حمیدرضا خدابخشی متخصص عمران آب
این روزها بارش‌های موسمی در جنوب سیستان‌وبلوچستان دوباره باریدن گرفته و موجب بروز سیلاب در این مناطق شده است. اکنون این سوال مطرح شده که آیا می‌توان این سیلاب‌ها را کنترل و از این آب‌ها استفاده کرد؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است چند ملاحظه علمی و فنی را درنظر بگیریم. کنترل سیلاب‌ها معمولا به شیوه‌های سازه‌ای یا غیرسازه‌ای در دستور کار متولیان قرار می‌گیرد. شیوه‌های سازه‌ای مانند احداث سد و بند و انواع دیگر آنها بدون انجام مطالعات گسترده در حوزه‌های مختلف ممکن نیست. مطالعاتی نظیر خاک‌شناسی، هواشناسی، هیدرولوژی اقتصادی و اجتماعی پیش‌نیاز چنین اقداماتی است.
همچنین برای اقدامات غیرسازه‌ای مانند آبخوان‌داری هم مطالعات مشابهی باید در ابعاد مختلف صورت گیرد. برای نمونه هدف از طرح‌های آبخوان‌داری تغذیه سفره‌های زیرزمینی است. مطالعاتی باید صورت گیرد که مشخص شود آیا این طرح‌ها می‌تواند منجر به تغذیه سفره‌ها شود و بعد هم اینکه دقیقا کدام بخش از سفره‌ها را تغذیه می‌کند. مطالعات قبلی نشان داده است که بسیاری از مناطق ایران برای احداث سد یا سیل‌بند یا انجام عملیات آبخوان‌داری مناسب نیستند. در مجموع به نظر می‌رسد که مناطق شرقی کشور مانند سیستان‌وبلوچستان به دلیل مختصات جغرافیایی و سایر ویژگی‌های فنی برای ایجاد سازه‌های جدید مناسب نیستند.
درکشور ما همواره به غلط از عبارت کنترل سیلاب استفاده شده و می‌شود، درحالی که تجربه کشورهای دیگر هم نشان داده ما نیازمند «مدیریت سیلاب» هستیم و نه کنترل آن. بهترین مواجهه با سیلاب‌های حاصل از بارش‌های موسمی در جنوب سیستان‌وبلوچستان هم باید مبتنی بر رویکردهای مدیریت سیلاب باشد. توسعه سکونتگاه‌ها یا کشتزارها در بستر رودخانه‌ها مردود است و باید از این کار جلوگیری شود.
در مورد کشتزارها اگر محصولی وجود دارد که کشت آن دارای اهمیت فراوان است، به شرط پیش‌بینی خدمات بیمه‌ای و توجیه اقتصادی امکان کشت در بستر رودخانه‌ها باید فراهم شود. نگاه دیگری که باید نزد مسئولان و افکار عمومی اصلاح شود، این است که در بسیاری اوقات تصور می‌شود سیلاب تماما زیانبار است. درحالی که سیلاب‌ها در هیچ جای جهان بی‌فایده نیستند. ورود سیلاب‌ها به دریاها به معنای ورود ریزمغذی‌هایی است که به پویایی دریاها و افزایش آبزیان منجر می‌شود. در واقع می‌توان گفت رونق صید و صیادی به ورود همین سیلاب‌ها وابسته است؛ یعنی اگر جریان صید در دریای عمان رونق می‌گیرد، یکی از دلایلش می‌تواند ورود سیلاب‌ها به آن باشد.