[لیلا مقیمی] ماجرا از آنجا شروع شد که یک دانشجوی رشته پاتولوژی در رشته توییتی مدعی شد که در ایران برخی به منظور جراحی زیبایی حیوانات خود به کلینیک‌ها مراجعه‌می‌کنند و با صرف هزینه آنچنانی خواهان جراحی زیبایی حیوانات‌شان هستند: «شاید باورتان نشه، اما جراحی زیبایی #دامپزشکی خیلی بیشتر از قبل شده؛ دوستان میان و برای فرم دادن به #بینی، بزرگ‌کردن #چشم، صاف‌کردن#پوست، برداشتن #چربی، #بوتاکس و کوتاه‌کردن دم #سگ یا گربه‌شون هزینه‌های فوق‌سنگین می‌دن.» تنها ساعاتی بعد از انتشار این مطلب در فضای مجازی کاربران بیکار نشستند و با اظهارنظرهای مختلف و دست‌به‌دست کردن این خبر به دارندگان حیوانات که دست به چنین کاری می‌زنند، تاختند که چرا در شرایط نابسامان اقتصادی حاضرند چنین هزینه‌هایی را بابت زیباترشدن حیوانات‌شان پرداخت کنند. یکی از کاربران فضای مجازی نوشت: «تأسف‌آوره، مردم نان شب ندارند بخورند، عده‌ای پول کلان می‌دهند تا سگ و گربه‌هایشان زیباتر شوند.» عباس عبدی، تحلیلگر نیز در بخشی از یادداشتی که در روزنامه اعتماد منتشر شد، به این موضوع واکنش نشان داد و آن را نتیجه اقتصاد رانتی دانست: «بنده نمی‌دانم كه آمار دقیق این اقدام چقدر و در دیگر كشورها چگونه است؟ ولی برحسب تجربه شخصی خودم كه از نگاه به جامعه و افراد حاصل شده است، معتقدم كه این نوع هزینه‌كردن‌ها بیش از اینكه ناشی از اقتصاد سرمایه‌داری باشد، متأثر از اقتصاد رانتی است. در واقع كسانی كه در اقتصاد سرمایه‌داری با كار و تلاش و ریسك‌پذیری اقدام به تولید و كسب ثروت می‌كنند، حاضر نیستند كه درآمد و ثروت خود را به چنین شكلی هزینه كنند. آنان در درجه اول قدر و ارزش ثروت كسب‌شده را می‌دانند. به علاوه بیكار نیستند كه فرصتی برای این كارها داشته باشند، روزانه ممكن است تا ۱۲ساعت و بیشتر كار كنند. آنان در خرج‌كردن بسیار محاسبه‌گر هستند. می‌دانند كه كوچك‌ترین بی‌احتیاطی در هزینه‌كردن آنان را به ورطه ورشكستگی می‌اندازد و باید مراقب هر چیز باشند. البته این به معنای آن نیست كه از پول و ثروت خود استفاده‌نمی‌كنند.» اما انتقادها و واکنش‌ها به عمل جراحی زیبایی حیوانات زمانی اوج گرفت که رسانه‌ای با انتشار هزینه‌های میلیونی از جراحی‌های زیبایی حیوانات نظیر بوتاکس، افتادگی پلک، تتو، فرم‌دهی بینی و گوش و دم‌بری مدعی شد که این عمل‌ها در کشور انجام می‌شود؛ از یک میلیون تا 15میلیون تومان. هزینه‌هایی که البته «شهروند» برای تایید صحت و سقم آنها با بیش از هفت کلینیک لوکس و لاکچری و خصوصی در تهران تماس گرفت، اما همه آنها عنوان کردند که تا به الان نه‌تنها چنین عمل‌هایی را انجام نداده‌اند، بلکه حتی نمونه‌ای از آن را نه دیده‌اند و نه شنیده‌اند! آن‌طور که پیگیری‌های «شهروند» نشان‌می‌دهد تنها جراحی زیبایی که برخی از دامپزشکان انجام می‌دهند، عمل گوش و دم‌بری و حنجره است؛ عملی که البته هر دامپزشک و جراحی زیر بار آن نمی‌رود و در تماس با کلینیک‌های مختلف می‌شنویم که «این کار غیراخلاقی و مغایر با حقوق حیوانات است و آن را انجام نمی‌دهیم.» اما برخی از جراحان یا بیمارستان‌های خصوصی حاضر به انجام این کار هستند. با یکی از آنها تماس‌می‌گیریم و می‌گوییم تصمیم‌داریم برای بریدن گوش سگی از نژاد «دوبرمن» که هشت ماه دارد، اقدام‌کنیم. سوپروایزر بیمارستان در پاسخ می‌گوید: «تایم طلایی برای انجام این جراحی بین چهار تا پنج و نیم ماهگی است؛ در غیر این صورت عمل جواب‌نمی‌دهد و گوش‌ها حالت سیخ به خود نمی‌گیرند، چون گوش بعد از جراحی باید سه دوره که جمعا دو تا سه هفته طول‌می‌کشد، (هر دوره به مدت پنج روز) پانسمان‌شود وگرنه شل خواهد شد. اگر بخواهید گوش را به طور کامل قطع‌کنید، نیاز به زمان خاصی نیست و هر زمان که بخواهید این کار را می‌توان انجام داد.» هزینه بریدن هر گوش 500 هزار تومان و جراحی زیبایی آن به منظور سیخ ایستادن گوش 700 هزار تومان می‌شود: «البته من باید با جراحان بیمارستان صحبت‌کنم. دو نفر از آنها که به هیچ وجه حاضر به این کار نمی‌شوند، چون می‌دانند که این عمل چقدر دردناک است و حیوان را آزار می‌دهد و آن را غیراخلاقی می‌دانند. اما ممکن است یک پزشک دیگر راضی به این کار شود. آخرین جراحی گوشی که انجام داده است، حدود 9 ماه پیش بود.» از او درباره سایر جراحی‌هایی که می‌تواند منجر به زیباترشدن سگ (مثل فرم‌دهی به بینی، بوتاکس و تتو) شود، می‌پرسیم و می‌شنویم: «به غیر از عمل دُم و گوش، جراحی دیگری انجام نمی‌شود. خالکوبی حیوانات را هم دامپزشکان انجام‌نمی‌دهند، ممکن است پرورش‌دهندگان این کار را انجام‌دهند.» اگرچه برخی از دامپزشکان دیگر نیز با این فرد نظری مشابه دارند و معتقدند شاید برخی از پرورش‌دهندگان حیوانات اقدام به خالکوبی (به منظور شناسایی حیوان) یا جراحی‌های دم و گوش کنند، اما یکی از این افراد که مجموعه خود را بزرگ‌ترین مجموعه پرورش سگ در ایران می‌داند، در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «خالکوبی قبلا برای شناسایی حیوان انجام می‌شد که اکنون با پیشرفت علم راه‌های دیگری برای این کار در نظر گرفته می‌شود؛ البته نه توسط پرورش‌دهندگان بلکه پزشک جراح این کار را می‌کند. جراحی‌های دیگر نیز مثل گوش و دم و حنجره هم دیگر رایج نیست و کمتر کسی این کار را انجام می‌دهد.»
خبری که دروغ بود!
خبر جراحی زیبایی حیوانات در ایران و افزایش آن در سال‌های اخیر که هفته گذشته جنجال زیادی به پا کرد، باعث شد تا برخی از فعالان حقوق حیوانات و دامپزشکان به آن واکنش نشان دهند و آن را خبری دروغ و جعلی بدانند؛ خبری که ممکن است به دلیل تاختن و مورد انتقاد قرار دادن حامیان و دارندگان حیوانات و البته آگاهی‌نداشتن باشد، چراکه به گفته دامپزشکان، بسیاری از عمل‌هایی که روی حیوانات انجام می‌شود و شاید مردم آنها را جراحی زیبایی بدانند، صرفا جنبه درمانی دارد و برای بقای عمر حیوان انجام می‌شود. میرسپهر پدرام، جراح و دامپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران که نزدیک به 16 سال است در عرصه جراحی دام کوچک فعالیت می‌کند، یکی از این افراد است. او در گفت‌وگو با «شهروند» معتقد است: «این خبر بی‌پایه و اساس بوده و ایرادات علمی زیادی به آن وارد است. به نظرم این خبر بیشتر برای تشویش اذهان عمومی منتشر شده است، چراکه اکنون به دلیل شرایط اقتصادی موجود ممکن است بسیاری از مردم به فکر فرو بروند که عده‌ای برای زیبایی حیوانات خود حاضرند چنین هزینه‌هایی را بپردازند. از آنجا که در زمینه جراحی دام کوچک فعالیت‌می‌کنم و این جامعه خیلی بزرگ نیست، اگر چنین عمل‌هایی در جمعیت دام کوچک اتفاق افتاده باشد، قطعا من باید آن را می‌شنیدم.» به گفته پدرام جراحی زیبایی حیوانات در زمان‌های گذشته فقط برای گوش برخی از نژادها انجام می‌شد تا گوش حالت ایستاده به خود بگیرد. اما این عمل‌ها در آمریکا و اروپا ممنوع و آموزش آنها نیز از کتاب‌ها حذف شد. دقیقا از همان زمانی که چنین جراحی‌هایی در این دو قاره ممنوع شد، بسیاری از دامپزشکان ایرانی هم به دلیل حمایت از حقوق حیوانات این عمل‌ها را انجام نمی‌دهند. سندرمی در برخی از حیوانات کوچک که پوزه پهنی دارند، وجود دارد که به دلیل باریک‌بودن سوراخ‌های بینی‌شان مشکلاتی برای تنفس آنها ایجاد می‌کند و باعث می‌شود حیوان دچار تنگی نفس شود. بنابراین یکی از روش‌هایی که این حیوانات از حملات تنفسی راحت شوند این است که سوراخ‌های بینی‌شان با روش جراحی بزرگ‌تر شود. اما این عمل زیبایی به حساب نمی‌آید. سندرم دیگری در برخی از حیوانات وجود دارد به نام سندرم عصبی دست که اصلا تحت کنترل حیوان نیست. یکی از راه‌های درمان این بیماری استفاده از بوتاکس است که اتفاقا ابتدا در حیوانات استفاده شده است و بعد از آنکه متوجه شده‌اند این کار می‌تواند موجب صافی پوست شود، از آن برای انسان‌ها نیز استفاده می‌شود. استفاده از بوتاکس هم بسیار نادر است و حداقل خود من در 16 سالی که در عرصه دامپزشکی فعالیت می‌کنم، آن را ندیده‌ام.» او می‌گوید در هیچ کدام از متون درسی سرفصلی تحت عنوان جراحی زیبایی حیوانات وجود ندارد: «هر سال دو بار امتحان بورد تخصصی برگزارمی‌شود که من یکی از طراحان سوال آن هستم، به همین دلیل بر متون دامپزشکی که در دنیا استفاده می‌شود، تسلط دارم و تا به حال چنین چیزی در این متون ندیده‌ام.»
پیام محبی، دامپزشک و رئیس سابق جامعه دامپزشکان ایران هم نظری مشابه با پدرام دارد و معتقد است تا به الان چنین چیزی ندیده و نشنیده است: «این خبر فیک است. من کسی هستم که از نزدیک این حیوانات را می‌بینم و تا به الان چنین چیزهایی را شاهد نبوده‌ام. بیشترین عملی که در ایران در سال‌های گذشته شایع بوده و اکنون بسیار کم شده، بریدن گوش حیوان به منظور زیباترشدن آن است؛ مثلا در برخی از نژادها مثل «دوبرمن» که دارای گوش‌های آویزانی هستند، این جراحی انجام می‌شود تا گوش‌های سگ تیزتر شود. این جراحی در حال حاضر بسیار کم شده است و به ندرت انجام می‌شود، چون بیشتر مردم اکنون از نژادهای آپارتمانی استفاده می‌کنند. عمل دیگری که قبلا انجام‌می‌شد، ولی درحال حاضر کم شده، جراحی حنجره برای بریدن صدای حیوان است که در سال‌های اخیر بسیاری با این موضوع کنار آمده‌اند. عمل فک نیز تنها زمانی انجام می‌شود که فک حیوان شکسته باشد. تتو نیز قبلا شیوه‌ای برای شناسایی حیوان بود؛ به این صورت که در کشاله ران یا گوش حیوان تتومی‌کردند تا قابل شناسایی باشد، تقریبا مثل داغ‌زدن اسب‌ها. اما امروزه برای شناسایی حیوانات از میکروچیپ استفاده می‌شود نه تتو. عمل رحم هم به دلیل عقیم‌سازی انجام می‌شود که اتفاقا به نفع حیوان است. نباید درباره حیوان‌ها همانند انسان فکر کرد، برخی از سگ‌ها از زشتی زیبا هستند و صاحبان‌شان اصلا به دلیل ظاهر آنها را می‌خرند، بنابراین نیازی به عمل جراحی نیست. این جراحی‌ها در ایران انجام نمی‌شود، چون ایرانی‌ها نسبت به سایر کشورهای دیگر حیوان‌دوست‌تر هستند و کمتر حیوان‌آزاری می‌کنند. براساس قانون سازمان جهانی بهداشت دام، دامپزشکان مسئول رفاه حیوانات هستند و چون این جراحی‌ها موجب حمایت و رفاه دام نمی‌شود، معمولا دامپزشکان زیر بار آن نمی‌روند.»
جراحی زیبایی منسوخ شده است
مجید ابن النصیر، دانش‌آموخته دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران و دامپزشک حیوانات خاص و حیات‌وحش نیز معدود عمل‌های زیبایی که در گذشته انجام می‌شده است، منسوخ‌می‌داند و می‌گوید: «جراحی‌هایی که صرفا به منظور زیبایی در حیوانات انجام می‌شدند، سال‌های زیادی است که منسوخ شده، حتی در کتاب‌های مرجع جراحی دامپزشکی نیز اکنون هیچ بخشی به این نوع جراحی‌ها اختصاص داده نشده و از آموزش‌های دانشکده‌های دامپزشکی از جمله دانشگاه تهران نیز حذف شده است. نکته مهم اینجاست که انجمن‌های دامپزشکی کانادا و آمریکا با بالغ بر صدهزار عضو دامپزشک در کنار بسیاری دیگر از مجامع علمی-تخصصی دامپزشکی طی سال‌های گذشته مخالفت خود را با این نوع عمل‌های جراحی اعلام کرده و در برابر آن موضع گرفته‌اند. دامپزشکانی که دست به این جراحی‌ها بزنند، از مجامع علمی بین‌المللی طرد می‌شوند و حتی در برخی موارد مشکلات حرفه‌ای و قانونی پیدا خواهند کرد.» او در ادامه به برخی از عمل‌هایی اشاره می‌کند که به منظور زیبایی انجام‌می‌شوند، اما غیراخلاقی هستند: «متأسفانه جراحی‌هایی مثل قطع دُم به منظور زیبایی یا جراحی‌های زیبایی گوش سگ‌ها در ایران هنوز غیرقانونی نیست، اما به دلیل غیراخلاقی‌بودن این جراحی‌ها در سطح بین‌المللی کمتر جراح دامپزشکی زیر بار انجام آن می‌رود و در نتیجه این موارد در ایران هم به ندرت دیده می‌شود. البته در برخی نژادها مثل دوبرمن‌ها ممکن است به دلیل حفظ استانداردهای نژادی، قطع دُم سگ یا جراحی گوش انجام‌شود؛ مثلا قرار است سگ در مسابقه زیبایی یا مسائلی از این قبیل شرکت کند و پرورش‌دهنده‌ها ممکن است چنین تقاضایی را از دامپزشک داشته باشند. اما این دلایل به هیچ وجه از نظر اخلاقی قابل توجیه نیست و از نظر آناتومیک هم برای حیوان یک نقص به شمار می‌آید. باور غلط دیگری که در میان بعضی از دامداران رایج است اینکه گوش سگ را نقطه ضعف حیوان می‌دانند و آن را با چاقو و به شکل بی‌رحمانه قطع‌می‌کنند تا اگر گرگ به سگ گله حمله کرد، گوشش را گاز نگیرد و مانع دفاع سگ از گله نشود. البته مسلما این دیدگاه از نظر علمی اشتباه و مردود است و از آنجا که معمولا خود چوپانان این کار را به روش‌های بسیار نادرست، غیراستریل و سنتی انجام می‌دهند، می‌تواند منجر به ایجاد عفونت، درد شدید و مشکلات جدی شود.» او هم معتقد است برخی از عمل‌هایی که در باور مردم به عمل زیبایی معروف است، جنبه درمانی دارد و صرفا برای حفاظت از جان حیوان انجام می‌شود: «در برخی موارد این جراحی‌ها جنبه درمانی پیدا می‌کنند و به دلیل حفظ جان حیوان و به عنوان یک جراحی درمانی انجام می‌شوند؛ مثلا زمانی که حیوان دچار توده، آبسه یا هماتوم (تجمع خون) در ناحیه گوش شود یا اینکه بر اثر حادثه و ضربه، بخشی از گوش حیوان آسیب دیده باشد و با گوش دیگر قرینه نباشد، ممکن است جراح دامپزشک برای درمان این عوارض و جلوگیری از افت کیفیت زندگی حیوان ناچار به انجام جراحی شود که به طور مشخص جنبه درمانی دارد.» او جراحی‌های درمانی دیگری را هم مثال‌می‌زند، مثلا جراحی درمانی قطع دُم که زمانی انجام می‌شود که دم حیوان دچار آسیب یا شکستگی شده باشد و جراح به منظور درمان و جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر ناچار به قطع همه یا بخشی از آن خواهد بود: «یکی دیگر از جراحی‌هایی که ممکن است انجام شود، عمل جراحی در حنجره به منظور کاهش یا حذف صدای سگ است که کاملا بر ضد حقوق حیوان و ایجادکننده عوارض بعدی است و دامپزشکان پایبند به اخلاق حرفه‌ای اصلا حاضر به انجام این جراحی نیستند، چراکه این مسائل را می‌توان با رفتار درمانی و تربیت سگ حل یا از آن پیشگیری کرد. در نتیجه اصلا نیازی به انجام جراحی‌های اینچنینی و پایمال‌کردن حقوق بدیهی حیوان نیست. این نوع عمل‌ها بسیار نادر هستند و هر جراحی زیر بار آن نمی‌رود.» او جراحی زیبایی بینی در حیوانات را اغراق می‌داند که اصلا به شکل ادعاشده وجود ندارد و سوءتعبیری غیرعلمی است: «در سگ‌های پوزه کوتاهی که صورت تخت دارند و ممکن است دچار سندرم انسداد تنفسی یا پولیپ باشند، برای اینکه حیوان بتواند بهتر نفس بکشد، ممکن است جراحی صورت بگیرد و دامپزشک تغییراتی را روی بیمار اعمال می‌کند که در حقیقت نمود ظاهری و جنبه زیبایی هم ندارد و هدف آن کاملا درمانی است. در گربه‌ها نیز به عنوان نمونه زمانی که دچار بیماری از جمله کارسینومای سلول‌های مکعبی (نوعی سرطان) در ناحیه بینی باشند، ممکن است جراح به ناچار همه یا بخشی از صفحه بینی یا دیواره میانی بینی حیوان را بردارد تا جلوی تهاجم و انتشار احتمالی سلول‌های سرطانی را بگیرد، اتفاقا این عمل اصلا منجر به زیبایی حیوان نمی‌شود و نتیجه آن بعضا بسیار هم نازیباست.» آنچه در گزارش‌ها از عمل جراحی زیبایی بیشتر مردم را به خشم آورد، هزینه‌های آنچنانی و میلیونی این جراحی‌ها بود؛ موضوعی که دامپزشکان آن را رد می‌کنند. ابن‌النصیر می‌گوید: «حتی جراحی‌هایی که روی اسب انجام می‌شود یا عمل‌های سنگین ارتوپدی هم بعضا به این ارقام حتی نزدیک نمی‌شوند. مثلا بیهوشی عمومی و جراحی به منظور عقیم‌سازی در تهران بسته به جنس و جثه حیوان معمولا بین ۲۵۰ تا ۸۰۰ هزار تومان هزینه‌دارد که با آنچه ادعا شده بود، تفاوت بسیاری دارد.» رکسانا سرابندی، فعال حقوق حیوانات و دامپزشک که در یکی از کلینیک‌های خصوصی دامپزشکی تهران مشغول به کار است نیز در گفت‌وگو با «شهروند» این هزینه‌ها را غیرواقعی می‌داند و معتقد است: «حتی عمل‌های ارتوپدی هم که جزو جراحی‌های سنگین به شمار می‌آیند، شاید بیشتر از چهار میلیون تومان نشود.»