روزنامه شهروند کد خبر: 126412 تاریخ خبر: ۱۳۹۶ سه شنبه ۲۴ بهمن آیا نرخ ارز به ثبات می‌رسد؟ تب دلار ماجرا چیست؟ لیلا مهداد| در میان همه اخبار ریزودرشت اقتصادی چندصباحی می شود که ارز در صدر اخبار نشسته و خود را مطرح می کند؛ ارزی که فعلا تصمیم به بالا بردن نرخ خود گرفته و هر روز نرخی بالاتر را در تابلوی صرافی ها به خود اختصاص می دهد؛ اگرچه یورو نیز به عنوان ارز مورد استفاده نرخی بیشتر از دلار را به خود می بیند، البته این ماجرا به امروز و دیروز محدود نمی شود و سال هاست اقتصاد ایران با این تغییرات اخت گرفته است، به طوری که طی چهار دهه گذشته اقتصاد در ابتدای دهه 80 ارز رسمی کشور را تک نرخی دید، اما در گذر زمان افزایش تحریم های هسته ای و فقدان مدیریت سبب شد ارز بساط چندنرخی شدن خود را در اقتصاد پهن کند، به طوری که در سال 91 میدان فردوسی به قطب خبری بدل شده بود و تغییرات لحظه ای چک می شدند؛ تغییراتی که موجبات این را فراهم آورد تا نیروی انتظامی به جمع آوری دلارفروشان کنار خیابان بپردازند و در همان مقطع بود که خبرها از آتش زدن چند صرافی می گفتند. در همان گیرودار بود که مرکز مبادلات ارزی توسط بانک مرکزی برای خدمات دهی به تجار، بازرگانان و تولید کنندگان راه اندازی شد، اگرچه نمی توان رانت های پیدا و پنهان حاشیه این مرکز را منکر شد؛ شرایطی که با روی کار آمدن دولت یازدهم و مذاکرات هسته ای کمی تلطیف شد و ارز رسمی کشور آرامش را به خود دید. درواقع دولت یازدهم تک نرخی شدن ارز را به عنوان یکی از برنامه های خود مدنظر گرفت و از تأثیرات مثبت آن بر اقتصاد سخن گفت؛ آثاری که گامی موثر بر شفاف سازی و مبارزه با فساد اقتصادی خوانده می شدند، اگرچه این خواسته هنوز جامه عمل نپوشیده است و چندوقتی می شود که قیمت بالای ارز در عرصه های مختلف خودنمایی می کند و نگرانی را می توان در میان اقشار مختلف جامعه دید؛ افزایشی که رئیس جمهوری دلیل آن را اقتصادی نمی داند و می گوید: <<اگر نرخ ارز امروز بالاتر از هفته های پیش است، حتما نمی تواند دلایل تجاری و اقتصادی داشته باشد؛ دلایل تجاری ندارد، چون ما در تامین ارز و مخارج ارزی ترازمان مثبت است، یعنی درآمد ارزی مان بیش از مخارج ارزی است. من مردم را به آینده کاملا مطمئن می کنم، آینده ما از امروز حتی در زمینه ارزی بهتر خواهد بود؛ قبلا منابع ارزی ما همان درآمد خودمان بود و 30 میلیارد دلار فاینانس خارجی در اختیار داریم و تاکنون در این مورد 12، 13 میلیارد دلار تصمیم گیری شده و برای مبالغ باقی مانده هم تصمیم گیری خواهد شد.>> البته روحانی توصیه ای به مردم نیز داشتند مبنی بر این که در این مسیر پرریسک قدم برندارند. سیف، رئیس بانک مرکزی نیز بر این باور است که نرخ ارز ثبات نسبی مناسبی در مقایسه با گذشته داشته و این نوید را داده که این نوسانات به حداقل خواهد رسید. ادعایی که سیف دلیل آن را این گونه بیان کرده است: <<قیمت نفت افزایش پیدا کرده و درآمدهای ارزی نیز هم اکنون بالا رفته و در وضع مناسبی قرار دارد؛ بنابراین جای هیچ گونه نگرانی در بازار ارز وجود ندارد و قطعا طی روزهای آینده نرخ ارز کاهش خواهد یافت؛ براساس روند هرساله نرخ ارز در ماه های بهمن و اسفند مسیر کاهشی پیدا می کند.>> البته در میان همه این هیاهوها برخی از صاحب نظران حوزه اقتصاد از تأثیر مثبت افزایش قیمت ارز می گویند و بر این باورند مهمترین اثر این افزایش این است که در کوتاه مدت ارزش صادرات غیرنفتی را افزایش می دهد و قاچاق کالا و همین طور واردات کالا را تحت کنترل درمی آورد؛ در چین شرایط به گونه ای است که قاچاق کالا توجیه اقتصادی ندارد، البته هستند کارشناسانی که باوری متفاوت دارند و از فراهم شدن موجبات پیش بینی ناپذیرشدن فضای اقتصادی می گویند و راهکاری را نیز برای داشتن عایق ضدنوسانات قیمتی در اقتصاد کشور پیشنهاد می دهند؛ حرکت به سمت واقعی شدن نرخ دلار. اکنون سوال اصلی این است که آیا نرخ ارز ثبات را تجربه می کند؟ 2- پیشینه - داستانی که 98ساله شد ماجرای ارز و خرید وفروش و معادلات خارجی مردم و بنگاه های خصوصی به سال 1307 برمی گردد، زمانی که بانک ملی تهران به توصیه امین الضرب افتتاح شد. البته هشت سال بعد از آن کمیسیون اسعار، متشکل از نمایندگان و وزارت دارایی و اداره تجارت و بانک ملی ایران تشکیل شد تا نظارت بر امور ارزی کشور را به عهده بگیرند و از این راه تصمیمات مقتضی و مفید به موازنه ارزی کشور و حفظ ارزش خارجی ریال را حسب شرایط به موقع به اجرا گذاشته و وظیفه قانونی خود را اعمال کنند. البته در همان برهه بود که به موجب تصویب نامه ای بانک این اجازه را یافت تا در خرید وفروش گواهی ارز به حساب دولت دخالت کند؛ تصمیماتی که منجر شد نظم و قانون مالی خاصی پیرامون معاملات اقتصادی شهروندان با دنیای بیرون از کشور برپا شود، اما شروع جنگ جهانی دوم سبب شد این قاعده و قانون نتواند اثرات مثبت خود را بر اقتصاد ایران بگذارد، اگرچه عوامل داخلی نیز به این بی نظمی دامن زد؛ عواملی چون تصمیم گیری برای اقتصاد دولت محور! به طوری که بیماری مالی ایران پس از آغاز جنگ جهانی دوم به مرحله هشداردهنده ای رسید، تلاش های دولت وقت نیز کارساز نشد، قانون تبدیل واحد پول به طلا کارگر نیفتاد و نقره یعنی پایه سابق تبدیل واحد پول با گذشت 6سال منسوخ شد. در چنین شرایطی بود که سیاست کنترل ارز خارجی اعمال شد، سیاستی که تا سال های 1314-1313 ادامه یافت و بعد از آن تا حدودی از شدت آن کاسته شد، اما در سال 1352 افزایش یکباره درآمدهای ارزی که حاصل صادرات نفت بود سبب شد واحد ریال به طور آزاد قابل تبدیل شود، البته تاریخ ایران بروز جنگ و اعمال تحریم های اقتصادی را شاهد بود که چه از نظر کاهش شدید درآمدهای ارزی و چه افزایش هزینه های ارزی مشکلات زیادی برای دولت ایجاد کرد و این فرازوفرودها ادامه داشت تا این که در ابتدای دهه80 اصلاح سیاست های ارزی و تجاری کشور با هدف تسهیل تجارت و مقررات زدایی از بخش خارجی اقتصاد ادامه یافت. اما حالا که در دهه 90 به سر می بریم، افزایش و کاهش نرخ ارز را در سطر اخبار شاهدیم؛ شرایطی که به گمانه زنی ها دامن می زند. 3- نگاه کارشناس - عوامل مختلف را ببینیم محمدقلی یوسفی - کارشناس اقتصادی| نوسانات نرخ ارز و آثار آن بر اقتصاد یکی از مباحث داغ اقتصادی این روزهاست، اما با توجه به شرایط اقتصادی باید گفت این وضع ادامه خواهد داشت. در یک اقتصاد سالم؛ اقتصادی که مردم در آن نقش داشته باشند، عرضه و تقاضای بازار تعیین کننده نرخ ارز است، همچون سایر کالاها. محمدقلی یوسفی، کارشناس اقتصادی چنین ادامه می دهد: در ایران از آن جایی که بخش اعظم اقتصاد در کنترل دولت است، بنابراین بر بازارهای پولی و ارزی تأثیر می گذارد، چون مهمترین منبع ارزی ما درآمدهای نفتی است که در اختیار دولت قرار دارد و منبع درآمد دولت محسوب می شود، بنابراین دولت سیاست های اقتصادی خود را براساس قدرتی که در بازار دارد، تعیین می کند، در نتیجه در بازار اختلال ایجاد می شود و بی انضباطی در بازار پول و ارز به سایر بخش ها سرایت می کند. یوسفی ادامه می دهد: متاسفانه به دلیل عدم شفافیت در نظام تصمیم گیری و بی توجهی دولتمردان، صادرات بخش خصوصی هم جدی گرفته نمی شود و بخش های غیرنفتی نیز که به خارج صادر می شوند، ارزشان به راحتی وارد کشور نمی شود، بنابراین آنها نیز متناسب با شرایط از وضع بهره می بردند و منافع خود را می سنجند. این کارشناس اقتصادی معتقد است: متاسفانه حوزه های صنعت و کشاورزی که مولد تولید داخل هستند، به بی مهری دچار هستند. زمان بر بودن این حوزه ها سبب شده دولت ها بی مهری خود را شامل حال آنها کنند و به واردات بپردازند؛ رویه ای که هم سود کلان در پی دارد و هم کالای مورد نیاز بازار را تامین می کند. درواقع باید گفت بالا رفتن نرخ ارز به سود دولت هاست و زیانی را شامل آنها نمی کند، چون بخشی از هزینه های جاری دولت ها تامین می شود. یوسفی اشاره ای به افزایش تقاضا در بازار به دلیل نزدیک شدن به ماه های آخر سال داشته و عنوان می کند: مگر حجم مسافرت های نوروزی چه میزان است که بتواند تأثیری بر نرخ ارز داشته باشد؟ اگر تأثیرگذار هم باشد، چشمگیر نیست. مسلما بحث های روانی، تنش های بین المللی، تحریم ها و سیاست های دولت آمریکا، عدم گشایش اعتبار توسط بانک های بین المللی، کمبود عرضه ارز و ... می توانند بر نوسانات اثرگذار باشند، اما این گونه نیست که روند افزایش تنها به دلیل ایام آخر سال است. اقتصاد ایران این روند افزایش را ایجاب و اجتناب ناپذیر می کند. به دلیل این که ما طی سال های مختلف ریال تزریق کرده ایم، در داخل کشور یک کسر داریم که صورت آن حجم پولی است که در اختیار دولت است و آن را هزینه می کند و مخرج کسر نیز ارز خارجی است. زمانی که عرضه ارز زیاد نمی شود، یعنی مخرج کسر افزایش نمی یابد، ولی صورت کسر مرتب که اضافه می شود، قیمت ارز مسیر صعودی خود را طی خواهد کرد، بنابراین ممکن است جهش آن یک مقداری -2درصد- به خاطر شرایط نوروزی باشد، اما شرایط اقتصاد ایران و سیاست های اشتباه دولتمردان دست به دست هم داده و افزایش این نرخ را در ماه های آینده اجتناب ناپذیر می کند، یعنی این گونه نیست که در پایان سال ما شاهد افت نرخ ارز باشیم، نه این گونه نیست. این وضعیتی است که تازه شروع شده است و نمی توان متصور بود که نرخ ارز به کجا می رسد، مگر این که گشایشی در تجارت ها داشته باشیم. 4- نگاه موافق - ثبات حاکم خواهد شد آرمان خالقی - عضو هیأت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران| نرخ ارز و تأثیر آن بر اقتصاد مسأله ای است که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست و تجربه سال های گذشته نیز نشان داده براساس فاکتورهایی این نرخ نوساناتی را به خود می بیند؛ نوساناتی که به برخی نگرانی ها دامن می زند و در حدواندازه های خود آثاری را بر اقتصاد و مسائل دخیل در آن دارد. طی ماه های اخیر نرخ ارز در بازار اقتصاد ایران نوساناتی را تجربه کرده، به طوری که برخی را به این باور رسانده است که می توان با پس انداز آن به سودی دست یافت؛ باور اشتباهی که حتی رئیس بانک مرکزی نیز تاکید داشت از آن حذر شود. آرمان خالقی، عضو هیأت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران صحبت هایش را اینچنین ادامه می دهد: هرساله بازار ایران چنین نوساناتی را تجربه می کند، به خصوص در ایام نزدیک به تعطیلات سال نو، اما با این اوصاف باید گفت این نرخ ثبات را تجربه خواهد کرد. با توجه به ایام پیش رو به نظر من، ما تا نزدیک سال نو این نوسانات را داریم، چون بهانه های کافی برای افزایش تقاضای ارز در بازار پیش رو است. باید یادمان باشد در ماه های آخر سال افزایش تقاضای ارز به چشم می خورد، بنابراین از حیث روانی فشار مضاعفی بر بازار تحمیل می شود. البته در ایام پیش رو ما نوسانات را شاهد خواهیم بود؛ نوساناتی که تا اوایل سال نو ادامه خواهند داشت و بعد از آن آرامشی را به تجربه سال های گذشته خواهیم داشت تا بازار روند همیشگی خود را بیابد، صنعت در مسیر خود قرار بگیرد و عدد ارز خود را نشان بدهد تا ببینیم شرایط به چه گونه است. خالقی بر این باور است در سال جدید از آن جایی که تقاضا کاهش می یابد، ما ثبات را شاهد خواهیم بود. یکی از مواردی که درحال حاضر شاهد آن هستیم این است که افراد بر این باورند این نوسانات ادامه دار خواهد بود، برای همین تقاضای ارز دارند تا به شکل پس انداز از آن بهره ببرند که به واقع کار اشتباهی است، چون آزموده را آزمودن خطاست. ولی ما هر سال آزموده را می آزماییم! هر بار که اتفاقی اینچنینی رخ می دهد، ما شاهد تقاضاهایی از این جنس هستیم، همچون بازار سکه و طلا، حتی ایجاد یک کمبود مصنوعی سبب می شود مردم برای خرید آنها صف های طولانی ایجاد کنند؛ صف های طولانی که افزایش قیمت را در پی خواهند داشت. چه اتفاق ویژه ای در بازار افتاد که ما شاهد این نوسانات بودیم؟ تنها چیزی که ممکن بود ما به این نوسانات برسیم این است که نرخ ارز را مصنوعی ثابت نگه داشتیم؛ نرخی که تا جایی می تواند خود را حفظ کند و همچون فنری خود را رها کرده و قیمتی بیش از بهای واقعی خود را نشان خواهد داد. به عنوان مثال اگر امروز ارزش واقعی ارز 4600 تومان باشد، در بازار به دلیل شرایط روانی به 4800 یا حتی 5000تومان هم برسد! 5- نگاه مخالف - حضور نوسانات تا 1400 محمدرضا سبزعلیپور - رئیس مرکز تجارت جهانی| برای ثبات ارز، تک نرخی شدن و کنترل بازار آن فاکتورهایی نیاز است که بدون آنها نمی توان به هیچ یک از اینها دست یافت؛ فاکتورهایی که 12مورد هستند و به ثبات و امنیت سیاسی و اقتصادی کشور، صادراتی بودن، خام فروشی و تک محصولی نبودن اقتصاد، عدم وجود قاچاق کالا، اجرای اقتصاد مقاومتی، اجرای دقیق برجام، مثبت بودن تراز تجاری و مواردی از این دست اشاره دارند. محمدرضا سبزعلیپور، رئیس مرکز تجارت جهانی در ادامه صحبت هایش می افزاید: متاسفانه این فاکتورها غالبا در کشور وجود ندارد، به همین دلیل است که کنترل نرخ ارز ممکن نیست؛ شرایطی که نیاز به ریشه یابی دارد و تنها به گفته ها نمی توان اکتفا کرد؛ گفته هایی که از هجوم نیاوردن به بازار ارز و بهبود شرایط بازار ارز در ماه های آخر سال و... می گویند. نوسانات ارز مسأله ای اساسی است و نمی توان تنها با پاسخگویی های ساده و خنده آور از کنار آن گذشت. سبزعلیپور بر این باور است که به علت نبود 12شرط و وجود سیاست های اشتباه پولی و مالی روزبه روز ارزش دلار و ارزهای دیگر بالا خواهد رفت و ارزش پول ملی به تبع آن پایین خواهد آمد. درواقع ما باید منتظر تورم وحشتناکی باشیم که درحال حاضر همانند گلوله برف کوچکی راه افتاده و بزرگ می شود و زمانی که به پایین برسد، شاید 5 یا 6 ماه دیگر مشکل ساز شود. ما سال آینده وحشتناکی را تجربه خواهیم کرد؛ سال 97 اشک همه درخواهد آمد. رئیس مرکز تجارت جهانی سوالی را طرح کرده و ادامه می دهد: چه چیزی در سال آینده وجود دارد که به ما نوید رونق اقتصادی را بدهد؟ دلار زیادی داریم که فراوان وارد کشور شود؟ که نداریم. نفتی که صادر می شود، بخش اعظمش در کشورهای دیگر بلوکه می شود؛ طبق همان تحریم نفت در مقابل غذا، چون هنوز این تحریم برداشته نشده است. خود زنگنه نیز به آن اذعان داشت و گفت <<پول نفت به ایران نمی آید.>> زمانی که دلار نمی آید، رکود اقتصادی همه جای مملکت را گرفته است، زمانی که بیکاری چشمگیر شده، تنش های سیاسی و بین المللی افزایش را تجربه می کند، پول نیست، چطور می توان رشد اقتصادی را تجربه کرد. سبزعلیپور به دوران احمدی نژاد اشاره کرده و می افزاید: بعد از به پایان رسیدن عمر دولت دهم حدود 490هزار میلیارد تومان ما گردش نقدینگی داشتیم که اعتراضات بسیاری را نیز به دنبال داشت! در چهارساله دولت یازدهم این نقدینگی به هزارهزار میلیاردتومان رسید، یعنی بیش از دوبرابر و درحال حاضر نزدیک به هزارو300هزار میلیارد تومان است! یعنی نزدیک به سه برابر. این میزان از کجا به نقدینگی اضافه شده است؟ پول نفتی که هنوز وارد نشده، ریالش در اختیار دولت قرار می گیرد! پول بدون پشتوانه، یعنی کاغذ. رئیس مرکز تجارت جهانی ادامه می دهد: زمانی که آمارهای واقعی از وضع بد تولید، رکود، شرایط بد صادرات، بازرگانی و... می گویند، چطور انتظار داریم سال آینده رشد اقتصادی را داشته باشیم. به واقع با این اوصاف باید گفت افزایش نرخ ارز یک مشکل روانی یا تبلیغاتی نیست، بلکه دقیقا ریشه در اقتصاد دارد. البته بخشی مشکل روانی است، چون زمانی که می بینند قیمت درحال بالا رفتن است، هجوم می آورند، ولی اصل آن این است که پایه و اساس رشد ارزهای خارجی موردی اقتصادی، سیاسی و سوءمدیریتی است. با این شرایط من معتقدم این نوسانات تا یک دهه دیگر ادامه دارد. 6- تجربه دیگران - باثبات ها در میان ارزهای مختلف جهان رکورد معاملات در دست دلار آمریکاست؛ ارزی که دو مشخصه مهمترین و رایج ترین را به خود اختصاص می دهد. واحد پولی که با تمام واحدهای پولی دنیا مبادله می شود و به فراخور شرایط به عنوان واسط نیز عمل می کند. نکته جالب توجه این است که بیشتر بانک های جهانی این واحد پولی را به عنوان ذخیره پولی احتیاطی نگهداری می کنند، البته به صورت غیررسمی. دلار، ارزی بین المللی محسوب می شود که در معاملات بین المللی بین کشورها مورداستفاده قرار می گیرد و می توان گفت این واحد پولی تأثیر بسیاری بر دیگر ارزها دارد؛ تأثیری که از ویژگی مرجع بودن دلار نشأت می گیرد، به این معنا که به دلیل مرجع بودن دلار، نرخ دیگر ارزها با توجه به نرخ آن محاسبه می شود، البته این واحد پولی نیز نوساناتی را تجربه می کند، اگرچه در کشورهای مختلف این نوسانات متفاوت است. دلار آمریکا نه تنها از ثبات قیمت برخوردار است، بلکه با کوچکترین اتفاق در سطح جهان تغییر و نرخ آن نوسان پیدا می کند. همچنین سیاست های دولت آمریکا نیز تأثیرات زیادی بر نرخ دلار در بازارهای جهانی دارد. یورو واحد پولی جدیدی است که چندی پیش با سرعت جای خود را در بازارهای بین المللی ارز پیدا کرد؛ واحد پولی که بعد از دلار قرار گرفته، به طوری که اتحادیه اروپا از آن به عنوان واحد پولی استفاده می کند. پس از این که یورو در معاملات جهانی استفاده و اعتماد کشورها به آن زیاد شد، این پول وارد بازار فارکس هم شد، البته یورو نیز مانند دلار آمریکا با رویدادهای سیاسی اتحادیه اروپا دچار نوسان و نرخ آن در بازار های جهانی عوض می شود. قاره آسیا نیز در میان واحدهای پولی خود ین ژاپن را می بیند؛ واحد پولی که نشان از توان اقتصادی ژاپن دارد. واقعیت این است که هرچه اقتصاد کشوری بیشتر شود، ارزش پول آن نیز بیشتر خواهد شد، مانند ین که به واسطه اقتصاد ژاپن ارزشمند شده است. کشورهای همسایه ژاپن به خاطر این که ارزش پول شان در بازارهای آزاد کم است، از ین در معاملات خود استفاده می کنند، اگرچه ین توانسته جایگاه خود را در بازارهای بین المللی نیز بیابد. چهارمین واحد پولی مهم و رایج بازار جهانی ارز به پوند استرلینگ می رسد. واحد پول انگلیس که بعضا به عنوان اندوخته احتیاطی نیز از آن استفاده می شود. اگرچه انگلیس جزو اتحادیه اروپاست، اما به دلیل قدمت پوند از آن به عنوان واحد رسمی پولش بهره می برد؛ واحد پولی که وابسته به اقتصاد انگلیس است و با رشد آن ارزش و اعتبار بالاتری می یابد، البته برخی از کشورها از آن به عنوان ارز مرجع استفاده می کنند.لونی یا دلار کانادا ارز بعدی است؛ ارزی که احتمال داده می شود نخستین واحد پولی دنیا و ارزش آن وابسته به نرخ کالاهای ویژه ای بوده است؛ کالاهایی نظیر نفت خام و فلزات گران بها. چون کانادا یکی از بزرگترین کشورهای صادرکننده نفت و فلزات گرانبها به دنیاست، پس قیمت پایه لونی نیز به این مواد بستگی دارد.در رده بعدی فرانک سوییس قرار دارد؛ واحد پولی که همچون خود سوییس بی طرفی خود را در معاملات بین المللی اعلام کرده است. فرانک سوییس واحد پولی امن شناخته شده است آن هم به دلیل همبستگی منفی با سایر ارزها و پول های پرنوسان همچون دلار استرالیا و کانادا. 7- منابع دیگر نرخ ارز و نوسانات آن این روزها در صدر اخبار اقتصادی قرار دارد؛ نرخی که نگرانی هایی را به وجود آورده است. البته برخی این افزایش نرخ را به کسری بودجه و مسائلی از این دست نسبت می دهند و عده ای دیگر نگران تولید، صادرات و... هستند، اگرچه هستند عده ای که آن را تورم زا می دانند و دلایلی را برای آن ذکر می کنند. در این شماره، پرسش این است که آیا نرخ ارز به ثبات می رسد؟ https: //www.isna.ir/news/96080301855 ایسنا http: //www.asre-iranian.ir/newspaper/BlockPrint/20252 روزنامه عصر ایرانیان http: //www.eghtesadnews.com -67/191411 اقتصادآنلاین https: //www.mehrnews.com/news/4018624/ مهر http: //www.eghtesadonline.com-3/241426 اقتصادآنلاین http: //donya-e-eqtesad.com/-28/3307171 دنیای اقتصاد