| دکتر مهرداد منصوری | متخصص ارتوپدی |
ویتامین D یک مولکول شیمیایی است که در سلامتی بدن نقش مهمی دارد. ویتامین‌ها دسته‌ای از مواد هستند که معمولا بدن قادر به تولید آنها نیست و باید از طریق مواد غذایی به بدن برسند. این مواد در تنظیم واکنش‌های شیمیایی بدن انسان مهم بوده و نقش حیاتی دارند. برخلاف ویتامین‌های دیگر که باید از طریق غذا تأمین شوند بدن انسان می‌تواند خودش سازنده این ویتامین باشد. پس ویتامین D یک ویتامین واقعی نیست و بسیاری از محققان آن را بیشتر یک هورمون می‌دانند تا یک ویتامین.
ورود ویتامین D از طریق غذا به بدن انسان معمولا به صورت ویتامین D3 یا کوله کلسیفرول cholecalciferol یا ویتامینD2 یا ارگوکلسیفرول ergocalciferol است. در کبد ویتامین D به کلسی‌دیول Calcidiol تبدیل می‌شود. کلسی‌دیول همان ماده‌ای است که مقدار آن در خون در آزمایشگاه اندازه‌گیری می‌شود و به‌عنوان معیاری برای بررسی میزان ویتامینD بدن از آن استفاده می‌شود. ررویتامینD در کلیه به کلسی‌تریول Calcitriol تبدیل می‌شود که شکل فعال ویتامینD است. کلسی‌تریول یک هورمون است و میزان کلسیم و فسفر بدن را تنظیم می‌کند. بنابراین ویتامین D از طریق کلسی‌تریول بر میزان کلسیم بدن و تمامی کارکردهای مبتنی‌بر آن مانند سلامت استخوان‌ها و عضلات موثر است.
تولید ویتامینD در بدن پستانداران بر اثر تابش نور خورشید بر پوست صورت می‌گیرد. این خوب است چون غذاها معمولا مقدار کافی ویتامین D ندارند.
جزء B نور ماورای بنفش کلسترول را در پوست به ویتامین D تبدیل می‌کند. در یک فرد با پوست روشن تابش روزانه 20-15 دقیقه نور آفتاب در ساعات میانه روزهای تابستان به پوست صورت و ساعدها 3-2 بار در هفته می‌تواند مقدار کافی از ویتامین D را ایجاد کند. البته در افراد با پوست تیره یا در افراد مسن مدت تابش مورد نیاز برای ساخت مقادیر کافی از ویتامین D بیشتر است. نوری که از پنجره عبور کرده تأثیر کافی در تولید ویتامین D ندارد. در فصول دیگر سال غیر از تابستان که اشعه خورشید مایل‌تر می‌تابد پوست برای ساختن ویتامین D باید مدت بیشتری تحت تابش آفتاب باشد.
البته به علت این‌که در معرض قرار گرفتن در معرض نور خورشید به مدت زیاد ممکن است موجب بروز سرطان پوست شود معمولا مدت زمان خاصی برای ماندن زیر آفتاب و به منظور بهره‌مندی از آن برای تولید ویتامین D توصیه نمی‌شود.
بدن ما چه نیازی به ویتامین D دارد
نقش اصلی ویتامین D در بدن کمک به جذب کلسیم و فسفر از طریق روده است. وجود کلسیم و فسفر در بدن برای سالم و قوی ماندن استخوان‌های ضروری است. پس ویتامین D برای سالم و قوی بودن استخوان‌ها ضروری است. این ویتامین در سلامت عضلات بدن هم نقش موثری دارد. دلایلی وجود دارد که نشان‌دهنده نقش ویتامین D در پیشگیری از سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی است.
کمبود ویتامین D در چه کسانی
ایجاد می‌شود
کمبود ویتامین D عامل مهمی در حفظ سلامت کلی بدن و داشتن استخوان‌های قوی و سالم است. کمبود ویتامین D مشکل شایعی است. این ویتامین در پوست بدن و بر اثر تابش نور آفتاب ساخته می‌شود. اکثر غذاها حاوی مقادیر اندکی از ویتامین D هستند. کمبود خفیف ویتامین D می‌تواند موجب درد کلی در بدن شود و وقتی این کمبود شدیدتر می‌شود موجب بروز راشیتیسم در کودکان و استئومالاسی در بزرگسالان می‌شود.
در بعضی افراد مانند زنان باردار، بچه‌های زیر پنج‌سال و افراد بالای 65 سال، کسانی که تحت تابش کافی نور خورشید نیستند، افراد با پوست تیره و وجود بعضی بیماری‌های گوارشی، کبدی و کلیوی احتمال کمبود ویتامین Dزیاد است.
کمبود ویتامین D در سه حالت ایجاد می‌شود:
*نیاز بدن به ویتامین D افزایش پیدا کرده باشد.
*بدن نتواند مقادیر کافی از ویتامین D را بسازد.
*ویتامین D کافی در غذا وجود نداشته باشد.
افزایش نیاز به ویتامین D
در بچه‌های در حال رشد، زنان باردار و زنان شیرده نیاز بدن به ویتامین D افزایش می‌یابد. در زنانی که فاصله بین بارداری‌های آنان کوتاه بوده و زایمان‌های متوالی داشته‌اند کمبود ویتامین D بیشتر دیده می‌شود چون در این افراد ذخایر ویتامین D بدن به‌سرعت خالی می‌شود. در بچه‌های شیرخواری که مادر آنها کمبود ویتامین D دارد یا مدت زیادی شیر داده هم معمولا کمبود ویتامین D ایجاد می‌شود.
البته شیرمادر آنچنان مهم و مفید است که کمبود ویتامین D هیچگاه نباید بهانه‌ای برای شیر ندادن مادر به بچه باشد. این وضعیت به راحتی با مصرف مکمل‌های ویتامین D حل می‌شود.
در افراد چاق نیاز به ویتامین D بیشتر می‌شود. ویتامین D در چربی بدن ذخیره می‌شود پس هر چه چربی بدن بیشتر باشد ویتامین D بیشتر به سمت چربی رفته و مقدار آن در جریان خون کم می‌شود. پس این افراد به مقادیر بیشتری از این ویتامین نیاز دارند.
افرادی که مبتلا به بیماری‌های مزمن هستند هم نیاز بیشتری به ویتامین D دارند
عدم‌توانایی بدن در ساخت مقادیر کافی ویتامین D
این عدم‌توانایی می‌تواند به علل مختلفی ایجاد شود
*تولید ناکافی ویتامین D در بدن به علت زندگی در محیط‌های سربسته، پوشیده بودن قسمت اعظم پوست بدن هنگام مواجهه به نور آفتاب، داشتن پوست تیره، استفاده بی‌رویه از کرم‌های ضدآفتاب
*تولید ناکافی ویتامین D در پوست افراد مسن
*وجود بیماری‌هایی مانند کرون، سلیاک و بیماری‌های کبدی و کلیوی
*اختلال در تولید ویتامین D در پوست یا جذب آن در دستگاه گوارش
*استفاده از داروهایی مانند کربامازپین، فنی توئین، پیریمیدون، باربیتورات‌ها و بعضی داروهای ضدایدز
کمبود ویتامین D در رژیم غذایی
این کمبود در بعضی افراد گیاهخوار یا در کسانی که اصلا از غذاهای دریایی استفاده نمی‌کنند دیده می‌شود.
کمبود ویتامین D چقدر شایع است
کمبود ویتامین D شیوع زیادی دارد. بیش از نصف مردم به این کمبود مبتلا هستند. در اغلب این افراد کمبود ویتامین یا علامت ظاهری نداشته یا با یک درد پراکنده همراه است که بیمار از علت آن بی‌اطلاع می‌ماند.
منبع: ايران ارتوپد