| پیمان حقیقتطلب |
ازدواجهای فراملی1 بهگونهای از ازدواجها گفته میشود که در آن طرفین از دو ملیت مختلف هستند. این دسته از ازدواجها همواره در طول تاریخ وجود داشته، اما در چند دهه اخیر با رشد بیسابقه پدیده مهاجرت بین کشورهای جهان رواج بیسابقهای پیدا کرده است. دو فرد از دو کشور مختلف، از دو فرهنگ مختلف و گاه از دو زبان مختلف به هم میپیوندند و کانونی بهنام خانواده را ایجاد میکنند. دیدگاه کلی درباره ازدواج و ایجاد کانون خانواده این است که طرفین از منظرهای زبانی و فرهنگی با هم مشابهت داشته باشند تا تفاهم و ادامه زندگیشان تضمین بشود، اما در ازدواجهای فراملی ارزشهای مشترک از اشتراک فرهنگ و زبان فراتر رفته و معیار همبستگی میشوند.
ازدواجهای فراملی در گذشته و امروز
در قدیم ازدواجهای فراملی بین طبقات حاکمیتی در کشورهای مختلف و تصمیمگیرندگان اصلی طایفهها و قومها شکل میگرفت. دلیل آن هم بیشتر از عشق و علاقه دلایل سیاسی بود: ایجاد اتحاد بین 2 قوم و 2 کشور. تحتتأثیر قرار دادن دیگر اقوام و کشورها و اعلام اتحاد و پیشگیری از حملههای احتمالی و...
اما در روزگار ما ازدواجهای فراملی به خاطر جهانیسازی، مهاجرت نیروی کار بین کشورهای مختلف، گسترش انواع مهاجرتها، افزایش ارتباطات و افزایش موقعیتهایی که افراد از نژادها و ملیتهای گوناگون بتوانند در ارتباط با یکدیگر قرار بگیرند و با هم صحبت و رابطه برقرار کنند فراگیر شده است.
در قاره آسیا کشورهای شرق و جنوب شرق بیشترین مواجهه با این نوع از مهاجرت را دارند. در سال 2011 حدود 11درصد از ازدواجهای ثبتشده در کشور کره جنوبی از نوعی بوده که یکی از زوجین مهاجر بوده است. حدود 39درصد از ازدواجهای سال 2008 کشور سنگاپور از نوع ازدواجهای بینالمللی بوده است.2 بین سالهای 2005 تا 2010 تقریباً 133000 ویتنامی با اتباع خارجی ازدواج و مهاجرت کردهاند. مهاجرت حدود 80هزار زن ویتنامی ساکن در تایوان و 40هزار زن ویتنامی ساکن در جمهوری کره به خاطر ازدواج با اتباع آن کشورها بوده. 3
درسال 2010 حدود 9درصد ازدواجهای ثبتشده در کشور سوئد از نوع فراملی بود. در این سال حدود 11درصد از ازدواجهای کشور اتریش، 20درصد از ازدواجهای کشور لتونی، 18درصد ازدواجهای کشور لوکزامبورگ، 11درصد ازدواجهای کشور بلژیک، آلمان و فرانسه و 9درصد ازدواجهای بریتانیا از نوع فراملی بوده که در آن زوجین یا یکی از آنها اهل کشور میزبان نبوده است.4
انگیزههای ازدواجهای فراملی
انگیزههایی که موجب این نوع از ازدواجها میشوند گوناگوناند، اما در دیدگاه کلی، ازدواجهای فراملی سوغات پدیده مهاجرت هستند. پدیدهای که در قرن بیستم بیش از هر زمان دیگری در تاریخ بشریت رشد کرد و امروزه هنوز به رشدنمایی خود ادامه میدهد. جمعیت مهاجران در جهان از 90میلیون نفر در سال 1960 به 258میلیون نفر درسال 2017 رسیده است و روز به روز رشدی فزایندهتر را تجربه میکند.
رشد مهاجرت چگونه باعث افزایش انگیزه ازدواجهای فراملی شده است؟ برای پاسخ به این سؤال به موقعیتهای شروع ازدواجهای فراملی باید رجوع کرد. تحت چه شرایطی افراد به ازدواجهای فراملی اقدام میکنند؟ چه انگیزههایی باعث ازدواجهای فراملی میشود؟
1- فرد مجرد به کشور جدیدی مهاجرت کرده است. دلیل مهاجرت میتواند ادامه تحصیل، کار کردن، پناهندگی، مهاجرت کل خانواده و... باشد. در کشور جدید فرد وارد جامعه میشود و چون در سن ازدواج قرار دارد عاشق فرد دیگری میشود که شهروند کشور میزبان است. البته انگیزه فقط عشق و علاقه میتواند نباشد. میتواند دلایل گوناگونی داشته باشد. مثلاً اینکه فرد مهاجر علاقهمند است که شهروند کشور میزبان شود و یکی از آسانترین راهها این است که با فردی اهل آن کشور ازدواج کند. به هر دلیلی که باشد، فرد مهاجر دوست دارد که در فرهنگ کشور میزبان بماند و ادامه زندگیاش در این فرهنگ باشد.
2- توریسم. فردی برای گردش و دیدن به کشوری خارجی سفر میکند. در آنجا با فردی که از کشور ثالث است و او هم برای گشتوگذار آمده آشنا میشود و این آشناییشان به رابطهای صمیمی و ازدواج منجر میشود.
3- دو کاربر اینترنت که ملیتهای گوناگونی دارند در شبکههای اجتماعی با هم آشنا میشوند. از طریق فضای مجازی با هم رابطه برقرار میکنند و پس از پیداکردن مشابهتها و نقاط تفاهم بسیار راغب میشوند که همدیگر را ببینند. یکیشان به کشور دیگری سفر میکند. همدیگر را میبینند و رابطه صمیمانه مجازیشان تبدیل به رابطه صمیمانه واقعی و سپس ازدواج میشود.
4- سربازی که در خارج از کشور خودش مشغول انجام وظیفه برای میهنش است. در سرزمینی که در آن مشغول جنگ است، عاشق فردی بومی میشود و به ازدواج اقدام میکند. به این نوع از ازدواجها عروس جنگ هم میگویند.
5- فرد مجردی به کشور مهاجرت میکند. پس از چندسال به طرق مختلف موفق میشود که تابعیت کشور جدید را کسب کند. اما برای ازدواج و تشکیل خانواده ترجیح میدهد که فردی از کشور مادری خودش را برگزیند. به کشور مادری خودش برمیگردد، همسری اختیار میکند. چون او تابعیتی غیر از تابعیت سرزمین مادریاش دارد و همسرش تابعیت کشور مادری را دارد این نوع از ازدواجها هم فراملی محسوب میشوند. علت این نوع از ازدواجها دورماندن فرد مهاجرت کرده از خانواده و فرهنگ خودش است. در حقیقت او سعی میکند با اختیار همسری از سرزمین مادری در حیطه خانواده گذشته خودش را زنده نگه دارد.
6- اقلیتهای زبانی و فرهنگی (دینی، قومی و...) که در دو کشور مختلف حضور دارند اشتراکات بسیاری دارند، اما از هم دورند. ازدواج بین افراد این اقلیتها عموماً از نوع ازدواجهای فراملی است. بهعنوانمثال ارامنهای که در ایراناند با ارامنه کشور ارمنستان اشتراکات بسیاری دارند. ولی در صورت ازدواج ارامنه ساکن ایران با ارامنه کشور ارمنستان نوع ازدواج فراملی است.
7- گاه گروه، جمعیت و قومی در یک منطقه جغرافیایی بهوسیله مرز بین دو کشور از هم جدا میشوند. این اقوام با هم اشتراکات فراوان دارند. همزباناند. همدیناند. خویشاوندند. ازدواجهای خویشاوندی بین آنها نیز بسیار رایج است، اما ازدواجهای خویشاوندی آنها به دلیل مرز بین دو کشور و تابعیت مختلف افراد اینسو و آنسوی مرز، از نوع ازدواجهای فراملی به شمار میآید.
موانع ازدواجهای فراملی
اما موانع ازدواجهای فراملی چیست؟ بهطورکلی این ازدواجها 3 مانع دارند.
1- بحث شهروندی و تابعیت. یکی از جدیترین مشکلات و موانع در ازدواجهای فراملی بحث تابعیت و شهروندی است. برای ممکنشدن ازدواج یکی از زوجین یا هر دو مجبور میشوند که یا تابعیت خود را تغییر بدهند، یا دو تابعیتی بشوند، یا از وضع تابعیت به وضع مقیم دایم تغییر کنند یا حتی بیتابعیت شوند. مضاف بر اینکه لغو تابعیت در هیچ کجای دنیا فرآیند آسان نیست و همیشه وقتگیر و نیازمند مذاکرات طولانی با مقامات گوناگون است.
اما پیچیدهتر از تابعیت خود زوجین، تابعیت فرزندان حاصل از این نوع ازدواجهاست. قوانین کشورهای مختلف در این زمینه بسیار متفاوت است. در بعضی کشورها اصل خون مبنای تابعیت است و در بعضی کشورها اصل خاک. در مواردی که اصل خون مبنای تابعیت است باز هم قوانین کشورها بسیار متفاوت عمل میکند. بهعنوانمثال در کشور ایران مبنای خون برای اعطای تابعیت به فرزند بستگی دارد به جنسیت فرد تابعه. اگر فرد مرد باشد و به عبارتی پدر شده باشد، فرزندش ایرانی میشود. اما اگر فرد زن باشد (مادر فرزند باشد) در صورت اقامت در ایران فرزندشان تا 18سالگی بدون تابعیت خواهد بود و بعد از 18 سالگی میتواند برای تابعیت ایرانی اقدام کند. در کشوری مثل اندونزی هم شرایط برای فرزندان حاصل از ازدواجهای فراملی بسیار دشوار بود و اجازه اقامت و تابعیت این فرزند در هالهای از ابهام بود. بعد ازسال 2006 و انجام اصلاحات در قانون تابعیت اندونزی فرزندان حاصل از ازدواجهای فراملی تا 18 سالگی دو تابعیتی محسوب میشوند و بعد از آن باید یک تابعیت را برای خودشان برگزینند. این تغییر در قوانین اندونزی با شایع شدن ازدواجهای فراملی اتفاق افتاد، اما بههرحال تابعیت زوجین و تابعیت فرزندان حاصله یکی از بزرگترین موانع ازدواجهای فراملی است.
2- موانع فرهنگی. یادگرفتن نرمهای زندگی به شیوه فردی که در کشوری دیگر و فرهنگی دیگر بزرگشده، کنار آمدن با آدابورسوم و خلقوخوها، ارزشهایی که هر فرهنگ مدنظر دارد و اغلب بهصورت شفاف مشخص نیست و... باعث میشود که کنار آمدن دو فرد از دو ملیت مختلف در رابطه ازدواج دشوار به نظر برسد.
3- موانع زبانی. این موانع از تفاوت لهجههای دو فرد شروع میشود تا تفاوت کامل زبانی دو فرد. درصورتیکه زوجین از دو زبان کاملاً متفاوت آمده باشند ازدواجی دشوار را برای تفاهم و یکسان شدن پیش رو دارند.
ازدواجهای فراملی: چالش سیاستگذاران
ازدواجهای فراملی در تقریباً تمامی کشورهای جهان برای سیاستگذاران و تصمیمگیرندگان کلان به یک چالش تبدیل شده است. آیا باید ازدواجهای فراملی را تسهیل کرد یا با وضع قوانین محدودکننده جلوی رشد این ازدواجها را گرفت؟
سیاستگذارانی که مخالف تسهیل ازدواجهای فراملی هستند دلایل زیر را برای موضع خود ذکر میکنند:
- افزایش ازدواجهای صوری و دروغین برای کسب تابعیت یا حتی اهدافی شنیع چون قاچاق انسان.
- چند فرهنگی بودن ازدواجها و این احتمال اینکه فرزندان حاصل از این ازدواجها به ارزشها و آرمانهای کشوری که در آن به دنیا آمده و بزرگ شدهاند وفادار نباشند.
- در مورد افرادی که تابعیت کشور دیگری را کسب کردهاند و بعد به ازدواج با فردی از سرزمین مادری اقدام کردهاند، این احتمال وجود دارد که فرزندان نسلهای بعد هم تمایل داشته باشند که با فردی از سرزمین اجدادیشان ازدواج کنند. بدین ترتیب نسل افراد بومی در آن کشور با خطر کاهش جمعیت شدید روبهرو میشود و این تهدیدی امنیتی است.
سیاستگذارانی که موافق تسهیل ازدواجهای فراملی هستند دلایل زیر را برای موضع خود اعلام میکنند:
- این نوع از ازدواجها آنگونه هم که به نظر میرسند تصادفی نیستند. افرادی که زمینههای ارزشی و فرهنگی مشابهی دارند ولی از بعد جغرافیایی از هم دورند به کمک این ازدواجها به هم میرسند. درنتیجه خانوادههای حاصل از این نوع ازدواجها تفاهم و پویایی بیشتری دارند.
- ازدواجهای فراملی موجب تقویت رابطه بین کشورهای مختلف از طریق تجارت و ارتباطات افراد میشود. وقتی افراد کشورها با هم پیوند خویشاوندی و دادوستد منظم داشته باشند کمتر به جنگ و اختلاف فکر میکنند.
- ازدواجهای فراملی یک روند جهانی هستند. نمیتوان در مقابل آنها ایستادگی کرد. با وضع قوانین سختگیرانه فقط خانوادهها از هم میپاشند و بذر اختلاف و کینه کاشته میشود. وقتی افراد همدیگر را میخواهند مانعتراشی بیفایده است.
در این بین آمریکا، کشوری که بیشترین تعداد مهاجران در جهان را میزبان است درسال 2005 مجموعه قوانین کارگزاری ازدواج بینالمللی5 را وضع کرد. این قانون مرجع تصمیمگیری و بررسی مهاجرتهای ازدواج و ازدواجهای فراملی در آمریکاست و هدف آن محدود کردن سوءاستفاده از ازدواج برای مهاجرت به آمریکاست.
1. Transnational marriage
2. Jones, Gavin W. (2012). International marriage in Asia: What do we know, and what do we need to know?
3. Yang, W.S., and Lu, M.C.W. (Eds.) (2010). Asian Cross-border Marriage Migration: Demographic Patterns and Social Issues
4. https://emnbelgium.be/sites/default/files/attachments/eurostat_mixed_marriages.pdf
5. International Marriage Broker Regulation Act