جشنواره شهر آماده بر مبنای کدام احساس نیاز شکل گرفت و اساسا چه اهدافی را دنبال می‌کرد؟
همه‌ساله یک هفته کاهش اثرات و بلاهای طبیعی داریم. به ذهنمان رسید، این هفته فرصت خوبی است که بتوانیم با چند رویکرد و هدف بحث خوبی را طراحی کنیم که به جشنواره شهر آماده رسیدیم. برای این‌که یک شهر آماده داشته باشیم، باید ویژگی‌هایی را تعریف کنیم؛ این ویژگی‌ها را باید در بحث جشنواره طراحی می‌کردیم. این مسأله نیازمند طراحی و تعبیه فضایی برای دستگاه‌های مسئول جهت مقابله با بحران‌های احتمالی شهر تهران ازجمله زلزله بود. نیاز به یک بستر تعاملی بود؛ بستر تعاملی که بین دستگاه‌های متولی بحث بحران شکل بگیرد. از ماه‌های گذشته جلسات مختلفی گذاشته شد و بیش از 40 سازمان دولتی و غیردولتی در این جشنواره شرکت کردند.
جشنواره چه بخش‌هایی داشت؟
بخش‌های مختلفی دارد؛ بخش‌های آموزشی که شامل بخش آموزش‌کاربردی و تخصصی بود. بخش‌های فرهنگی- هنری، بخش مخصوص کودک و نوجوان، مانورهای مختلف در سطح شهر تهران که توسط دستگاه‌های مربوطه اجرا شد و برای اولین‌بار از چهره‌های فعال در بحث مدیریت بحران تجلیل شد.
توجه به این نکته مهم است که از این مانورها زیاد اتفاق می‌افتد. ما مقوله‌ای به نام مدیریت‌شهری تهران داریم؛ مقوله‌ای که پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. این بحث براساس قانون به‌شهرداری تهران واگذار شده است. جنس این کار با مباحث دیگر متفاوت است و نیازمند مطالعات جامع، دارای بُعد علمی است که بتوانیم حوادث شهری را رصد و پایش کنیم و بحران‌ها را بتوانیم مدیریت کنیم. در کل کشور چنین مدلی را در بحث مدیریت‌شهری نداریم. بنابراین باید ما از الگوهای موفق مدیریت‌شهری در دنیا استفاده کنیم، تکنولوژی را به خدمت بگیریم و هم علم و هم تکنولوژی را بومی‌سازی کنیم. سازمان پیشگیری و مدیریت‌بحران تهران سالیان‌سال است که این کار را انجام می‌دهد. یعنی ما با هدف کاهش خطرپذیری در ابتدا برنامه‌های سازمان را متناسب با این مسائل پیش بردیم. اولین محور ما هم شناخت مخاطره بود. باید اول مخاطره را شناخت؛ این مسأله نیازمند مطالعات دقیق علمی است. ما الان می‌توانیم ادعا کنیم که مطالعات خوبی در زمینه این مخاطره‌ها و شناسایی آنها داشته‌ایم. همه مخاطرات ما مخاطره لحظه‌ای نیست.
تا به‌حال 58 بحران در شهر تهران داشته‌ایم. خیلی‌اوقات فقط مخاطره را زلزله می‌دیده‌ایم. اما الان مسائل دیگری هم تهران را تهدید می‌کند. بعد از مرحله شناسایی مخاطره، باید آن را حذف کنیم و تمام برنامه‌ها براساس حذف مخاطره باشد. بعضی از مخاطره‌ها قابل حذف نیست؛ ما در مرحله سوم، کاهش خسارات ناشی از مخاطره را دنبال می‌کنیم که کاهش خطرپذیری است. همه اینها را نمی‌توان گفت که باید توسط یک نهاد خاص صورت بگیرد. بحث مدیریت‌بحران درصورت کلان نگاه کردن مباحث علمی آن، تخصص‌های مختلفی مثل مباحث مدیریتی، جامعه‌شناسی، فنی، فیزیک و... را دربر می‌گیرد؛ همه این علوم باید در کنار همدیگر قرار گیرد تا طرح جامعی در این زمینه تدوین شود. دستگاه‌ها و علوم مختلف باید جمع شوند و در حلقه هماهنگی قرار بگیرند که با یک نقشه راه بتوانند یک مخاطره را کم کرده یا از بین ببرند.
خیلی‌ها بحران را مساوی با زلزله می‌دانند ولی ما با بحرانی مثل بحران آب هم مواجه هستیم؛ چه فرهنگ‌سازی‌ای در این زمینه انجام شده است؟
ما در برنامه‌های جدید نقشه خطرپذیری محلات را در دست کار گرفته‌ایم با نام سند کاهش خطرپذیری؛ همه مخاطرات محلات باید شناسایی شوند. تا پایان سال 94 برای 374 محله تهران شناسنامه خطرپذیری محلات شهر تهران را تدوین می‌کنیم. از مخاطرات بزرگی مثل سیل و زلزله تا افتادن درختی که ممکن است خطر تلقی شود؛ برای هرکدام از آنها هم سناریوی جداگانه نوشته می‌شود. مثلا بعد از 80سال زاغه مهمات پیدا می‌شود.
ما برای تمام مخاطرات برنامه‌ریزی می‌کنیم که بتوانیم مخاطراتی را حذف یا خسارات آن را کاهش دهیم. همه دستگاه‌ها باید شرکت کنند. متاسفانه در این مورد کلان‌نگری نبوده و با مشکلاتی مواجه شده‌ایم و ناهماهنگی باعث شده که خطرات بیشتری در بحران‌ها داشته باشیم. به‌هرحال این جشنواره کمک می‌کند که مردم و سازمان‌ها مخاطرات را بشناسند و مخاطره را فقط زلزله نبینند. ما مخاطرات زیادی داریم که دستگاه‌های مختلف باید متناسب با آنها برنامه‌ریزی کنند.
گفتید که 40 سازمان در این جشنواره شرکت کردند؛ نقش مردم و حضور «ان‌جی‌او»ها در این جشنواره چطور بود؟ آیا این را اساسا لحاظ کردید؟
اگر ما بین شهروندان خودمان فرهنگ‌سازی نکرده باشیم و آنها درک درستی از مخاطره نداشته باشند، با مشکل مواجه می‌شویم. بزرگترین مجموعه مردمی پیشرو در زمینه آموزش‌های همگانی، جمعیت هلال‌احمر است. ما در سازمان پیشگیری و مدیریت‌بحران، زیرساخت حضور سازمان‌های مردم‌نهاد را آماده کرده‌ایم. این سازمان‌ها باید بتوانند در دل خانواده‌ها و محلات و اماکن حضور پیدا کنند و ضمن آموزش، مردم را سازماندهی کنند و برای تمرین، مانور بگذارند تا پس از آن به‌تدریج فرهنگ آمادگی در شهروندان نهادینه شود. این آمادگی‌ها برای این است که شهروندان بتوانند درک درستی از مخاطرات و مقابله با آنها داشته باشند.
متاسفانه در سبد هزینه خانوار، چیزی به‌نام مخاطره و مدیریت آن دیده نشده است. باید تلاش کرد که شهروندان ما برای مخاطره هزینه‌ای را در سبد خود در نظر بگیرند. زیرا هرچه هزینه کنیم در زمان حادثه نتیجه‌اش را می‌بینیم و قطعا از تلفات جانی و مالی جلوگیری خواهد شد. این مسأله نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و ما متاسفانه سرمایه‌گذاری لازم را در این زمینه انجام نداده‌ایم. در این زمینه، همکاری خوبی بین ما، هلال‌احمر و ان.جی.اوهای مرتبط با این مسأله وجود دارد. اخیرا سازمان پیشگیری مدیریت‌بحران تهران، مجمعی را به نام سازمان‌های مردم‌نهاد در مدیریت‌بحران، راه‌اندازی کرده است تا بتوانیم شهروندان را در بحث مدیریت‌بحران، مطالبه‌گر بار بیاوریم. اگر شهروند ما مطالبه‌گر باشد، ساختمانی غیرمقاوم ساخته نمی‌شود.
تهران تا تبدیل شدن به یک شهر آماده چقدر فاصله دارد؟
آمادگی را باید در ابتدا تعریف کرد؛ چون مخاطرات ما مختلف و درنتیجه آمادگی برای این مخاطرات هم متفاوت است. می‌توانیم ادعا کنیم که برای بعضی از حوادث غیرمترقبه، صددرصد آماده‌ایم اما برای مخاطره‌ای مثل زلزله تهران، درصد آمادگی بسیار بسیار کمی داریم. اگر با این دید که مخاطرات زیادی داریم و آنها را شناسایی کرده باشیم، در برابر آنها آمادگی لازم را داریم. اما خب نسبت آمادگی در هرکدام از این موارد متفاوت است. برای داشتن یک شهر آماده باید یک شهر شهروند آگاه داشته باشیم. این مسأله نیازمند آن است که دستگاه‌هایی مثل هلال‌احمر و صداوسیما، کار خود را انجام دهند.