شهروند| نجات عبارت است از یکسری عملیات که منجر به رهایی افراد زنده از شرایط بحرانی و به دام افتاده میشود و همچنین انجام کمکهای نخستین روی آنها که از وخامت حال افراد جلوگیری کند.
کارهای عملی اساس آموزش نجات است و آموزش عملی یا تئوری برای تفهیم مسئولیتها و فهم بهتر کارهای عملی به کار میرود. آموزش شفاهی به تنهایی دارای ارزش کمی بوده، همچنین نمایش یک عمل نجات بدون اینکه نجاتگران عملا و شخصا آن را انجام ندهند، فایده چندانی ندارد.
مهارت انضباط و کار دستهجمعی که با اطلاعات فنی توأم باشند ازجمله عوامل بسیار مفید در عملیات نجات هستند. این عوامل را فقط با کارهای عملی و واقعی میتوان به دست آورد. کار نجات، یک کار کاملا فنی است و اجرای صحیح آن احتیاج به آموزش، تمرین و مهارتهای خاصی دارد. افرادی که بخواهند در مرحله اولیه و ابتدایی تا قبل از رسیدن دستههای متخصص و تعلیمدیده عملیات نجات را انجام دهند باید توجه داشته باشند که چه کارهایی را به مرحله اجرا بگذارند.
تمامی عملیات نجات باید بهطور گروهی یا دستهجمعی انجام شود. باید دستورات فرمانده گروه را دقیقا و بهموقع اجرا کرد، زیرا ممکن است جان مصدوم و شاید جان خود نجاتگر نیز به خطر افتد و این بستگی به اطاعت و اجرای حتی کوچکترین دستور فرمانده گروه دارد. در عملیات نجات نتیجه کار یک فرد تعلیمدیده و باهوش به مراتب بیشتر و موثرتر از قدرت و نیروی جسمانی او است.
نقش و وظایف امدادگر در صحنه آسیب:
به هر دورهدیده داوطلب یا مامور که اقدام به ارایه کمکهای موردنیاز کند، امدادگر گفته میشود و او بهعنوان یک فرد کمکدهنده میتواند وظایف متعددی را در صحنه آسیب برعهده داشته باشد. این وظایف و نقشها بسته به نوع شرایط حادثه به شرح زیر متفاوت است:
۱- رسیدگی سریع و مناسب به مصدومان موجود در صحنه آسیب یا بیماران، ۲- حفاظت از سلامت خود، ۳- حفاظت و ایمنی صحنه آسیب، ۴- درخواست کمک از مراجع ذیصلاح (اورژانس، آتشنشانی، هلالاحمر، پلیس و...، ۵- مشارکت در عملیات جستوجو و نجات (sar)، ۶- دستیابی به مصدوم و رهاسازی، ۷-انجام ارزیابی مصدوم و سانحه، ۸- اجرای کمکهای اولیه و اقدامات ضروری، ۹- انتقال مصدوم (در صورت لزوم)، ۱۰- هدایت اطرافیان و نظارهگران به انجام اقدامات ضروری (مدیریت صحنه)، ۱۱- کنترل فعالیتها و اقدامات اطرافیان و نظارهگران صحنه آسیب، ۱۲- کمک به پرسنل اورژانس و سایر نیروهای امدادی (در صورت لزوم)، ۱۳- مکتوبسازی اقدامات و مراقبتها، ۱۴- اطلاعرسانی، ۱۵- حمایت روانی از آسیبدیدگان، ۱۶- پشتیبانی عملیات و ۱۷- ارتقای سطح معلومات و مهارتهای خود و دیگران.
خصوصیات امدادگر
1- داشتن اطلاعات کافی و مهارتهای لازم جهت انجام کمکهای اولیه، ۲- حفظ خونسردی در حین مواجهه با صحنه آسیب و مصدومان، ۳- سرعت عمل در کار، این امر برای رسیدگی به عوامل تهدیدکننده زندگی با اهمیت است، ۴- داشتن ابتکار عمل و حداکثر استفاده از حداقل وسایل موجود، ۵- تسلیبخشیدن به مصدومان و حمایت روانی از آنها، ۶- رعایت فرهنگ غالب منطقه آسیب و پایبندی به تعالیم مذهبی و ارزشها، ۷- شناخت محدوده فعالیت خود و عدم دخالت در امور پزشکی و ۸- آراسته بودن ظاهر و برخورد مناسب.
آشنایی با تجهیزات امدادونجات
بهعنوان یک امدادگر ممکن است در صحنه حادثه مثل یک پلیس، عبورومرور را کنترل کنید یا مانند یک مأمور آتشنشانی مجبور به خاموشکردن آتشسوزی و رهاسازی مصدومان گرفتار در آتش یا زیر آوار و خودرو باشید. بنابراین برای ایفای نقش صحیح خودتان احتیاج به ابزار و تجهیزات بهخصوص دارید و باید تا آنجا که ممکن است نسبت به صحنه حادثهای که به آن وارد میشوید، مجهز به وسایل مورد نیاز آن صحنه باشید. البته شما باید خصوصیت حسن ابتکار و خلاقیت را در خودتان بیشتر فعال کنید، زیرا در نظر داشته باشید که ممکن است به صحنهای وارد شوید که هیچگونه تجهیزاتی به همراه ندارید، مثلا زمانی که به تعطیلات میروید ناگهان با صحنه حادثهای روبهرو میشوید، در اینجا باید وسایل موجود در صحنه و در دسترس را بهطور ابتکاری و کاملا صحیح برای کنترل خطرات و ایجاد مراقبت به کار گیرید. مثلا ممکن است برای بیحرکت کردن عضو آسیبدیده مصدوم، آتل در اختیار نداشته باشید، از آنجا که میدانید کار آتل بیحرکت کردن عضو آسیبدیده است از هر وسیلهای که بتواند اینگونه عمل کند میتوانید استفاده کنید. نکتهای دیگر که در رابطه با تجهیزات باید درنظر داشت این است که در صحنههای وسیع حوادث، گروههای متعددی به کمک میآیند؛ این گروهها برای کمکرسانی به صحنه وارد میشوند و هر گروه مجهز به دستگاهها و تجهیزات خاصی هستند که افراد هر گروه قبلا طی دورههای آموزشی کاملا کار با این تجهیزات را آموختهاند. از آنجا که ممکن است بهعنوان یک امدادگر در کنار این گروهها در امر امدادرسانی همکاری داشته باشید، آشنایی مختصری با این وسایل برای شما مفید خواهد بود. در این بخش سعی شده لیست تقریبا کاملی از تجهیزات در اختیار شما قرار بگیرد.
وسایل و تجهیزات به سه دسته کلی تقسیم میشوند:
الف) تجهیزات شخصی و انفرادی امدادگر
ب) تجهیزات امداد و کمکهای اولیه
ج) تجهیزات نجات
الف) تجهیزات شخصی و انفرادی امدادگر: شما بهعنوان یک امدادگر باید بدانید به دلیل پراسترس بودن لحظات اولیه حوادث و اعزام، معمولا بعضی از تجهیزات اولیه که هر امدادگر باید به همراه داشته باشد، فراموش میشود که نتیجه آن بهوجود آمدن مشکلاتی برای شماست. پس در زمان حرکت و اعزام دقت داشته باشید که حداقل وسایل شخصی و تجهیزات انفرادی خود را به همراه داشته باشید. تجهیزات شخصی آن دسته از وسایلی هستند که معمولا هر امدادگر خودش تهیه میکند تا در زمان اعزام به منطقه حادثه به همراه داشته باشد و در حفظ بهداشت فردی امدادگر بسیار موثر است. تجهیزات شخصی: ظروف غذا (بشقاب، قاشق، چاقو، دربازکن و لیوان)، مسواک و خمیردندان، حوله و صابون، کارت شناسایی، کبریت یا فندک، دمپایی، لباس اضافه، سوزنونخ و کاغذ و قلم. تجهیزات انفرادی نیز وسایلی هستند که معمولا با توجه به نیاز هر عملیات و امکانات موجود در سازمان در اختیار نیروهای امدادی قرار میگیرد تا آمادگی لازم را جهت انجام مأموریتهای امدادی داشته باشند. تجهیزات انفرادی: کولهپشتی، کیسهخواب یا پتو، پوتین یا کفش مناسب، لباس امدادی (با توجه به فصل)، چراغ قوه، قمقمه، ماسکهای محافظ، دستکشهای محافظ، جعبه کمکهای اولیه انفرادی و غذای فاسدنشدنی جهت ۲۴ساعت.
ب) تجهیزات امداد و کمکهای اولیه:
بعد از اینکه امدادگر آماده شد نیاز به تجهیزات و ابزار لازم جهت ایجاد آمادگی و انجام مأموریت دارد که یک بخش از این تجهیزات را وسایل امدادی و پزشکی تشکیل میدهند و البته شما تا حدود زیادی با آنها در دورههای قبل آشنا شدهاید. وسایل جعبه کمکهای اولیه: باند (سهگوش، نواری، کشی و توری)، گاز استریل، گاز وازلین، سوزن قفلی، دستمال کاغذی، پنس و قیچی، آتل انگشت (فینگر)، ایروی (Air way)، ماسک مخصوص تنفس مصنوعی، ورقههای آلومینیومی استریل جهت مصدومان سوختگی، سرم شستوشو، بتادین، چسب زخم، چسب روی باند، ترمومتر، چراغقوه، دستکش استریل و دستکش یکبار مصرف. تجهیزات امدادی شامل: 1-دستگاه فشارسنج و گوشی پزشکی، ۲- کیسههای آب سرد و گرم، ۳- ملحفه، ۴- انواع آتل چوبی، ۵- آتل تمام تنه، ۶- آتل نیمتنه، ۷- انواع برانکار (ساده، چرخدار کوچک، چرخدار بزرگ، سبدی، تاشو ساده و کوهستان)، ۸- کیف احیا، ۹- دستگاه زندهیاب، ۱۰- تخت بیمار و ۱۱- پاراوان.
ج) تجهیزات نجات: همانطور که میدانید در بعضی از موقعیتهای خاص در اثر حوادث، ابتدا نیاز به یکسری عملیاتهای نجات و تجهیزات خاص است تا ما بتوانیم یک عملیات امدادی موثر را انجام دهیم که لزوم آن شناخت و آشنایی با ابزار نجات است که با توجه به کاربرد، به دستههای زیر تقسیم میشوند:
ج-۱: ابزار ایمنی و هشدار: شما بهعنوان یک امدادگر باید بدانید اگر بر اثر بیاحتیاطی و عدم استفاده از ابزار مناسب آسیب ببینید، مشکلات زیادی را برای خود و دیگر پرسنل امدادی بهوجود میآورید و توانایی لازم را جهت انجام عملیات از دست میدهید، پس همیشه قبل از شروع هر عملیات امدادونجات ابتدا اقدامات لازم جهت ایمنی خودتان، مصدومان و دیگران را فراهم کنید. لباس ضدگاز با متعلقات، لباس ضداسید، لباس کامل ضداشعه، لباس ضدرادیواکتیو، لباس کار، کلاه ایمنی، کفش ایمنی، عینک ایمنی، دستکشهای ایمنی، نقاب ایمنی، نوار ایمنی و خطر، کمربند ایمنی، مخروط شبرنگ، دستکش ضدولتاژ، جلیقه فسفری، انواع ماسک (بخارات مضر، گردوخاک، آلودگی محیط، گازهای سمی و خطرناک، مجهز به سیلندر هوای فشرده و بلومان)، تابلوهای اعلام خطر (دستی و ثابت)، چراغگردان و چشمکزن، بلندگو دستی، گوشی کمکننده صدا، دستگاه آزمایش گاز محیط، دستگاه آزمایش رادیو اکتیو محیط، کابلبر، فیوزکش، ولتاژ متر، ملاقه دسته بلند، چنگال بزرگ، قلاب نوک تیز، نوارچسب پهن، گوه، باند قیری، تختههای تثبیت وسایل ناپایدار و ابر بزرگ مستطیلی.
ج-۲: ابزار روشنایی: از دلایلی که باعث میشود ما نتوانیم طبق استانداردهای تعیینشده کار کنیم، نبود نور کافی محیط است و بسیار مهم است که ما برای تمام عملیاتهایمان پیشبینی این مسأله را انجام دهیم. چراغقوه (با باطری و لامپ اضافی)، چراغ هالوژنه، پروژکتور ثابت، پروژکتور دستی، پروژکتور مهشکن، هدلامپ (چراغ پیشانی)، چراغ روشنایی گازی، پیکنیک (با کپسول و توری اضافی) و چراغ روشنایی گازی بزرگ.
ج-۳: ابزار سبک دستیابی به مصدوم: این دسته از ابزار جهت عملیات رهاسازی و دستیابی به مصدوم مورد استفاده قرار میگیرند، از خصوصیات این ابزار میتوان به فراوانی، قابلدسترسبودن، تعمیر و تأمین مجدد آسان، کمحجم بودن، قابلحمل بودن و کمهزینه بودن آنها اشاره کرد. دیلم (کوچک، بزرگ و متوسط)، پتک (سنگین و سبک)، تبر (کوچک و بزرگ)، تبر چندمنظوره، تایلیور، جک، طناب نجات، پلکان تاشو، قیچی فولادبر، بیل، بیلچه امدادی، کلنگ، سمبه، اره آهنبر و قلم تیزبر.
ج-۴: ابزار نیمهسنگین دستیابی به مصدوم: این دسته از ابزار کارایی بسیار بالایی را جهت انجام عملیاتهای رهاسازی و نجات دارند، ولی تمام آنها معمولا پرحجم بوده و حمل آنها نیاز به خودروهای جداگانهای بهجز آمبولانس دارد که به آنها خودروهای نجات میگویند. ابزار هیدرولیک: (موتور، جک، فک، قیچی و شلنگهای رابط)، ابزار برش یا سری برنال: (کپسول اکسیژن، کپسول گاز استیلن، کپسول گاز مایع، فندک، سری برش)، سنگ فرز، ارهبرقی یا بنزینی، ابزار جرثقیل: (جرثقیلهای دستی، تیفر، چین بلاک، وینچ، اهرم زنجیری، قرقره ساده و مرکب، انواع قلاب، طناب پنبهای و نخی)، کیسههای نجات: (کیسههای ۷تایی یا ۹تایی، کپسول اکسیژن، شلنگهای رابط که از ۵/۱تا ۶۵تن را از زمین بلند میکنند)، انواع جکهای بزرگ بالابرنده، دستگاههای زندهیاب: (مدل اورتانگسگرات یا A082، مدل اوربیفون ORBIPHON)).
ج-۵: ابزار آبگیری و آبدهی: این دسته از وسایل جهت تخلیه یا انتقال آب و مواد مایع دیگر مورد استفاده قرار میگیرند. پمپهای (آبکش، لجنکش، کفکش و اسیدکش)، شلنگهای رابط از معمولی تا فشار قوی، آکاتور، تانکرهای آب از مخازن ۹۰۰ لیتری ثابت تا ۵هزار لیتری چرخدار و ۲۵هزار لیتری ماشینی.
ج-۶: ابزار تعمیر سبک: جعبه ابزار کامل، کابلهای رابط، بکسل (طنابی، سیمی و نواری).
ج-۷: ابزار اطفای حریق: خاموشکنندههای دستی: (پودر و هوای خشک، پودر و گاز، گاز CO2، کف- هالوژنه، آب و گاز)، پتوی نسوز، سطل آتشنشانی، انواع سیستمهای ثابت اطفای حریق و اعلام خطر حریق.
ج-۸: ابزار غواصی: لباس کامل ضدفشار (تابستانه و زمستانه)، کپسول اکسیژن، گیج اکسیژن (دیمن وال)، کفش غواصی (فین)، اشنوگل، فشارسنج، قطبنما، ساعت، دستکش، ماسک، کلاه، جوراب، خنجر.
ج-۹: تجهیزات کوهستان (کوهنوردی، سنگنوردی): تجهیزات کوهنوردی: کولهپشتی (یکروزه، چندروزه)، کیسهخواب، کفش (از مدل سبک کوهپیمایی تا مدل سنگین جهت برف)، کفش کوه اسکی، لباس پر (کت، شلوار، جوراب و دستکش)، لباس گرتکس، کلاه بوران، عینک (بوران و برف)، کلنگ، گرامپون، مینی گرامپون، پانچو، گتر، چادر، چراغ قوه، قطب نما.
انسانها در طول حیات خود همواره در معرض خطرات و حوادث بودهاند. گسترش شهرنشینی، پیشرفت علم و صنعت گرچه باعث افزایش حوادث شده اما توانایی انسان را در پیشگیری و رویارویی با حوادث نیز افزایش داده است. حوادثی که سالانه جان هزاران نفر را در دنیا میگیرند، به چندینهزار نفر آسیب وارد میکنند و هزینههای بسیاری را به جوامع وارد میکنند. حوادث چون دشمنی قهار تمامیت ارضی و کیان ملی کشورها را تهدید میکنند و جان انسانها را میگیرند. لذا همه دولتها برای حفظ امنیت و سلامت شهروندان و جامعه میکوشند توان خود را در برخورد با حوادث افزایش دهند تا هنگام حادثه بتوانند از جامعه و کشورشان دفاع کنند. کمک به آسیبدیدگان و بازماندگان حوادث جدای از وظیفه انسانی که برعهده همه (هم دولت و هم ملت) است، نقش بسزایی در تأمین امنیت و سلامت جامعه دارد. ضمن اینکه کمکرسانی بهموقع و اصولی نقش مهمی در کاهش تلفات و عوارض این حوادث و نقش بسزایی در کاهش هزینههای بعدی دارد.
حوادث و کشور ما
کشور ما یکی از کشورهای حادثهخیز دنیاست. هر 25 دقیقه یک نفر در اثر تصادف در ایران میمیرد. روزانه صدها نفر در تصادفات شهری و جادهای گرفتار میشوند. هرسال صدها نفر در آبهای کشور غرق میشوند. مرتب اخبار مشکلات و مرگومیر کوهنوردان شنیده میشود. قرار گرفتن ایران روی خط زلزله باعث شده تا هرازگاهی زلزلهای مهیب بخشی از کشور را بلرزاند. همهساله روستاها و شهرهای بسیاری از کشور ما در معرض سیل قرار دارند. به همه اینها باید خودروها و جادههای غیراستاندارد و ناایمن، ساختمانهای غیرمقاوم، ساختوسازهای غیراصولی و... را نیز اضافه کرد. یاری رساندن به کسانی که در اثر حادثه نیازمند کمک هستند را امداد گویند، مثل دادن غذا و اسکان بازماندگان زلزله. به مجموعه اقداماتی که برای رهایی و خروج یک مصدوم از صحنه حادثه انجام میشود، نجات میگویند، مثل خارجکردن مصدوم از میان لاشه خودروهای تصادفی، نجات یک نفر از زیر آوار، نجات یک غریق در دریا، پیداکردن کسی در کوه، همه و همه مثالهایی از امدادونجات هستند. امدادونجات شاخههای مختلفی دارد از جمله: آب و سیلاب، آوار، جاده و کوه.
اهمیت امدادونجات در حوادث
هنگام بروز حادثه تعدادی از افراد در دم جان میدهند اما عدهای نیز زنده میمانند ولی در صحنه حادثه درگیر میشوند، مانند کسانی که بعد از زلزله زیر آوار میمانند یا کسانی که زیر بهمن مدفون میشوند و... مهمترین کار بعد از حادثه دسترسی به این افراد و خروج آنها از صحنه حادثه است، قبل از اینکه جانشان را از دست بدهند و بدون اینکه آسیب جدیدی ایجاد شود که این وظیفه نیروهای امدادی است. همانگونه که میبینید زمان در انجام این وظیفه نقش مهمی دارد. نیروهای آموزشدیده و مجهز در کاهش تلفات و عوارض حوادث نقش بسزایی دارند و بسیار تأثیرگذارند.