بررسی روش‌های ردیابی مواد از طریق آزمایش
 
مثبت در منفی
 

 

بهناز مقدسی

«به شوهرم گفتن برو آزمایش عدم‌اعتیاد بده! وقتی «عدم»رو می‌چسبونند به «اعتیاد» یعنی این آزمایش‌ها فرمالیته است و جواب‌ها منفی.» زنی جوان درحالی‌که با غضب چند برگه را در لابه‌لای یک پوشه زیرورو می‌کند، پشت‌به‌پشت شوهرش نشسته. همه آنهایی که ازدواج کرده‌اند یا می‌کنند، قبل از ازدواج باید آزمایش عدم‌اعتیاد بدهند که خب البته نادر است شاداماد یا عروس‌خانم تست اعتیادشان مثبت شود. بعد از چند‌سال زندگی زیر یک سقف اما خیلی‌ها تازه می‌فهمند که همسرشان معتاد بوده و همین عاملی می‌شود برای طلاق.
نیره هم یکی از آنهاست. او در حال‌وهوای تشکیل زندگی با خواستگارش به محضر رفته و با معرفی‌نامه عکس‌دار و مهرشده به آزمایشگاه معرفی شده‌اند. اما می‌نالد از آن روز که  چشمش را بازنکرد و نمی‌دانست موادمخدر یا محرک، مثل هرچیز دیگر که وارد بدن می‌شود، به تدریج از بدن خارج می‌شود. نمی‌دانست که جواب منفی فقط نشان‌دهنده وضع فرد در چند روز اخیر است و همین چند روزها، نتیجه‌اش می‌شود مثبت در منفی.
صدای همهمه در راهروی آزمایشگاه بلند شده؛ آزمایشگاه شلوغ نیست، خط درمیان مشتری دارد. زن و مرد تست ادرار می‌دهند تا عدم یا وجود اعتیادشان مشخص شود. دوربین‌های مداربسته سرویس‌های بهداشتی، آزمایش‌شوندگان را زیرنظر دارد. دختری جوان درحالی‌که سکندری می‌خورد، زیر بار تست اعتیاد نمی‌رود. «تا دیروز که چاق بودم کسی نمی‌گفت کمتر بخور واسه سلامتیت بده، حالا که لاغر شدم می‌گن معتاد شدی.» دخترک عصبانی به‌نظر می‌رسد. از صحبت‌هایش پیداست پدر و مادرش به‌زور او را به آزمایشگاه آورده‌اند تا مطمئن شوند دخترشان پاک است! «دختر جون، یک آزمایش دادن که اینهمه قیل و قال نداره، یک تست بده، خیال منو و مامانتو و خودتو راحت کن.» پدرش نگاهی به اطراف می‌اندازد و از ادامه حرف‌هایش خودداری می‌کند.
مشتری‌ها هنوز کم‌وبیش‌اند. شوهر نیره، با همه قهر است: «آقا، جواب آزمایش‌تون آماده است.» نیره به سمت مسئول آزمایشگاه می‌دود تا یک‌هزارم ثانیه از روزهای عقب‌افتاده زندگی‌اش را جبران کند، مسئول آزمایشگاه با لبخند می‌گوید:  «جواب آزمایش همسرتون منفیه.» مرد هم لبخند می‌زند و درحالی‌که با دست در خروجی را نشان می‌دهد و به نیره می‌گوید: «این هم از جواب آزمایش. دیگه چی؟!» زن سرش را تکان می‌دهد: «نتیجه این آزمایش برای دادگاه مهم بود، من که خودم می‌دونم تو چیکاره‌ای.»
دقیق‌ترین آزمایش اعتیاد کدام است؟
آزمایش عدم‌اعتیاد، دال بر معتاد بودن یا نبودن یک فرد نیست. الگوی مصرف موادمخدر عوض شده و به تبع آن آزمایشگاه‌ها هم روش‌های جدیدی را برای تشخیص اعتیاد آزمایش می‌کنند. با این حال خیلی‌ها می‌گویند، زمان ازدواج جواب آزمایش همسرشان منفی بوده اما بعد از ازدواج متوجه سابقه اعتیاد در طرف مقابل‌شان شده‌اند. با این‌حال آزمایش سوءمصرف مواد تنها مختص به ازدواج نیست، بلکه در مراکز بازپروری، نظام‌وظیفه، اشتغال و استخدام، راهنمایی و رانندگی، طب اورژانس و پزشکی قانونی نیز کاربرد دارد. دکتر قاسم دستجردی، روانپزشک و عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید صدوقی یزد درباره انواع آزمایش‌های اعتیاد به «شهروند» می‌گوید: «مخدرها شامل، تریاک، مورفین، شیره، هرویین، سوخته و داروهایی مثل ترمادول و داروهای کدیین‌دار می‌شوند. مواد غیرمخدر نیز تعداد زیادی دارند مانند حشیش، ترکیبات آمفتامین‌دار، شیشه، کوکایین، ال‌اس‌دی و... برای انجام آزمایش اعتیاد روش‌های مختلفی وجود دارد و می‌توان از بدن فرد نمونه‌برداری کرد. یکی از شایع‌ترین این تست‌ها آزمایش ادرار است. آزمایش خون، آزمایش بزاق دهان و عرق، آزمایش از مو نیز اعتیاد را نشان می‌دهند. مواد در بدن فرد مصرف‌کننده جذب خون و بافت اندام‌ها خواهد شد و سپس به شکل ادرار از بدن خارج و دفع می‌شود. همه این آزمایش‌ها را حتی بعد از مرگ فرد نیز می‌توان انجام داد. اما به‌طورکلی آزمایش اعتیاد از روش نمونه‌گیری از خون، تنها در فاصله کوتاهی از مصرف مواد نتیجه را درست نشان می‌دهد. با این حال این روش به خاطر این‌که فرد نمی‌تواند در نتیجه آزمایش تقلب کند، ارزشمند است. چراکه در روش نمونه‌گیری از ادرار تقلب اتفاق می‌افتد. نمونه ادرار به‌دلیل هزینه کم و این‌که حجم‌نمونه را می‌توان کمتر یا بیشتر گرفت و مواد مصرف‌شده را در مدت زمان بیشتری نشان می‌دهد، شایع‌ترین روش تشخیص وجود یا عدم‌اعتیاد است. اما ایرادی که می‌توان به این روش گرفت این است که باید یک ناظر یا دوربین فرد آزمایش‌شونده را تحت‌نظر قرار دهد، نمونه‌گیری سخت می‌شود و به‌خاطر شرمی که وجود دارد، فرد می‌تواند به شکل‌هایی در آزمایش خود، تقلب کند. نمونه‌برداری از بزاق و عرق نیز به خاطر این‌که سریع قابل آزمایش است، ارزشمند محسوب می‌شود اما درحال‌حاضر بیشتر کاربرد تحقیقاتی دارد. یکی از بهترین و دقیق‌ترین نمونه‌گیری‌ها برای آزمایش‌های اعتیاد، نمونه‌برداری از مو است. ماده مخدر یا محرک پس از مصرف جذب بافت‌های بدن می‌شود، یکی از این بافت‌ها موی بدن یا سر است. به اندازه‌ای که  فرد مواد مصرف کرده و مو رشد داشته است، می‌توان اعتیاد را باوجود این‌که تست خون و ادرار منفی باشد، تشخیص داد.»
آزمایش‌ها و تقلب‌ها
قطعا نمی‌توان آزمایش‌های اعتیاد را که در مراکز معتبری انجام‌می‌شود، رد کرد. اما به خاطر ماهیت این نوع از آزمایش‌ها می‌توان‌ درصد خطا یا تقلب را متصور بود. کما این‌که تابه‌حال نشنیده یا معدود شنیده‌ایم که ازدواجی به‌خاطر مثبت‌بودن تست‌اعتیاد یکی از طرفین، سر نگیرد. درحال‌حاضر برای ازدواج تنها آزمایش ادرار انجام می‌شود و چون فرد از قبل آمادگی رفتن به این مرکز را دارد، امکان این‌که چند روز مصرف مواد را کنار بگذارد یا در زمان آزمایش تقلب کند و ادرارش را عوض کرده، با آب مخلوط کند یا از قرص‌ها و مواد اسیدی استفاده کند، وجود دارد. با این حال، مصرف مواد تا مدت زمان خاصی در ادرار قابل‌ردیابی است.
برای ازدواج آزمایش مو انجام دهید
وقتی قرار باشد از موهای سر یا بدنت آزمایش بگیرند، قطعا نمی‌توانی یک‌شبه موهایت را بتراشی. در کنار این موضوع، آزمایش اعتیاد با نمونه‌مو (hair drug test) یک روش موثر و دقیق است. این تست برخلاف سایر روش‌ها که حداکثر تا چند روز قابلیت تشخیص دارند، می‌تواند تا ۹۰ روز پس از مصرف، مواد را در کورتکس مو نشان دهد. دکتر دستجردی دراین‌باره به«شهروند» می‌گوید:
«این تست گران‌تر از تست ادرار و خون است و دستگاه‌ها و روش آن در همه شهرها و استان‌های کشور وجود ندارد. به اعتقاد من به این دلیل که کسانی که مصرف‌کننده هستند با روش‌های مخفی‌کردن و تقلب در آزمایش ادرار آشنایی دارند و با توجه به  اهمیت امر ازدواج نسبت به استخدام و موارد دیگر، بهتر است خانواده‌ها برای ازدواج فرزندان‌شان این روش را جهت آزمایش انتخاب کنند.»
بازی با آمار معتادان و ازدواج
صحبت از آزمایش اعتیاد، در زمان پایه‌گذاری زندگی مشترک در چارچوب قانونی، جزو شرایط عقدنامه است. از طرفی، اعتیاد یکی از عوامل اصلی طلاق است.‌ سال گذشته، عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور از وجود یک‌میلیون و 350‌هزار معتاد  در کشور  خبرداد و گفت: «‌90.7‌درصد معتادان مرد و 9.3‌درصد زن هستند. یعنی حدود 700‌هزار نفر از جمعیت شاغل کشور دارای اعتیاد هستند و 63‌درصد از معتادان نیز متاهل‌اند. از طرفی، براساس گزارش‌های آماری سازمان ‌پزشکی‌قانونی کشور، در 9ماهه سال‌جاری 2‌هزار و 30 مرد و ۲۴۴ زن بر اثر سوءمصرف مواد در کشور جان باختند درحالی‌که در مدت مشابه ‌سال‌قبل آمار مردان فوت‌شده بر اثر اعتیاد 2‌هزار و ۳۶ و تعداد زنان ۲۲۹ نفر بود. در ۹ماهه امسال استان‌های تهران با ۵۸۰، خراسان‌رضوی با ۲۳۸ و فارس با ۱۶۹ فوتی بیشترین و استان‌های کهگیلویه و بویراحمد با 7، آذربایجان‌غربی با ۱۰ و بوشهر با ۱۱فوتی، کمترین آمار تلفات ناشی از سوءمصرف مواد را داشته‌اند. این آمارها اگرچه تنها تعداد معتادان یا مرگ‌ومیر آنها را نشان می‌دهد اما 2هزار و 274 مرگ بر اثر سوءمصرف موادمخدر یعنی 2هزار و 274 زندگی. معتادانی که قطعا تعداد زیادی از آنها متاهل بوده یا به دلیل مشکل اعتیادشان متارکه کرده بودند.
کارشناسان، اعتیاد را یکی از عوامل مهم طلاق‌ می‌دانند درصورتی‌که زمان ازدواج، این موضوع مانع بزرگی ندارد. دکتر فرنوش منزوی، روانشناس که به واسطه شغلش مراجعه‌کنندگان زیادی برای مشاوره ازدواج دارد، درباره این معضل اجتماعی و پیوند‌ش با زندگی زناشویی به «شهروند» می‌گوید: «موضوع آزمایش اعتیاد به‌عنوان یک فرهنگ در کشور جا افتاده است. اما شناخت طرف مقابل، قبل از ازدواج مهم‌ترین عاملی است که یک‌زندگی را مستحکم می‌کند. من بین مراجعه‌کنندگانم چه‌آنهایی که قصد ازدواج با یکدیگر را داشته‌اند و چه‌کسانی که در زمان اختلاف در رابطه با اعتیاد طرف‌مقابل‌شان، مشاوره‌شده‌اند به‌وفور کسانی را دیده‌ام که حتی ظاهرشان هم نشان می‌دهد اعتیاد دارند اما با پزشک خود هم صداقت ندارند و این موضوع را کتمان می‌کنند. به‌نظر من برای تشکیل زندگی باید ضوابط مستحکم‌تری حاکم باشد و آزمایش عدم سوءپیشینه دلیلی بر قطعیت یا عدم وجود اعتیاد نیست.»
آزمایش اعتیاد در سایر کشورها
آزمایش عدم‌اعتیاد، شاید در ایران به دلیل رشد پدیده اعتیاد، عادی شده باشد اما در کشورهای دیگر جزو شرایط ازدواج نیست. دکتر دستجردی دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «تا جایی که من اطلاع دارم در کشورهای غربی این مسأله جزو شرایط ازدواج در چارچوب قانونی نیست، مگر این‌که دختر و پسر به خواسته خودشان این آزمایش را انجام دهند. علت این امر هم فرهنگی است که در بعضی کشورها وجود دارد یعنی برخی مواد مانند ماری‌جوانا در بعضی کشورها قانونی است. با این حال، در بسیاری از کشورها به‌خصوص آمریکا برای اشتغال و استخدام، این آزمایش‌ها انجام می‌شود. از طرفی، در قوانین رانندگی کشورهای دیگر نیز بر این مسأله حساسیت وجود دارد و در کنار تست‌اعتیاد، آزمایش الکل نیز جزو قوانینی است که پلیس جهت جلوگیری از تصادفات رانندگی برای رانندگان اعمال می‌کند و کیت‌های تنفسی در اختیار پلیس قرار دارد. البته در چند‌ سال گذشته نیز تیم‌های کنترل تست‌سلامت رانندگان در پلیس راهور کشور 2نوع تست الکل یک‌مرحله‌ای و تست اعتیاد دو مرحله‌ای را از رانندگان پرخطر می‌گیرند.»


 
http://shahrvand-newspaper.ir/News/Main/59045/مثبت-در-منفی