موضوع گزارش امروزمان برمی‌گردد به ماجرایی دردناک. قتل یک نوزاد توسط پدرش. پدر معتادش. پدر معتاد به شیشه‌اش... پدر «باران» کوچولو در توهم شیشه‌ای، دخترک را با ضربه مشت از پای درآورد. سحرگاه 14 تیرماه سال‌جاری زن جوانی که از شدت ترس و وحشت رنگ بر رخسار نداشت، با مراجعه به کلانتری خرمدشت ادعا کرد، شوهرش، دختر 5 ماهه‌شان را به قتل رسانده است. با ادعاهای «مریم» 25ساله، تیم ویژه‌ای از مأموران کلانتری برای بررسی صحنه حادثه به قتلگاه اعزام شدند و دیدند در خانه باز است و دیگر صدای گریه باران کوچولو نمی‌آید. مأموران صحنه‌ای باورنکردنی را دیدند، باران کوچولو در گوشه‌ای از خانه برای همیشه آرمیده بود.
معاینات پزشکی قانونی نشان داد که باران کوچولو با ضربه سختی از ناحیه گیجگاهی سر خونریزی مغزی کرده و در کمتر از 5 دقیقه به کام مرگ فرو رفته است. «حمید» پدر باران کوچولو که در توهم شیشه‌ای نمی‌دانست با دستان خود تنها کودکش را به قتل رسانده است، خیلی زود توسط مأموران کلانتری دستگیر شد و تحت‌بازجویی قرار گرفت.
یکی از همسایه‌های خانواده باران کوچولو گفت: این زوج جوان 3سال است که ازدواج کرده‌اند، حمید و مریم زندگی خوبی داشتند تا این‌که در 3-2 ماه گذشته متوجه شدیم حمید معتاد شده و دایما سر همین مسأله با مریم دعوا و مشاجره می‌کند.
او شغلش را از دست داده بود و با مصرف بیش از حد شیشه با مریم درگیر می‌شد و چند بار ما شاهد بودیم که او را به‌شدت کتک می‌زد.
شیشه و قتل و خانواده
متاسفانه مخدرهای صنعتی و روانگردان‌ها این‌روزها عامل جرایم مختلفی هستند که زندگی صدها نفر را درگیر کرده است. قتل، خشونت علیه زنان و کودکان و حتی سایر اعضای خانواده و سرقت‌های مختلف ازجمله این جرایم به‌شمار می‌روند. اما چرا شیشه معتادان را قاتل می‌کند؟ بنا بر تحقیقی که توسط دو موسسه «تولد دوباره» و «مطالعات رفتار اجتماعی داریوش» سال 1389 و به سفارش سازمان ملل انجام گرفت، اولین ردپای مصرف ماده محرک شیشه اوایل دهه 80 در ایران مشاهده شد و ابتدا در تهران شیوع یافت و سپس به دیگر شهرستان‌ها تسری پیدا کرد. در گذشته شیشه از آسیای جنوب‌شرقی وارد ایران می‌شد، اما به‌تدریج تکنولوژی ساخت آن در کشور ایجاد و این ماده از‌سال 85 در ایران ساخته شد.
شیشه با ما چه می‌کند؟
1- شیشه روی قسمت‌های مختلف بدن ازجمله کبد، کلیه، قلب، دندان‌ها، استخوان‌ها و پوست تأثیر سوء می‌گذارد و در عین حال از میزان اشتها و خواب نیز می‌کاهد.
2- شیشه ماده‌ای محرک است و برعکس بعضی موادمخدر همچون تریاک که کار سیستم عصبی را کند می‌کند، کار سیستم عصبی را تشدید و تقویت می‌کند و در عین حال وابستگی روانی فراوانی نیز به‌دنبال دارد. چون روی قسمت عصبی و قسمتی از مغز که با پاداش و احساس لذت در ارتباط است، تأثیر می‌گذارد؛ فرد در جست‌وجوی حس لذت، دوباره آن را مصرف می‌کند تا به آن لذتی که دنبالش است، برسد. مصرف شیشه در عین ایجاد احساس لذت و سرحالی در فرد، به‌دلیل تاثیرات خاصش، بیماری‌هایی مثل اسکیزوفرنیا را هم موجب می‌شود. یکی از علایم و نشانه‌های این بیماری، افکار بدبینانه قوی است که به آن هذیان‌های بدبینانه یا پارانویید می‌گوییم. چنین فردی درگیر افکار خاصی است و به‌طور مثال احساس می‌کند اطرافیانش درحال خیانت یا درصدد صدمه‌زدن به او هستند و چون خودش را در معرض خطر می‌بیند، ممکن است مرتکب قتل شود. هم‌اکنون نیز این ماده یکی از عوامل وقوع قتل در کشور ما است. فردی که شیشه مصرف می‌کند، قضاوت درستی از نظر ذهنی نخواهد داشت و چون قادر به ارزیابی رفتارهای خودش نیست، به این فکر نمی‌کند که اگر به اشخاص نزدیک به خودش صدمه بزند، چه تاثیری در زندگی‌اش خواهد داشت.
3- بروز رفتارهای ناشی از مصرف شیشه به هیچ‌وجه احتیاج به زمان ندارد و ممکن است فرد با یکبار مصرف، حالت بدبینانه پیدا کند و دست به قتل فرد دیگری بزند یا خودزنی کند.
4- در طول یک دهه گذشته، تعدادی از بیماران به‌دلیل حالات روانی شدید ناشی از مصرف شیشه در بیمارستان‌های روانپزشکی بستری شده‌اند.
مغز دیوانه شده معتاد
به شیشه را چگونه ترمیم کنیم
متاسفانه استفاده از ماده‌مخدر شیشه در ایران باعث افزایش بیمارهای روحی و روانی و جنون شده است. امروزه تقریبا نیمی از تخت‌های بیمارستان‌های روانی در ایران را معتادان به شیشه اشغال کرده‌اند. بسیاری از روانپزشکان در مواجهه با این معتادان برای درمان آنها از داروهای ضدروانپریشی استفاده می‌کنند. اما مگر معتاد از ابتدا دچار جنون و اسکیزوفرنی بوده است؟
اکثر بیماران عادی غیرمعتاد که در بیمارستان‌های روانی به علت بیماری جنون بستری می‌شوند و تحت‌درمان هستند، دارای یک زمینه ژنتیک و محیطی هستند مصرف‌کننده شیشه‌ای که تا قبل از اعتیاد از سلامت عقلی کاملی برخوردار بوده و اکنون دچار جنون و اسکیزوفرنی شده است که دارای زمینه ژنتیکی نیست و نباید از همان دارویی‌های که به بیماران روانی داده می‌شود به آنها نیز تجویز شود. البته بیشتر طرق درمانی بیماران روانی مبتلا به جنون یکسان است اما یک دارو است که بایستی حتما جهت درمان جنون معتادان به شیشه مورد توجه قرار بگیرد.
چرا معتادان به شیشه مبتلا به جنون و بیماری‌های روانی می‌شوند
مصرف مخدر شیشه باعث انهدام سلول‌های عصبی مغز می‌شود. شیشه این کار را با آزادکردن ماده‌ای به نام چهار فسفو دی استراز انجام می‌دهد، این ماده بسیار سمی است و باعث تخریب سلول‌های مغزی معتادان به شیشه شده و آنها را مجنون می‌کند. فرق بین یک بیمار مجنون با معتاد به شیشه‌ای که دچار جنون شده، این است که سلول‌های مغز معتاد شیشه‌ای را می‌توان ترمیم و بازسازی کرد اما متاسفانه اکثر کادر درمانی در این مورد اطلاع کافی ندارند و فکر می‌کنند اگر معتاد را از مواد دور نگاه‌دارند و داروهای ضدجنون به او تجویز کنند، بهبود می‌یابد.
البته دوری از مواد اول کار است همچون آتشی که روی آن آب ریخته می‌شود، درست است دیگر از آن شعله‌های سرکش خبری نیست اما هنوز بین خاکسترها، آتش درحال از بین بردن باقی مانده موادی است که می‌توانند بسوزنند.
چهار فسفو دی استراز
ماده چهار فسفو دی استراز در مغز معتاد حتی بعد از ترک اعتیاد شیشه باز هم درحال از بین بردن باقی مانده سلول‌های سالم مغز است. البته ممکن است سرعت تخریب مغز معتاد به شیشه به‌شدت کاهش یافته باشد اما این ماده به‌طور موذیانه و به‌آهستگی درحال تخریب مغز معتاد است.
آیا معتاد شیشه‌ای قاتل است؟
به‌نظر می‌رسد، سیاست‌های پیشگیرانه در این حوزه بسیار حساس و مهم که نهاد خانواده را درگیر خود کرده است، بسیار موفق نبوده و باید زمینه‌های آن را با بررسی و تحقیقات علمی بیشتر جست‌و‌جو و راهکاری پیدا کرد. باران کوچولو و حتی مریم مادرش تنها قربانیان این دنیای شیشه‌ای نیستند و باید چاره‌ای اندیشیده شود تا با چنین حوادث تلخ و ناگواری روبه‌رو نشویم. بنابراین گزارش، هم‌اکنون «حمید» برای بازجویی‌های بیشتر به‌همراه پرونده به دستگاه قضایی ارجاع داده شده است.
برخی تصور می‌کنند اگر فرد معتاد به شیشه مرتکب قتل شود، چون زمان وقوع قتل اختیاری روی رفتار خود نداشته است، بنابراین دادگاه در حکم او تخفیف می‌دهد، حال آن‌که این تصور به هیچ‌وجه صحیح نیست. طبق قانون، اگر کسی مجنون باشد، مجازات نخواهد شد اما کسی که شیشه یا الکل مصرف می‌کند و از حالت عادی خارج می‌شود و دست به قتل می‌زند، کاملا آگاهانه مواد مصرف کرده است. مجازات قاتلانی که در پی مصرف شیشه دست به این جرم می‌زنند، مرگ است. در این میان ماده مخدر شیشه به قیمت پایین و به‌صورت زیرزمینی تولید می‌شود و فجایعی به‌بار می‌آورد.
جرایم اعتیاد در ایران
قائم‌مقام دبيركل ستاد مبارزه با موادمخدر با تاكيد بر اين‌كه 60درصد طلاق‌ها و 65درصد كودك‌آزادي و همسرآزاري‌ها ناشي از مصرف موادمخدر است، می‌گوید: وقوع انواع جرايم ناشي از سوءمصرف موادمخدر اين موضوع را به يكي از سياست‌هاي اصلي مقابله تبديل كرده است.
یک مدرس دانشگاه می‌گوید: 65درصد از همسرآزاری‌ها، 30درصد از کودک‌آزاری‌ها، 25درصد از قتل‌ها، 23درصد از نزاع‌ها و خشونت‌ها و 35 تا 40درصد از سرقت‌ها به‌دلیل اعتیاد است، به همین خاطر آمار قابل‌توجهی از زندانیان هرچند به‌خاطر اعتیاد گرفتار محاکم و زندان نشده‌اند، در زندان بسر می‌برند. در چنین شرایطی زندانی‌نکردن افراد به جهت اعتیاد علاوه‌بر هدف درمان و اصلاح معتادان می‌تواند از جمعیت زندان‌ها بکاهد.
آسيب‌هاي ناشي از موادمخدر و روانگردان در ايران
براساس مطالعات انجام گرفته درخصوص مقايسه علل فوت در مرگ‌هاي غيرطبيعي ارجاعي به مراكز پزشكي قانوني كشور طي دهه 80، حوادث رانندگي (55 درصد)، ساير بررسي علل مرگ و قتل ناشي از اعتياد، قاچاق موادمخدر و... مواردی مانند سرما و گرمازدگي، خفگي و...(11/6درصد)، اعتياد(9درصد)، سوختگي (1/6درصد)، حلقه‌آويز(3/9درصد)، سلاح‌گرم(3/7درصد)، غرق‌شدگي(2/8درصد)، سلاح‌سرد(2/5درصد)، مسموميت با سم و دارو (2/4درصد)، مسموميت با اكسيدكربن(1/7درصد) و برق‌گرفتگي(1/3درصد) را به‌خود اختصاص داده است. به‌عبارتي مرگ ناشي از اعتياد با احتساب آيتم ساير موارد، سومين رتبه را در كشور دارد.
سوءمصرف موادمخدر و روانگردان‌ها يك معضل عمومي براي كشور بوده كه هزينه‌هاي بسيار بالايي را به مردم و دولت تحميل مي‌كند. اعتياد علاوه‌بر انتشار بيماري‌هاي عفوني اعم از HIV و هپاتيت C، عوارض ديگري ازجمله هزينه‌هاي اجتماعي، كاهش توانايي توليد در جامعه، كاهش درآمد خانواده‌ها، افزايش حوادث ترافيكي و افزايش فعاليت‌هاي خلاف قانون را به جوامع تحميل كرده و باعث مرگ‌هايي مي‌شود كه مي‌تواند معضلات بسياري براي فرد و جامعه در پي داشته باشد(مركزپزشكي قانوني، 1391).
در دنیا چه می‌گذرد؟
نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد كه 49درصد قتل‌ها، 69درصد درگيري‌هاي منجربه‌قتل، 50درصد مرگ‌وميرهاي ناشي از سوانح‌رانندگي، 27درصد خودكشي‌ها، 82درصد تجاوزها، 62درصد از دعواها و درگيري‌ها، بيش از 50درصد از همسرآزاري‌ها و 38درصد كودك‌آزاري‌ها در سطح جهان با مصرف موادمخدر و الكل در ارتباط بوده است. توزيع‌كنندگان موادمخدر «مرگ» را در شريان جامعه تزريق مي‌كنند. با توجه به آمار و ارقام ياد شده مي‌توان گفت كه موادمخدر و روانگردان‌ها منشأ معضلاتي نظير سرقت، فحشا و ساير آسيب‌هاي اجتماعي هستند. با هدف پيشگيري از گرايش آحاد جامعه بالاخص نوجوانان و جوانان به‌سوي تهديد عظيم موادمخدر و روانگردان‌ها و به‌منظور جلوگيري از ريزش منابع انساني در ابعاد مختلف، ضرورت مهار و كنترل ستيز دایمي و بلندمدت موادمخدر و روانگردان‌ها امري بديهي است. بر اين اساس انتظار مي‌رود همه نهادها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌هاي مسئول در زمينه وجود خانواده سالم و مسلط به سبك‌هاي فرزندپروري و مهارت‌هاي زندگي اسلامي، تقويت اعتقادات و باورهاي ديني، توجه به وضعيت اقتصادي خانواده، وجود محيط زندگي سالم و به دور از دسترسي به مواد، اشتغال، ارتقای سطح دانش‌وفرهنگ جامعه، غني‌سازي اوقات‌فراغت و گسترش تفريحات سالم، ايجاد فضاي نشاط اجتماعي و رضايت از زيستن، تقويت مشاركت و اهتمام اجتماعي نسل جوان در همه عرصه‌ها و لزوم تعادل در راهبردهاي كاهش عرضه و تقاضاي موادمخدر اقدام کرده، به نحوي كه ضمن برخورد جدي‌تر با قاچاقچيان و توزيع‌كنندگان مواد، نسبت به توسعه برنامه‌هاي درمان و كاهش آسيب و تقويت برنامه‌هاي پيشگيري اوليه از اعتياد مبادرت ورزيده شود تا شاهد انسان‌هاي سالم در سطح جامعه اسلامي‌مان باشيم. بدون‌شك برنامه‌ريزي، همفكري و همكاري جامع ميان مسئولان قواي سه‌گانه بالاخص قوه مجريه و نيروهاي مسلح، موجبات اجتماعي‌كردن امر مبارزه را فراهم کرده و بدين‌ترتيب شاهد ضربه‌زدن به راهبردهاي سيستم هوشمند موادمخدر و روانگردان‌ها
خواهيم بود.
درد بی درمان شیشه
به‌گفته کارشناسان هنوز درمان دارویی قطعی برای این ماده محرک به‌وجود نیامده است. در کشور ما برای درمان شیشه از چند روش غیردارویی استفاده می‌شود. یکی از این روش‌ها، ماتریکس روش درمان روانشناختی مواد محرک است. همچنین برای درمان شیشه از روش اجتماع درمانمدار (therapeutic community) استفاده می‌شود. قابل‌ذکر است که با وجود شیوع گسترده شیشه در کشور استفاده از روش‌های علمی برای درمان شیشه بسیار کم بوده است.
شیشه در کشور چه اثراتی داشته است؟
مصرف شیشه در بین جوانان و زنان به سرعت رو به افزایش است. مصرف شیشه در بلندمدت سبب آسیب جدی به مغز، توهم و هذیان، پرخاشگری، افسردگی، سوءظن و بدگمانی و ... می‌شود. درحال حاضر به سبب اثرات مخربی که شیشه روی خلق‌وخو و شخصیت فرد مصرف‌کننده برجای می‌گذارد، بسیاری از تخت‌های بیمارستان‌های روانی را مصرف‌کنندگان شیشه پرکرده‌اند. همچنین به دلیل رفتارهای بدگمانی و سوءظن‌گونه خانواده‌های زیادی متلاشی شده‌اند. به سبب پرخاشگری‌های ناشی از مصرف‌شیشه در عمده حوادث فجیعی که اتفاق می‌افتد ردپای شیشه دیده می‌شود. ازسوی دیگر مصرف‌کنندگان شیشه به دلیل از دست دادن تعادل روانی و عقلی خود اقدام به رفتارهای پرخطر جنسی می‌زنند که زمینه‌ساز بیماری‌های خطرناکی چون ایدز می‌شود.
چگونه با معتاد شیشه‌ای زندگی کنیم
تا کشته نشویم؟
پرخاشگری، بی‌قراری، توهم و هذیان از حالت‌های ناشی از استفاده شیشه است. ضمن این‌که افزایش میل‌جنسی هم موجب رفتارهای پرخطر جنسی که این روزها از آن به‌عنوان خطرناک‌ترین عامل انتقال جنسی ایدز نام می‌برند، می‌شود.
کسی‌که شیشه مصرف می‌کند، رفتار پرخطر جنسی‌اش زیاد می‌شود. عادات و رفتارهای جنسی در او متفاوت می‌شود. مصرف شیشه تمایل به داشتن چند شریک‌جنسی و رابطه‌جنسی محافظت نشده را افزایش می‌دهد. به گفته سارا جعفری کارشناس بخش اعتیاد وزارت بهداشت و درمان در 5سال اخیر مصرف شیشه در ایران خیلی شیوع پیدا کرده است؛ تا حدی‌که خیلی از معتادان به موادمخدر اوپیوییدها به‌عنوان جایگزین و در بیشتر موارد همراه با مواد اوپیوییدها، از آن استفاده می‌کنند: خیلی از آنها به این خاطر به سمت شیشه کشیده شدند که فکر می‌کردند شیشه اعتیاد ندارد. این باور هم به این دلیل بود که آزمایش مورفین را مثبت نمی‌کرد.
جعفری درخصوص اثرات مثبت روانی محرک‌ها در فاز سرخوشی از افزایش هوشیاری و انرژی، احساس سلامتی و سرحالی، نشئگی و سرخوشی و افزایش میل جنسی یاد کرد.
او در سمینار کشوری پیشگیری از رفتارهای پرخطر در تالار امام‌خمینی(ره) این سخنان را بیان کرد و توصیه‌هایی برای زندگی با معتادان شیشه‌ای داشت که در زیر می‌بینید؛
- باید آب و غذای مقوی در اختیار معتادان شیشه‌ای قرار گیرد؛ تعریق در آنها بسیار زیاد است و این مسأله آنها را پرخاشگر می‌کند. این معتادان اشتهای‌شان را از دست می‌دهند و میل به غذا در آنها به شدت کاهش می‌یابد.
- دچار بی‌خوابی مزمن هستند و کم‌خوابیدن آنها را عصبانی و پرخاشگر می‌کند؛ بنابراین لازم است که به آنها آموزش داده شود که خوب بخوابند.
- پرخاشگری آنها باید با دارو و روان‌درمانی کنترل شود، آنها به‌خاطر بی‌خوابی در شب‌ها داروهای خودسرانه بسیار استفاده می‌کنند و این مصرف خودسرانه باید در آنها کنترل شود.
- آموزش روش‌های درست مصرف‌کردن شیشه و راه‌های ارتباط جنسی بی‌خطر نیز از اهمیت بالایی در این معتادان
برخوردار است.
- احتمال ابتلای مصرف‌کنندگان شیشه به ویروس HIV بسیار زیاد است؛ آنها رابطه‌جنسی پرخطر و محافظت‌نشده با چند شریک جنسی دارند و به دلایل فرهنگی آن را کتمان می‌کنند؛ بنابراین لازم است که از آنها تست HIV انجام شود. به‌طورحتم اپیدمی بعدی در HIV مربوط به معتادان به شیشه است.
آنطورکه از این توصیه‌ها برمی‌آید، گویا کم‌کم باید معتادان به شیشه را به‌عنوان یک بیمار پذیرفت؛ بیماری که درد بی‌درمان دارد و باید با او زندگی مسالمت‌آمیز داشت و زنده ماند، هرچند که چنین باوری، سخت باشد.