شهروند| 70درصد زندانیان ایران را افراد زیر 40سال تشکیل می‌دهند. این آماری است که رئیس سازمان زندان‌ها اعلام کرده است و با اعلام آمار 75درصدی مجرمان حاشیه‌نشین گفته است که حاشیه‌نشینی از عوامل افزایش جرم در ایران است، آسیب‌شناسان اما این آمارها را طور دیگری تحلیل می‌کنند به گفته آنها، بالا بودن آمار جوانان در زندان‌های کشور ریشه در عواملی مثل بیکاری و فقر دارد.
بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی رئیس سازمان زندان‌ها، در حال حاضر ۵۴ درصد زندانیان اعتیاد به موادمخدر را زنان و ۳۴ درصد آنان را مردان تشکیل می دهند. همچنین نیمی از زندانیانی که اکنون در زندان های کشور به سر می برند، به دلیل جرایم مرتبط با موادمخدر در زندان هستند و متاسفانه بیش از ۶۵ درصد زندانیان نیز به مواد مخدر اعتیاد دارند.رئیس سازمان زندان ها می گوید: متاسفانه آمار زنان و دختران زندانی در بحث قاچاق، مصرف، توزیع و فروش مواد مخدر نسبت به مردان پیشی‌گرفته است.علی‌اصغر جهانگیری، رئیس سازمان زندان‌ها دیروز به یزد رفته بود تا مدیر جدیدی را برای زندان‌های این استان معرفی کند. او در آیین معارفه رئیس جدید سازمان زندان‌های یزد آمارهایی از وضع فعلی زندان‌های کشور اعلام کرد که فراتر از یک خبر استانی بازتاب داشت. او از آمار بالای جوانانی گفت که پشت میله‌های زندان هستند. به گفته او، 70درصد زندانیان کشور زیر چهل‌سال سن دارند. همچنین حدود 63درصد را افراد متاهل تشکیل می‌دهند و حدود 20درصد زندانیان هم بعد از ورود به زندان متارکه کرده‌اند و زندگی خانوادگی آنها از هم پاشیده است. به گفته او، 80درصد کسانی که در زندان‌ها به‌سر می‌برند مدرک تحصیلی‌شان زیر دیپلم و کمترین تعداد مربوط به دانشگاهیان است. آن‌طور که رئیس سازمان زندان‌ها می‌گوید درحال حاضر 9میلیون نفر در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند البته مدیرکل دفتر توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور، همین یک هفته پیش آمار حاشیه‌نشینان کشور را 11میلیون نفر اعلام کرد. رئیس سازمان زندان‌ها گفته است که افزایش حاشیه‌نشینی در شهرها نگران‌کننده است و نتیجه آن بروز برخی آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی است.
از نگاه دکتر مصطفی اقلیما، مددکار اجتماعی و رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران، بالا بودن آمار جوانان زندانی در ایران ریشه در بیکاری و فقر دارد. او به «شهروند» می‌گوید: اصولا جوانان بیش از افراد مسن گرفتار زندان می‌شوند و افرادی که از میانسالی به بعد به زندان می‌افتند به دلیل اتفاقاتی مثل اختلاس و ورشکستگی است. در ایران به دلیل افزایش فقر و همچنین بیکاری و از طرف دیگر اقتصاد نامنظم سال‌های اخیر جوانان زیادی که کار را شروع کرده بودند ورشکسته شدند و به دلیل چک‌های برگشتی و بدهکاری به زندان افتادند. علاوه بر این پایین بودن سن زندانیان در ایران دلیل دیگری هم دارد و آن بحث سوءپیشینه دار شدن مادام‌العمر زندانیان در ایران است.
به گفته اقلیما، افرادی که از شهرهای کوچک و روستاها به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند و اغلب در حاشیه شهرها ساکن می‌شوند در بسیاری از موارد نمی‌توانند کاری برای خودشان پیدا کنند. از سوی دیگر، اگر دستفروشی یا کارهای مشابه هم انجام دهند با آنها برخورد می‌شود در نتیجه آنها برای گذران زندگی و پرداخت هزینه‌های اولیه به تدریج جذب شبکه‌های بزهکاری می‌شوند که اتفاقا در حاشیه شهرها فعال‌ترند.
این مددکار اجتماعی با تأکید بر این‌که بخشی از فرزندانی که در حاشیه شهرها به دنیا می‌آیند به دلیل شرایط نامناسب اجتماعی، عدم برخورداری از امکانات لازم برای تحصیل در سنین پایین و نوجوانی بزهکار می‌شوند، ادامه داد: این بچه‌ها در نوجوانی به کانون اصلاح و تربیت فرستاده می‌شوند و در جوانی برای کوچکترین بزه به آنها زندان تعلق می‌گیرد و کسی که حتی سه ماه هم زندان افتاده باشد سوءپیشینه در سوابق او ثبت می‌شود و به او هیچ جایی کار نمی‌دهند یا او را استخدام نمی‌کنند. درحالی‌که در همه کشورهای جهان افراد پس از این‌که به اصطلاح زندانشان را می‌کشند، سوابق منفی آنها پاک می‌شود ولی در ایران فردی وقتی زندان می‌رود تا آخر عمر باید هزینه آن یک بار زندان رفتن را بدهد و چون به دلیل همین سوءپیشینه نمی‌تواند کار باثباتی پیدا کند ناگزیر دنبال خلاف می‌رود، چون فرصت کاری برایش مهیا نیست. درواقع با این روش آنها محکومان مادام‌العمر می‌شوند. حتی اگر افرادی پدر و مادر آنها سوءپیشینه داشته باشند هم در مرحله گزینش در دستگاه‌های دولتی با دشواری‌های زیادی مواجه‌اند و در بسیاری از موارد اگرچه به صراحت به آنها گفته نمی‌شود که به چه دلیلی آنها را برای استخدام تأیید نمی‌کنند اما دلیل اصلی که در پرونده محرمانه آنها قید می‌شود سوءپیشینه پدر یا مادر آنهاست.
به گفته اقلیما، یکی از اصلی‌ترین مسائل جوانان، بیکاری آنهاست، او می‌گوید: جدا از شرایطی که برای زندان رفته‌ها وجود دارد، در ایران سالی یک‌میلیون نفر فارغ‌التحصیل بیکار داریم. استخدام جدید هم وجود ندارد در این شرایط جوانان وارد چه کاری خواهند شد؟
براساس آخرین اعلام مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله کشور برابر با 22.9درصد و نرخ بیکاری جوانان 15 تا 29 ساله نیز معادل 20.2درصد است که این میزان بیش از 2 برابر نرخ بیکاری عمومی کشور و نشان‌دهنده ادامه بحران بیکاری جوانان است.
فریبا ذاکر، جامعه‌شناس شهری معتقد است ورود جوانان آن هم بخشی از جوانان شهری به شبکه‌های بزهکاری و آمار 70درصدی جوانان زیر 40سال در زندان‌ها به این دلیل است که ما در شهرهایمان برای کاهش زمینه‌هایی که موجب بزهکاری افراد می‌شود اقدامات سازمان‌یافته و پیشگیرانه انجام نداده‌ایم.
او به شبکه گسترده و بزرگ کودکان کار و خیابان اشاره می‌کند و می‌گوید: بچه‌هایی که از سنین کودکی به جای مدرسه و خانه در خیابان‌ها بزرگ می‌شوند و در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی هستند احتمال بیشتری وجود دارد که در سنین نوجوانی و بزرگسالی جذب گروه‌های بزهکاری شوند. آنها وقتی درس نمی‌خوانند آینده‌ای ندارند و با توجه به این‌که پشتوانه مالی هم ندارند و به عبارت ساده‌تر سرمایه‌ای ندارند که کار کنند، راهی جز این نمی‌ماند که از کار خلاف زندگیشان را بگذرانند.
به گفته ذاکر، این بچه‌ها حتی اگر انگیزه‌ای برای درس خواندن و مدرسه رفتن ندارند باید از سنین پایین تحت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای قرار گیرند تا درنهایت بتوانند با استفاده از مهارتشان امرارمعاش کنند اما عملا آنها به دلیل فقر هم از تحصیل بازمی‌مانند و هم به دلیل این‌که برنامه نظام‌مندی برای تحت پوشش قرار دادن آنها و آموزش به آنها وجود ندارد اغلب راهشان از خانه به خیابان و از خیابان به زندان می‌رسد.
پیشتر براساس نتایج یک پژوهش با موضوع آسیب‌های اجتماعی، اعلام شده بود سن بزهکاری در مناطق حاشیه‌ای شهرهای بزرگ از 17سال به 14سال کاهش پیدا کرده است.