صمیم روزبهانی- داوود پنهانی| همین روزهای آخر هفته گذشته بود که طوفان و باران شهرهای شمالی ایران را درنوردید و آسیبهایی را به مردم و زیرساختهای شهری تحمیل کرد. سوال این بود که آیا ما آمادگی لازم و استاندارد را داشتهایم؟ آیا تمرینات لازم را برای بحرانهایی از ایندست انجام دادهایم؟ آیا....
گزارش زیر، نگاهی است به تلاشهایی که کمتر دیده شده است. حضور کارشناسان ما در آموزشها و مانورهای بینالمللی سبب میشود که تلاش خود را برای کسب استانداردهای لازم در کشور افزونتر کنیم.
گروههای امداد و نجات در حرکتی هماهنگ از 20 کشور دنیا گرد هم جمع شدند تا سناریویی واحد را پیش ببرند. آنها این سناریو را بر مبنای وقوع زلزلهای بزرگ در کشوری لرزهخیز تدوین کردند. چنین بود که در قالب برنامهای مشخص، زیر نظر سازمان ملل جمع شدند، برنامهریزی کردند و در کشوری حادثهخیز در آنسوی جهان، به تمرین نحوه امدادرسانی در لحظه وقوع بحران پرداختند. این خلاصه رویدادی است که چندی پیش در یوگیاکارتای اندونزی برگزار شد. برای همه نیروهای تخصصی حاضر در این برنامه چند روزه، مانور بینالمللی فرصتی بود تا با شرکت در آن به سنجش میزان آمادگی خود بپردازند، توانمندیشان را بسنجند و نحوه کار تیمی با دیگر کشورها را هنگام وقوع حوادث بزرگ بررسی کنند.
مانور امداد و نجات «یوگیاکارتای» اندونزی، در قالب برنامهای که از سوی «اینساراگ» (گروه بینالمللی مشاورهای جستوجو و نجات) با حضور امدادگرانی از کشورهای مختلف جهان برگزار شد، هدفی مشخص داشت: هنگام وقوع رخدادی عظیم، تیمهای امدادی کشورهای مختلف چگونه با یکدیگر هماهنگ شوند؟ برای رسیدن به این هدف گروههای امدادی از نقاط مختلف جهان راه سفر در پیش گرفتند و خود را به اندونزی رساندند تا زیر بارش بارانهای مداوم، در سرزمینی حادثهخیز همدیگر را بیابند، با زبانی مشترک با یکدیگر تمرین کنند و تجربیاتشان را با هم به
اشتراک بگذارند.
تمرین جمعی
تیمهای جستوجو و نجات شهری (USAR) درواقع به دنبال تلاشهای تیمهای جستوجو و نجاتی که در سال 1988 و در جریان زلزله ارمنستان به عملیات پرداخته بودند، به وجود آمدند. در سال 1991 گروه مشورتی جستوجو و نجات تشکیل و نام اینساراگ از سوی سازمان ملل متحد بر آن نهاده شد و بهعنوان بخش اصلی پشتیبانی هماهنگیهای میدانی (FC SS) در ژنو و تحت ساختار اوچا قرار گرفت. فعالیتهای این گروهها با تنفیذ حکم در اجلاس عمومی 57/150سازمان ملل در سال 2002 آغاز و پس از آن نیز در راستای پیمان هیوگو که بهعنوان نخستین گردهمایی اینساراگ در کوبه ژاپن برگزار شد، قرار گرفت. اینساراگ یک شبکه بینالمللی متشکل از بیش از 80 کشور و سازمان در دنیاست که زیر چتر سازمان ملل قرار دارد و بهطور خاص با هدف تدوین و ترویج حداقل استانداردهای قابل قبول بین تیمهای جستوجو و نجات و همچنین ایجاد وحدت رویه در هماهنگی واکنش به زلزله یا حوادث مشابه براساس راهنماییهای مربوطه به انجام عملیات جستوجو و نجات در این حوزه میپردازد.
اهداف یک برنامه
ارایه آمادگی اضطراری و فعالیتهای واکنش و مقابله بهطور موثرتر و در نتیجه نجات جان تعداد بیشتری از افراد، کاهش درد و تقلیل عواقب و پیامدهای ناسازگار، بهبود اثربخشی همکاری و اشتراک بین تیمهای بینالمللی جستوجو و نجات که در یک سایت آسیبدیده و ساختمانهای فروریخته فعالیت میکنند، ارتقای فعالیتهای طراحی شده برای بهبود آمادگی جستوجو و نجات در کشورهای مستعد بحران و اولویتبندی کشورهای درحال توسعه، توسعه فرآیندهای بینالمللی قابل قبول و سیستمهایی برای همکاری ماندگار تیمهای بینالمللی جستوجو و نجات در محل حادثه در کنار توسعه و بهبود فرآیندهای جستوجو و نجات، دستورالعملها و تمرینها و تقویت همکاری سازمانهای متمایل در فاز امداد در سوانح و حالات اضطراری، اهدافی است که فعالیت این گروه بر مبنای آنها تدوین شده است.
روشهای اینساراگ در دستورالعملهای تدوین شده توضیح داده شده است. این دستورالعملها چرخه واکنش به زلزله را در فازهایی چون آمادگی، اعزام، عملیات، مراجعه و عملیات پس از واکنش توضیح میدهند. در هر یک از این دستورالعملها درواقع انتظاراتی که از یک تیم بینالمللی جستوجو و نجات در انجام عملیات واکنش اضطراری آن تیم به زلزله در یک کشور آسیبدیده وجود دارد، بیان شده است. همچنین انتظاراتی در حوزه هماهنگی بین تیمهای جستوجو و نجات و اقدامات مورد انتظار از کشور آسیبدیده توضیح داده میشود.
طبقهبندی گروهها
در قالب اجرای این برنامه، اهمیت اعزام سریع تیمهای جستوجو و نجات بینالمللی طی بحرانهایی که در آنها شاهد فروریختن ساختمانها هستیم بیش از پیش نمایان میشود. برای رسیدن به چنین هدفی یک سیستم و فرآیند طبقهبندی و بازبینی برای تیمهای بینالمللی جستوجو و نجات فراهم شده که فرآیند طبقهبندی گروههای اینساراگ یا IEC نامیده میشود.
این فرآیند در سال 2005 به تأیید رسید و تمامی اعضا آن را پذیرفتند. تیمهای بینالمللی جستوجو و نجات بینالمللی طی این فرآیند به دو دسته تیم سنگین و تیم متوسط تقسیم میشوند. در این ردهبندی از منابع مناسب و کنترل کیفی به کار گرفته شده، اطمینانبخشی میشود. در طول سالهای 2005 تا 2010، 21 تیم بینالمللی بهطور موفقیتآمیزی ردهبندی شدند که این روند درحال پیشرفت بوده و هرساله بر تعداد تیمهای طبقهبندیشده افزوده میشود، چنانکه در مانور اندونزی نیز یک تیم از کشور چین موفق به دریافت ردهبندی متوسط شد.
تلاش برای رسیدن به رویه استاندارد
با توجه به اهمیت ایجاد رویههای استاندارد در عملیات مقابله بهخصوص عملیاتی که باید در کمترین زمان ممکن پس از وقوع حوادث انجام شود، چندی است که اوچا یا هماهنگکننده امور بشردوستانه سازمان ملل متحد درصدد تشویق ایران برای پیوستن به این پیمان است. با توجه به این امر، برگزاری دورههای آموزشی برای آشنایی با اصول و کلیات اینساراگ، جستوجو و نجات استاندارد مورد قبول بینالمللی و همچنین مشارکت در مانورهای عملیاتی و دورمیزی مورد توجه قرار گرفته است. در آخرین رویداد مرتبط با این موضوع، تیمی متشکل از نمایندگان سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و نمایندگان جمعیت هلالاحمر کشور به همراه نماینده اوچا در ایران در مانوری که برای تمرین استانداردها و عملیات سرزمینی از تاریخ 25 تا 29 جولای در شهر یوگیاکارتای کشور اندونزی برگزار شد، شرکت کردند. در این مانور که بهعنوان بخشی از فعالیتهای آمادگی واکنش به حوادث و بحرانهای اینساراگ از طرف دولت اندونزی و نیز مسئول اینساراگ در محدوده آسیا - اقیانوسیه یعنی کشور چین برگزار شد، بخشی از سیاست و استراتژی ظرفیتسازی منطقهای گروه آسیا - اقیانوسیه مورد توجه قرار گرفت.
هدف اصلی مانور نیز سنجش برنامه واکنش کشور اندونزی و مکانیسم هماهنگی بینالمللی بود. این مانور به میزبانی آژانس جستوجو و نجات ملی اندونزی (BASARNAS) برگزار شد. در ابتدای فرآیند برگزاری آن نیز آموزشهای پیش از برگزاری مانور اصلی به شرکتکنندگان ارایه و زمینه آشنایی و بازآموزی مجدد مشارکتکنندگان از کشورهای مختلف با اصول و محتوای عملیاتی فراهم شد. بهعنوان مثال مطالبی در حوزه دستورالعملهای منتشره در سه جلد و پیوستهای فنی و تخصصی آن، آشنایی با اصول برنامه، فرمهای مورد نیاز، هماهنگیهای میدانی لازم، تیمهای پزشکی اضطراری و نحوه فعالیت آنها، وظایف نهادهای ملی مدیریت بحران کشور آسیبدیده در جریان حوادث رخ داده و موضوعاتی از این دست مورد بررسی و تأکید قرار گرفت.
آغاز مانور
پس از برگزاری کلاسها، جلسات آموزشی اولیه و توجیه مجدد گروهها، در روز دوم برگزاری مانور هشدار زلزله از طریق برگزارکنندگان اعلام و سناریو مانور اصلی آغاز شد. برای توجیه مجدد تیمهای جستوجو و نجات بینالمللی جزییات واحدهای هماهنگی جستوجو و نجات، گزارشی از وضع تیمها و نحوه جمعآوری اطلاعات و مطالبی درباره علامتگذاریهای استاندارد ساختمانهای فروریخته، سایتهای حادثه و همچنین مطالبی درخصوص نحوه پر کردن فرمهای ذیربط
ارایه شد.
در ادامه برنامه مطالب مختصری درباره تیم اونداک، مرکز AHA، تیمهای ارزیابی سریع اضطراری (ERAT ) و سایر گروهها با محوریت نحوه مدیریت اوساک مجازی و آمادگی برای بکارگیری منابع توسط تیمهای مختلف عنوان شد. همچنین برنامه عمل تیمهای امدادی مورد یادآوری قرار گرفت.
به گفته کارشناسان، یکی از سیاستهای فعلی سیستم جستوجو و نجات بینالمللی جداسازی فعالیت تیمهای پزشکی اضطراری از تیمهای جستوجو و نجات و فرماندهی و هدایت مجزای آنهاست؛ این همان موضوعی بود که در بخشی از مانور درباره آن توضیحاتی ارایه و درخصوص هماهنگی تیمهای پزشکی اضطراری، برگههای اعلام موقعیت و نحوه ثبت اطلاعات در اوساک مجازی سخنانی
گفته شد.
برای تأمین زمینههای لازم جهت فعالیتهای مناسب و مطلوب تیمهای جستوجو و نجات بینالمللی وظایفی نیز برعهده نهادهای بشردوستانه مستقر در کشور حادثهدیده (HCT) بهخصوص دفتر اوچا در کشور حادثهدیده گذاشته شد. ازجمله این وظایف میتوان به فعالسازی برنامه اقتضایی، تأمین پشتیبانی تشکیلات مدیریت بحران کشور آسیبدیده (LEMA)، نقش و وظایف نهادهای مدیریت بحران محلی و واکنشگران ملی، نحوه و مختصات فعالسازی برنامه مقابله ملی و همچنین نحوه و رویه درخواست کمک بینالمللی و... اشاره کرد.
شبیهسازی حادثه
با ادامه یافتن شبیهسازی مانور، نحوه استقرار و برپایی مرکز پذیرش و اعزام، ایجاد ستاد عملیاتی (BoO)، هماهنگی و عملیات تیمهای جستوجو و نجات برای انجام عملیات منسجم و هدایتشده و در پایان نیز دو مرحله مربوط به جلسه اوساک و توجیه رسانهها و سایر مراجع مطالبهگر اخذ اطلاعات مربوط به عملیات اجرا شد. در روز چهارم، 28 جولای 2016 نیز ضمن ادامه شبیهسازی مانور، تمامی تیمهای عملیاتکننده به ارایه گزارش جامع و کامل از تمامی اقدامات انجامشده توسط زیرمجموعهها پرداختند و در پایان اعلام اتمام مانور بهصورت رسمی
صورت گرفت.
از نقشها و مسئولیتهای تیمهای جستوجو و نجات بینالمللی (USAR)، میتوان به سیاست کلی راهنمای جلد یک اینساراگ، احکام مربوط به اینساراگ، ردهبندی بینالمللی، چرخه پاسخ و واکنش تیمهای جستوجو و نجات شامل عزیمت، عملیات، بازگشت و... اشاره کرد.
نقشها و مسئولیتهای تعیینشده برای تیمهای پزشکی اضطراری (EMT) نیز در قالب عملیات تیمهای پزشکی در حوادث و ردهبندی تیمهای پزشکی تقسیمبندی شده بود.
نقشها و مسئولیتهای ملی و منطقهای، برنامه عملیات اضطراری و برنامهریزی اقتضایی و تهیه نمایه بحرانهای محتمل در اندونزی نیز به دفتر هماهنگکننده اوچا و تیمهای بشردوستانه سپرده شده بود. دیگر تیمها نیز براساس سناریوی تدوینشده و برنامهریزی صورتگرفته وظایف خود را برعهده گرفتند و در نظمی قابل قبول به اجرای آن پرداختند.