تشخیص ما این بود که در مراحل درمانی، قصور رخ داده است، اما چون کالبدشکافی انجام نشده، علت مرگ مشخص نیست.» به گفته او، حتی پرونده بالینی هم از فرانسه فرستاده نشده و آن چیزی که درنهایت از فرانسه برای سازمان نظام پزشکی فرستادند، شرح پزشک معالج است که به درخواست پسر آقای کیارستمی آن را نوشته است.
رشد 27درصدی شکایت از کادر درمان
ماجرای کیارستمی، اما به قصور پزشکی گره می‌خورد. قصور پزشکی و آمار مرگ‌ومیر ناشی از آن، موضوع سوال‌های زیادی در نشست خبری دیروز بود. رئیس سازمان پزشکی قانونی در بخش ارایه آمار، گزارشی را خواند که نشان می‌داد در سال 95، هفت‌هزار و 214 پرونده شکایت بیماران در پزشکی قانونی تشکیل شده که حکایت از رشد 27درصدی در اعلام این شکایت‌ها دارد. براساس اعلام شجاعی، در سال 95، 4هزار و 88 پرونده تبرئه شد، یعنی 56درصد و سه‌هزار و 126 پرونده محکوم شد، یعنی 44 درصد. بنابر این گزارش، در سال 95، بیشترین موارد شکایت، مربوط به رشته جراحی زنان و زایمان و نازایی با یک‌هزار و 157 پرونده (22درصد رشد) جراحی عمومی با 976 مورد (54درصد رشد)، جراحی ارتوپدی با 731 مورد (21درصد رشد)، دندانپزشکی با 686 مورد (26درصد رشد) و پزشک عمومی با 522 مورد (42درصد رشد) بوده است. شکایت از کادر درمان رشد پیدا کرده؟ این سوالی بود که دیروز در همین نشست از شجاعی پرسیده شد: «براساس آمار سال 95، 56درصد از شکایت‌ها منجر به صدور حکم نشد و کادر درمانی مقصر نبود، اما با این حال ما در محکومیت گروه درمان، نسبت به آمار سال قبل رشد داشتیم. در رشته‌هایی مثل جراحی پلاستیک، محکومیت‌ها بیشتر است.» در این میان کامران سلطانی، مدیرکل امور کمیسیون‌های پزشکی قانونی هم توضیح‌هایی درباره علت افزایش شکایت‌های پزشکی داد: «در دو دهه اخیر، چند پروژه تحقیقی از سوی پزشکی قانونی انجام شد که نشان داد میزان قصور پزشکی همانند سال‌های گذشته بوده است، اما بررسی علت شکایت‌ها نشان می‌دهد که عوامل رفتار کادر درمانی مانند پزشک و پرستار، در بالا رفتن شکایت‌ها نقش داشته، همچنین آگاه نبودن بیماران درباره نوع بیماری و هزینه‌های درمانی از دلایلی است که باعث شده تا مردم شکایت بیشتری در این زمینه داشته باشند.» او ادامه داد: «از آن طرف، بدبینی به وجود آمده نسبت به پزشکان و انتشار اخبار در رسانه‌های جمعی و شبکه‌های اجتماعی هم به ماجرای بالا رفتن شکایت‌ها با موضوع قصور پزشکی دامن زده است.»
سرب تریاک سال گذشته 50 نفر را کشت
در ادامه گزارش رئیس سازمان پزشکی قانونی از موارد فوت و علت آنها در سال 95، آمارهای بخش تشریح قابل توجه است. آمارهایی که نشان می‌دهد در همان سال، 15هزار و 932 نفر بر اثر حوادث رانندگی – ترافیکی جانشان را از دست داده‌اند که حکایت از رشد 3درصدی دارد، بیماران قلبی و عروقی در گروه دوم قرار دارند با هشت‌هزار و 57 مورد که نشان‌دهنده رشد 11درصدی است. در این میان مرگ ناشی از مصرف مواد مخدر و روانگردان هم سه‌هزار و 190 مورد بود که سومین جایگاه را به خود اختصاص داد و رشد 6.2درصدی داشته است. براساس اعلام محمدرضا قدیرزاده، مدیر حوزه ریاست سازمان پزشکی قانونی در همین نشست، بیشتر موارد فوتی در سومین مورد، برخلاف تصور عمومی در خانه و بیمارستان‌ها رخ داده است: «تعداد کمی از سوءمصرف‌کنندگان مواد مخدر و روانگردان، در معابر عمومی جانشان را از دست داده‌اند.» او به ماجرای مرگ معتادان به دلیل مصرف تریاک آلوده به سرب هم اشاره کرد: «سال گذشته، 50 جسد به سازمان پزشکی قانونی ارجاع شد که نشان می‌داد این افراد بر اثر مصرف سرب جانشان را از دست داده‌اند.» قدیرزاده در پاسخ به سوالی درباره بالا رفتن میزان مرگ‌ومیر معتادان، توضیح داد: «یکی از دلایل بالا رفتن آمار مرگ معتادان این است که آمار مصرف‌کننده‌های روانگردان‌ها هم به آن اضافه شده است. آمارهای ما نشان می‌دهد که بالای 60 تا 70درصد مصرف‌کننده‌ها به دلیل اوردوز جانشان را از دست می‌دهند.»
موضوع مبهمی در پلاسکو باقی نماند
تعداد نهایی قربانیان معمولی حادثه پلاسکو، سوال دیگر خبرنگاران بود. همان‌هایی که آتش‌نشان نبودند و در روزهای اول بعد از حادثه، زیاد شنیده شد که تعداد بالایی از آنها در زیر آوار پلاسکو جان داده‌اند. قدیرزاده، اما پاسخ داد: «تمام اجسادی که به دست ما رسید، به صورت فایل ژنتیک استخراج کردیم و تا پایان ماجرا، چیز نامشخصی برای ما باقی نماند. به‌طورکلی 6نفر غیرآتش‌نشان در این حادثه جانشان را از دست دادند. ما کاری به شنیده‌ها و ادعاها نداریم، ما هم شنیدیم که نزدیک به 20نفر به دادگاه مراجعه کرده و اعلام مفقودی کرده بودند، اما درنهایت دادگاه به این نتیجه رسید که خیلی از این ادعاها کذب بوده است، آنهایی که تأیید شد، به ما ارجاع دادند.» او تأکید کرد: «در بررسی اجساد، چیز ناشناخته و مبهمی برای ما اتفاق نیفتاد.» یکی از خبرنگاران درباره علت مرگ چهار آتش‌نشانی که در موتورخانه بودند، پرسید که قدیرزاده، توضیح داد: «یکسری از پیکرهایی که به سازمان ارجاع داده شد، اجساد سالمی بودند، بررسی‌های ما نشان داد که این افراد بر اثر ریزش آوار جانشان را از دست داده‌اند، چون اثری از تنفس دوده در ریه‌های آنها نبود، تمام اجساد منتقل‌شده به پزشکی قانونی، کالبدشکافی شد.» وضع جسد شهید رکن‌آبادی که در حادثه دو‌سال گذشته حادثه منا، جانش را از دست داد، موضوع سوال دیگر خبرنگاران بود. خبرنگاری پرسید که ظاهرا در عربستان قلب این جسد را خارج کرده بودند که قدیرزاده پاسخ داد: «ما برای این جسد، تعیین علت فوت نکردیم، چون در عربستان کالبدشکافی شده و به صورت مومیایی برای ما فرستاده شده بود، ما نمی‌دانیم که اعضای داخلی سر جایش بود یا خیر.»
اوج خودکشی‌ها در اردیبهشت سال قبل بود؛30 تا 39ساله‌ها بیشتر خودکشی کردند
آمار خودکشی‌ها هم پرسش دیگر بود. با این‌که مسئولان پزشکی قانونی تمایلی به بیان این آمارها نداشتند، اما درنهایت اعلام کردند که اردیبهشت‌ماه سال گذشته، بالاترین میزان خودکشی‌ها در کشور ثبت شد، دلیل آن را هم انتشار گسترده اخبار خودکشی در آن دوره بود که منجر به تقلید این کار از سوی افراد شد: «آمار خودکشی در ایران نسبت به متوسط جهانی، بالا نیست اما سال گذشته رسانه‌ها به ماجرای خودکشی‌ها دامن زدند.» براساس اعلام او، در‌سال گذشته، 52درصد خودکشی‌ها، با حلق‌آویزکردن، 17درصد با مسمومیت ناشی از مصرف سم، 6.5درصد با سلاح گرم، 4درصد سقوط از بلندی و 6.1درصد با سوختگی رخ داده است. قدیرزاده همچنین درباره گروه سنی این افراد توضیح داد: «آمارهای ما نشان می‌دهد 25.3درصد این افراد 30 تا 39ساله، 7.5درصد زیر 18سال، 21.9درصد 18 تا 24سال و 16.1درصد بالای 50سال بودند. 25 تا 29ساله‌ها هم سهم 15.3درصدی در خودکشی‌های سال 95 داشتند.»
رئیس سازمان پزشکی قانونی در گفت‌وگو با «شهروند»: مافیای جسد نداریم
شهروند| احمد شجاعی، رئیس سازمان پزشکی قانونی در حاشیه نشست خبری روز گذشته، به سوالات «شهروند» پاسخ داد.
سال گذشته بود که اعضای هیأت ممتحنه علوم تشریح نامه‌ای را منتشر کردند که در آن از مافیای جسد اسم بردند. در این نامه به مشکلات تهیه جسد برای دانشگاه‌های علوم پزشکی اشاره شده و گفته شده بود که پزشکی قانونی به آنها جسد نمی‌دهد و آنها ناچار هستند جسد را از مافیاها بخرند. ماجرا چیست؟
تمام این ماجرا دروغ بود. می‌خواستند یک جوسازی علیه سازمان پزشکی قانونی ایجاد کنند. ما براساس ضوابط کار می‌کنیم و چنین چیزی نبوده است.
پس ماجرای مافیای جسد چیست؟
دروغ است. ما مافیای همه چیز داریم، جز مافیای جسد. چون اصلا جسدی در کار نیست که بخواهد خریدوفروش شود. ما سالانه شاید یک مورد جسد اهدایی یا ناشناس داشته باشیم که بخواهیم در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار دهیم. اجساد ناشناس هم شرایط خودشان را دارند و برای این‌که آن را در اختیار دانشگاه قرار دهیم، باید یک ضوابطی را برای آنها طی کنیم.
الان نبود جسد تبدیل به بحرانی برای دانشگاه‌های علوم پزشکی شده؟
بله، شما تصور کنید، یک دانشگاه با آن عظمت، تنها یک جسد دارد، الان جسد مشکل جدی دانشگاه‌هاست. به همین دلیل تلاش می‌کنیم تا جسد را از خارج وارد کشور کنیم. اگر این اتفاق بیفتد، نیاز دانشگاه‌های علوم پزشکی رفع می‌شود.
این اتفاق نمی‌تواند برای اجساد ناشناس رخ دهد؟ یعنی تحول دانشگاه‌ها داده شوند؟
اجسادی که ناشناس هستند یا اجسادی که بعد از 6ماه کسی به سراغشان نیامده، با کسب اجازه‌های قانونی به دانشگاه‌ها داده می‌شوند، اما تعداد آنها خیلی کم است و اصلا نیاز دانشگاه را برطرف نمی‌کند. به همین دلیل ما خودمان پیشنهاد داده‌ایم تا بتوانیم از خارج جسد وارد کنیم. بعضی گروه‌ها در این زمینه اعلام آمادگی کرده‌اند اما هنوز موفق نشده‌ایم که جسد وارد کنیم.
تاکنون جسدی از کشورهای دیگر وارد نشده است؟
خیلی محدود بوده است.
شما تأکید می‌کنید که اجساد ناشناس کم هستند، اما در همان نامه هیأت ممتحنه علوم تشریح گفته شده بود که در هفته 100 جسد مجهول‌الهویه فقط از تهران، تحویل سازمان پزشکی قانونی می‌شود.
اینها درست نیست، کسانی که این حرف‌ها را زده‌اند، بیایند و سند بدهند.
حالا به‌طورکلی آمار شناسایی اجساد مجهول‌الهویه در کشور چقدر است؟
خیلی کم. شاید در گذشته تعداد اجساد مجهول‌الهویه بیشتر بود اما الان این‌طور نیست. این خبرها برای جوسازی است و به دلیل ناآگاهی افراد منتشر می‌شود. آنها فکر می‌کنند ما جسد داریم و نمی‌دهیم. درحالی که واقعا جسدی نداریم.
حالا در کنار این موضوع، چندی پیش بازپرس دادسرای جرایم جنایی از مرگ دونفر در تهران بر اثر ابتلا به کریمه کنگو خبر داده و گفته بودند که کارشناس پزشکی قانونی هم علت را تأیید کرده است. ماجرای این بیماران فوت شده چه بود؟
من اطلاعی از تهران ندارم اما دو مورد مشکوک در کرج بود، اما نمی‌دانم نتیجه‌اش چه شد. آن دو موردی هم که در تهران مطرح شد، مربوط به کرج بود.