پویا نعمت‌اللهی_ روزنامه‌نگار نفت و انرژی| نگاهی به روند سرمایه‌گذاری‌های دنیا گویای این حقیقت است که در سال‌های اخیر، بزرگترین سرمایه‌گذاری‌های مستقیم دنیا، پس از آمریکا، از طرف کشورهای شرقی می‌آیند و در پروژه‌های جهان حضور دارند. ژاپن، چین و روسیه کشورهایی هستند که عنوان‌های دوم تا چهارم بزرگترین سرمایه‌گذاری‌های خارجی جهان را یدک می‌کشند. از این جمع، ژاپن در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در کشورهای اطراف ایران انجام داده است و نشان داده در این حوزه پیشتاز است. در این خصوص زمانی بحث با ایران ارتباط بیشتری می‌یابد که بدانیم ژاپنی‌ها، در هفته گذشته نیز با سه هیأت بزرگ از جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان و ازبکستان (به عنوان دارندگان ذخایر عظیم گاز) وارد مذاکره شده‌اند و قرار است در این کشورها سرمایه‌گذاری‌های تازه‌ای را انجام دهند.
این نکته در شرایطی جالب‌تر نیز خواهد شد که بدانیم در سال 2013 میلادی، حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی از طرف کشورهای آسیایی حدود 326میلیارد دلار بوده که حتی از کشورهای اروپایی (250) میلیارد دلار فراتر رفته است.
حال در این شرایط است که ایران عبور از تحریم‌ها و پساتحریم را دنبال می‌کند و دنبال سرمایه‌گذاران اروپایی است که سال‌ها ایران را تحریم کرده بودند.
اوج‌گیری کشورهای درحال توسعه
برای سرمایه‌گیری
درخصوص مذاکرات تازه ژاپنی‌ها با کشورهای حوزه CIS، «الهام شبان» رئيس مركز مطالعات نفت جمهوري‌آذربايجان نکات جالب توجهی از سرمایه‌گذاری را روشن می‌کند.
او در گفت‌وگو با «شهروند» گفت: بعد از سال 2012 که حجم سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی سیر نزولی داشت، در سال‌های گذشته این رقم همواره رو به رشد بوده است.
او ادامه داد: براساس گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل در سال 2013 سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی با 9درصد رشد به 1450میلیارد دلار رسید؛ حال آن‌که این رقم برای سال‌های 2014 تا 2016 به ترتیب به 1600 میلیارد، 1700میلیارد و 1800میلیارد دلار خواهد رسید.
به‌گفته وی، در این میان حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی در کشورهای درحال توسعه 54درصد از کل سرمایه‌گذاری‌ها بوده؛ درحالی‌که این رقم برای کشورهای توسعه‌‌یافته تنها 39درصد بوده است.
نیاز شدید ایران برای سرمایه‌پذیری
آقای شبان معتقد است که در این میان حوزه‌های مختلف زیرساختی، انرژی، صنایع و ساخت‌وساز ایران به شدت نیازمند جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی است که نباید کشورهای شرق آسیا را از نظر دور داشت.
این کارشناس حوزه انرژی که به تازگی مقاله‌ای در یک پایگاه خبری-تحلیلی حرفه‌ای حوزه گاز اروپا (natural gas Europe) منتشر کرده است، به مذاکرات هفته گذشته ژاپن با کشورهای آسیای میانه و جمهوری‌آذربایجان پرداخته و معتقد است که ژاپن با ارتقای نقش خود، در پروژه‌های انرژی آسیای میانه بازیگری جدید و موثر خواهد بود.
ژاپن و ارتقای نقش
در پروژه‌های انرژی آسیای میانه
رئيس مركز مطالعات نفت جمهوري‌آذربايجان در این مقاله می‌نویسد: سومین اقتصاد بزرگ دنیا در این هفته شتاب زیادی به سرعت مذاکرات خود با جمهوری‌آذربایجان و کشورهای آسیای میانه داده است تا از این طریق سهم بیشتری در پروژه‌های انرژی این منطقه به خود اختصاص بدهد. در این روزها مذاکره‌کنندگان آذری و ترکمن، مذاکرات خود را با طرف‌های ژاپنی از سر گرفتند. همچنین توکیو و تاشکند هم در مورخ 15 جولای اعلام داشتند که به دنبال تقویت مناسبات اقتصادی خود هستند و یک بسته سرمایه‌گذاری بزرگ به امضای مقامات دو کشور رسید.
او با اشاره به اعداد و ارقام حوزه ادامه می‌دهد: از حیث آمارهای «جریان خروجی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی»، کشور ژاپن بعد از آمریکا مقام دوم را به خود اختصاص داده؛ به گونه‌ای که مقدار شاخص فوق در سال 2014 به بیش از 192میلیارد دلار رسیده که البته به نسبت رقم سال قبل از آن (135میلیارد دلار)؛ کاهش یافته است.
او تأکید دارد که ژاپن برنامه‌ای را با هدف افزایش کمک‌ها در راستای پروژه‌های زیرساختی کشورهای آسیایی تدارک دیده و ادامه می‌دهد: براساس گزارش رسمی دولت ژاپن میزان این کمک‌ها از طریق بانک توسعه آسیا، برای یک دوره پنج‌ساله، چیزی حدود 100میلیارد دلار است و بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا aiib هم در تأمین مالی این رقم؛ نقش اصلی دارد.
براساس این گزارش، هم‌اکنون جمهوری‌آذربایجان و کشورهای آسیای میانه برای جذب هرچه سریع‌تر این سرمایه‌ها تلاش زیادی دارند. از همین رو، به نظر می‌رسد ایران هم باید از این کیک سرمایه‌گذاری قطعه‌ای برای خود جذب کند تا رقابت اروپایی‌ها برای حضور در ایران را داغ‌تر و شرایط را به نفع ایران چرخش دهد چراکه هم‌اکنون با مذاکرات عملیاتی کشورهای رقیب ایران در منطقه آسیای میانه، قابلیت‌های حوزه انرژی در این کشورها به‌زودی آنچنان بالا خواهد رفت که می‌تواند فرصت‌های بالقوه ایران را تهدید کند. شاید در مقام مقایسه وضع این کشورها با ایران منطقی نباشد، اما جای طرح موضوع باز است که بدانیم در منطقه رقبای نوظهور دیگری هم برای ایران وجود دارند که می‌توانند فرصت‌های ما را محدود کنند. در ادامه این گزارش، روایت الهام شعبان از جزییات این قراردادها بین 3 کشور آسیای میانه با کشور سرزمین آفتاب را می‌خوانید:
جمهوری‌آذربایجان و
سهم‌خواهی 8میلیارد دلاری
هفته گذشته «رونق عبدالله یف» رئیس شرکت ملی نفت جمهوری‌آذربایجان برای دریافت یک وام 8میلیارد دلاری و مذاکره با شرکت‌های ژاپنی راهی این کشور شد. او در مصاحبه با شبکه تلویزیونی جمهوری‌آذربایجان خبر داد که باکو مذاکره‌هایی را با بانک‌های ژاپنی انجام داده تا سرمایه 8 میلیاردی برای احداث «مجتمع نفت‌گاز پتروشیمی» (OGPC) جذب شود. این مجتمع با ظرفیت فرآوری 12میلیارد مترمکعب گاز و 73میلیون بشکه نفت در سال، قادر به تولید 800هزار تن محصولات پتروشیمی نیز خواهد بود و قرار است تا سال 2020 راه‌اندازی شود و تا 2030 به بهره‌برداری کامل برسد.
عبدالله یف همچنین اظهار داشته که شرکت‌های ژاپنی سهمی در این پروژه خواهند داشت. جمهوری‌آذربایجان مایل است که حداکثر 49درصد از سهم این پروژه را به شرکت‌های خارجی بفروشد. عبدالله‌یف در سفر به ژاپن، همچنین ملاقات‌هایی را با مقامات «آژانس همکاری بین‌المللی ژاپن» و «بانک همکاری بین‌المللی ژاپن» داشته تا نظر آنان را نسبت به تأمین مالی پروژه پالایشگاه «استار» جلب کند. این پروژه توسط شرکت نفت جمهوری‌آذربایجان با سرمایه 5.5میلیارد دلاری در ترکیه راه‌اندازی می‌شود.
عبدالله‌یف با مقامات شرکت‌های بزرگ ژاپنی نظیر MITSUI و ITOUCHU هم مذاکره کرده و بازدیدی هم از شرکت بزرگ JCC (شرکت مهندسی انرژی ژاپن) به عمل آورده است.
حدود 14سال قبل شرکت MITSUI یک نیروگاه حرارتی در جمهوری‌آذربایجان احداث کرده بود و اکنون مذاکراتی برای احداث نیروگاه دوم شروع شده که قرار است تا پایان سال‌جاری به نتیجه برسد. ظرفیت تولید هرکدام از این نیروگاه‌ها معادل 400مگاوات است.
ترکمنستان و مدرن‌سازی صنعت نفت و گاز
با کمک ژاپن
شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن هفته گذشته با معاون اول رئیس‌جمهوری ترکمنستان دیدار کرد تا براساس بیانیه دولت ترکمنستان، محور مذاکرات بر پایه جذب سرمایه‌گذاری‌های ژاپن اعلام شود. بر این اساس مدرن‌سازی صنایع نفت و گاز این کشور و متنوع‌سازی مسیرهای عرضه گاز ترکمنستان مطرح شده است. پیش از این هم در سال 2013 رئیس‌جمهوری ترکمنستان، در دیدار خود از ژاپن، تمایل کشورش را به «بسته سرمایه‌گذاری انرژی» به ارزش 10میلیارد دلار ابراز کرده بود. در خلال آن سفر اسنادی فی‌مابین مقامات سه شرکت اصلی نفت و گاز ترکمنستان و چند شرکت بزرگ ژاپنی (از قبیل نیپون وسوجیتسو) امضا شد. سال گذشته احداث یک مجتمع به نام «مجتمع شیمیایی گاز طبیعی ترکمنستان» در ساحل دریای خزر با هدف تولید پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن آغاز شده است. ارزش این پروژه حدود سه و نیم‌میلیارد دلار بوده که شرکت مهندسی TOYO و یک کنسرسیوم متشکل از شرکت LG و هیوندای کره‌جنوبی در آن نقش اصلی دارند. ظرفیت مجتمع حدود 386هزار تن پلی‌اتیلن و 81هزار تن پلی‌پروپیلن است. همچنین شرکت کاوازاکی ژاپن به همراه یک شرکت ترکیه‌ای، روی پروژه تبدیل گاز طبیعی به بنزین سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
ازبکستان و سرمایه‌گیری 3.8میلیارد دلاری
همزمان با جمهوری‌آذربایجان و ترکمنستان، وزیر خارجه ازبکستان هم، در تاشکند با معاون وزیر خارجه ژاپن ملاقات داشته است. دو طرف موافقت‌نامه‌هایی در حوزه سرمایه‌گذاری و وام به ارزش 3.8میلیارد دلار امضا کردند. تاکنون ژاپن سرمایه‌گذاری‌هایی به ارزش 2.5میلیارد در ازبکستان داشته است. این رقم سال 2012 حدود 1.8میلیارد دلار بوده است.
قبل از آن در اوایل سال‌جاری هیأتی مرکب از معاون نخست‌وزیر و وزیر اقتصاد در نشست همکاری‌های اقتصادی ژاپن و ازبکستان که در توکیو برگزار شد، شرکت داشتند و این هیأت با مقامات اقتصادی ژاپن مانند وزیر اقتصاد تجارت و صنعت؛ رئیس بانک ژاپن، رئیس بانک همکاری بین‌المللی ژاپن و چند نهاد دیگر ملاقات داشت. سال قبل چندین شرکت ژاپنی (مانند میتسوبیشی و ITOUCH و MITSUI) دفاتری را در تاشکند افتتاح کردند.