شهروند| دعوای آب در خاورمیانه به عراق رسید. عبدالستار مجید، وزیر کشاورزی کردستان عراق به سد سردشت ایران اعتراض کرده و مدعی شده است که این سد 80‌درصد سهم آب کردستان عراق را کمتر کرده است. او به این موضوع اکتفا نکرده و دولت عراق را به بستن جریان آب سرازیر شده از کردستان، به مناطق مرکزی و جنوبی عراق تهدید کرده است. این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که تنها 12 روز از سفر حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو به سردشت و آبگیری سد منطقه می‌گذرد. موضوع به همین جا ختم نمی‌شود و ترکیه حدود 40‌سال است که حقابه ایران و عراق را نادیده می‌گیرد و با راه‌اندازی مگاپروژه گپ 14 سد روی فرات، 8 سد روی دجله بسته و قرار است 19 نیروگاه برق - آبی بسازد. حالا نظرات کارشناسی بر آن است که تجاوز به حقابه‌ها در خاورمیانه عامل بروز خشکسالی در کشورهایی مانند ایران و بروز ریزگردها بوده است. البته ماجرای دعوای آبی منطقه به کشورهایی مانند ارمنستان و افغانستان هم می‌رسد گفته می شود ایران در طول سال‌های گذشته دیپلماسی آبی قوی نداشته است.
هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو هم با تأیید ضعف دیپلماسی آبی ایران به«شهروند» توضیح می‌دهد: ایران از نظر تعاریف علمی در شرایط فوق بحرانی آب قرار دارد. این در شرایطی است که 70‌درصد منابع آبی ایران در غرب کشور و تنها 30‌درصد منابع آب در شرق وجود دارد، بنابراین منابع آبی غرب کشور برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد.
او ادامه می‌دهد: در 15‌سال اخیر به‌طور میانگین 10‌درصد بارش‌های کشور کاهش داشته و 25‌درصد جریان‌های رودخانه‌ای ایران کمتر شده که این کاهش در مناطق غربی ایران چشمگیرتر بوده است و در کرخه و کارون با تهدید جدی روبه‌رو هستیم.
حالا نمایندگان مجلس خبر می‌دهند که موضوع آب به شورایعالی امنیت ملی رسیده و کمیته امنیت آب در این شورا تشکیل شده است.
ایران در شرایط فوق بحرانی آب
اما در رابطه با وضع منابع آبی، معاون دفتر برنامه‌ریزی آبفای وزارت نیرو توضیح می‌دهد که شرق کشور به‌طور ذاتی خشک است و درحالی‌که 70‌درصد منابع آب در غرب کشور است، 30‌درصد منابع آب در شرق کشور
قرار دارد.
به گفته هدایت فهمی، 85‌درصد کشور در مناطق خشک و نیمه‌خشک واقع شده است و فقط 15‌درصد در مناطق مرطوب قرار دارد.
فهمی با اشاره به این‌که در 15‌سال اخیر در متوسط بارش‌ها بیش از 10‌درصد کاهش رخ داده، اظهار می‌دارد: اثرات این موضوع موجب شده که تا 25‌درصد جریان رودخانه‌ای کاهش یابد که این کاهش به‌ویژه در مناطق غربی کشور چشمگیر است، به‌طوری که در کارون و کرخه با کاهش جدی در منابع آب مواجه هستیم که این یک تهدید برای منابع آبی کشور است.
به گفته فهمی، در ایران آب تجدیدشونده که قبلا میزان آن 130‌میلیارد متر مکعب عنوان می‌شده، به‌طور متوسط به 116‌میلیارد متر مکعب رسیده و در سال‌هایی حتی تا 114‌میلیارد متر مکعب هم کاهش یافته است.
او درعین ‌حال عنوان می‌کند که مصرف آب در کشور بسیار بالاست و 7‌میلیارد متر مکعب مصرف آب در کل کشور است که عمده‌ترین مصرف‌کننده هم بخش کشاورزی است. به گفته فهمی، اگر کشوری تا 40‌درصد آب تجدیدپذیر خود را مصرف کند، شرایط قابل قبولی دارد. اگر 40 تا 60‌درصد آب تجدیدپذیر را مصرف کند، در شرایط تنش آبی قرار دارد. اگر از 60 تا 80‌درصد آب تجدیدپذیر را مصرف کند، در شرایط بحران آبی است و مصرف 80‌درصد به بالا نشان‌دهنده شرایط فوق بحرانی است و حالا ایران که 88‌درصد منابع آب تجدیدپذیر را مصرف می‌کند، در شرایط فوق بحرانی قرار دارد.
عمق چاه‌ها در ایران
 به 570 متر رسید
پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران هم گفته است که سطح آب در جهرم 570 متر، در رفسنجان 450 متر و در شهریار 300 متر پایین رفته است. حالا با توجه به این صحبت‌ها شاید بهتر بتوان ضرورت تشکیل کمیته امنیت آب را درک کرد.
تهدید آبی عراق علیه ایران
حالا دعوای منطقه‌ای سرِ آب جدی‌تر از گذشته شده است. در شرایطی که سد برق - آبی سردشت اول تیرماه با حضور وزیر نیرو آبگیری شد، اما چند روز پس از آبگیری بهانه‌گیری‌های کردستان عراق آغاز شد. آن‌طور که وزارت نیرو عنوان کرده، این سد با حجم ۳۸۷‌میلیون مترمکعب و با هدف تأمین آب شرب شهرهای سردشت و بخش ربط و آبیاری ۷۸۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی، تولید سالانه ۴۲۱ گیگاوات برق و صادرات به کشور عراق و کنترل و تنظیم منابع آبی حوضه احداث شده است.
اما حدود 10 روز بعد از افتتاح و آبگیری سد سردشت، کردستان عراق به تهدید ایران دست زد و وزیر کشاورزی اقلیم کردستان عراق تهدید کرد در صورتی که ایران به بند آوردن جریان آب ورودی به اقلیم کردستان از طریق احداث سد ادامه دهد، اربیل جریان آبی را که به استان‌های مرکزی و جنوبی عراق می‌رود، قطع خواهد کرد.
عبدالستار مجید گفت: «ما به مقامات عالی‌رتبه ایرانی هشدار داده‌ایم در صورتی که ایران به هر دلیل هر دو مترمکعب آبی را که به اقلیم کردستان سرازیر می‌شود، بند بیاورد، ما هم در مقابل یک متر مکعب از آب سرازیر شده به منطقه جنوبی عراق را بند خواهیم آورد تا آب لازم برای تأمین نیاز اقلیم را تأمین کنیم.»
اما درحالی‌ که ایران یکی از اهداف اصلی احداث سد روی رودخانه زی بچوک در شهر سردشت را تأمین برق مورد نیاز ساکنان این منطقه عنوان کرده، برخی مقامات کردستان عراق ادعا می‌کنند با احداث این سد، 80‌درصد از آبی که به آن سوی مرز سرازیر می‌شود، کاهش یافته است. این درحالی است که در ‌سال ‌جاری کاهش بارندگی کمبود آب در منطقه اقلیم کردستان را رقم زده است.
هرچند که گفته می‌شود، تهدید آبکی کردستان عراق شیطنت مسعود بارزانی است که می‌خواهد قبل از برگزاری رفراندوم استقلال، باجگیری کند اما قوانین بین‌المللی به‌طور صریح در مورد مسأله آب و نزاع‌های احتمالی بین کشورها مشخص است و قطعا کردستان عراق نمی‌تواند به صرف یک ادعا، سدسازی ایران را زیر سوال ببرد.
دیپلماسی آب ایران ضعیف بوده است
اما درحالی‌که برخی کارشناسان انتقاداتی را به دیپلماسی آب ایران وارد می‌کنند، تأکید می‌کنند که در سال‌های اخیر مسأله آب و محیط‌ زیست برای کشورمان اولویت کمتری داشته و به همین نسبت دیپلماسی قوی هم در این زمینه نداشته‌ایم. این دسته از کارشناسان معتقدند که عملکرد ایران در مورد دیپلماسی آب نشان می‌دهد که توجه بسیار کمی به دیپلماسی آب نشان داده‌ایم.
اما در همین رابطه هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی آبفای وزارت نیرو در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: ما کشوری هستیم که هم آب به آن وارد و هم خارج می‌شود، بنابراین در دیپلماسی آب نمی‌توانیم یک بام و دو هوا باشیم و باید به اصول اولیه معتقد و پایبند باشیم. ازجمله این‌که باید حقابه‌های زیست‌محیطی و حقابه‌هایی که مردم پایین‌دست دارند را رعایت کنیم. این موضوع در دنیا هم پذیرفته شده که کشورهایی که بالادست هستند، نمی‌توانند آب را بر پایین‌دستی‌ها ببندند.
فهمی با اشاره به این‌که دیپلماسی آب را باید از طریق پروتکل‌های بین‌المللی پیش برد، اظهار می‌دارد: پیش بردن دیپلماسی آب معمولا از طریق دستگاه دیپلماسی انجام می‌شود و این برمی‌گردد به مسائل منطقه‌ای و شرایط کشورمان و مسائلی که در دنیا مطرح است.
به گفته این مقام مسئول، سدهایی که توسط ترکیه ساخته شده، بخش عمده‌ای از آب بین‌النهرین را کنترل می‌کند و آبی که در پایین‌دست به تالاب هورالعظیم یا اروندرود می‌رسد، بشدت کاهش می‌یابد و بنابراین ایران باید در این زمینه دیپلماسی فعال‌تری داشته باشد.
به گفته فهمی، برای حل‌وفصل مسائل آبی منطقه پیشنهاد کشورمان این است که کمیسیون مدیریت حوزه بین‌النهرین با شرکت ایران، ترکیه، عراق و سوریه تشکیل شود و با اتخاذ مکانیزم‌هایی در جهت پیشبرد اهداف تمامی این کشورها اقدام کرد.