[زهرا جعفرزاده] از حدود دو هفته پیش انجام تست پی‌سی‌آر برای تشخیص کرونا در مراکز خدمات سلامت شانزده‌ساعته، مراکز غربالگری کرونا و بیمارستان‌های دولتی مشروط شده است. این مراکز دیگر از هر مراجعه‌کننده‌ای حتی با داشتن علایم متوسط کرونا، آزمایش پی‌سی‌آر نمی‌گیرند و دلیل آن را هم گرانی تست و محدود بودن تعداد کیت‌ها اعلام می‌کنند. پی‌سی‌آر تستی است که با گرفتن نمونه از مخاط بینی یا حلق بیمار مشکوک انجام می‌شود. مسئولان مراکز شرایط مشخص شده برای انجام این تست را داشتن بالای 60 سال، حاد بودن نشانه‌های بیماری، باردار بودن بیمار و ابتلا به بیماری قلبی اعلام و به همه اینها تأیید و تشخیص پزشک را هم اضافه می‌کنند. یکی از آنها بیمارستان شریعتی است که متصدی بخش مربوطه به «شهروند» می‌گوید به دلیل بالا رفتن قیمت دلار، کیت‌های این تست بسیار کم شده است: «از ما هم که در بیمارستان مشغولیم و در معرض ابتلا قرار داریم، تست نمی‌گیرند.» به گفته او، تنها افراد با علایم شدید بیماری و نیازمند به بستری مورد آزمایش قرار می‌گیرند. این در شرایطی است که تا پیش از این، از تعداد بیشتری از افراد حتی با داشتن نشانه‌های خفیف، آزمایش گرفته می‌شد؛ آزمایشی که تعرفه آن در آزمایشگاه‌های خصوصی تهران از 680هزار تومان شروع می‌شود و به 3میلیون تومان هم میرسد. مراکز جامع شهری که اسم‌شان در فهرست بلندبالای وزارت بهداشت به‌عنوان مراکز غربالگری کرونا آمده هم چنین پاسخی می‌دهند: «بالای 60 سال، مادر باردار و بیمار قلبی.» این شرایط در بیمارستان مسیح دانشوری که به‌عنوان سانتر کرونا شناخته می‌شود هم حاکم است. آنها گزینه خارجی بودن را هم به افرادی که از آنها تست گرفته می‌شود اضافه کردهاند. این درحالی است که در بیمارستان‌های خصوصی و آزمایشگاه‌های این بخش، تست‌ها با قیمت قابل توجهی درحال انجام است و حتی پیشنهاد انجام تست در خانه هم داده می‌شود. در شرایطی که یکی از این آزمایشگاه‌ها پی‌سی‌آر را به قیمت 680هزار تومان انجام می‌دهد، در بیمارستان مهر، تعرفه همین آزمایش 550هزار تومان است و در آزمایشگاه‌های استان البرز 480هزار تومان.
ماجرای این محدودیت چیست؟
چند هفته پیش مرکز مدیریت بیماری غیرواگیر وزارت بهداشت براساس پروتکل ستاد ملی مقابله با کرونا، دستورالعملی برای مراکز جامع سلامت و بیمارستان‌های دولتی ابلاغ کرد. در این دستورالعمل که مربوط به غربالگری آزمایشگاهی است، آمده: «با توجه به محدودیت دسترسی به تجهیزات نمونه‌گیری و کیت‌های تشخیصی، دشواری روش نمونه‌برداری و خطر انتقال بیماری در حین نمونه‌برداری، در حال حاضر تعداد محدودی از موارد در فهرست غربالگری اولیه آزمایشگاهی قرار دارند.» در ادامه این دستورالعمل به گروه‌های هدف غربالگری اشاره شده است:«افراد سرپایی علامت‌دار بالای 60سال با داشتن بیماری زمینه‌ای، زنان باردار، افراد در تماس با افراد مبتلا به شرط داشتن بالای 60سال و با وجود بیماری زمینه‌ای، زندانیان علامت دار، کارکنان زندان در تماس مستقیم با زندانی مبتلا، معتادان متجاهر علامت‌دار در مراکز ماده 16 و کارکنان این مراکز در صورت تماس مستقیم با معتادان متجاهر مبتلا، مددجویان سامان‌سراها، مراکز نگهداری معلولان و سالمندان علامت‌دار و سایر مراکز تجمعی و کارکنان آنها در صورت تماس با افراد مبتلا، اتباع خارجی علامت‌دار ساکن در مهمان‌شهرها، اتباع داخلی علامت‌دار وارد شده از کشورهای با شیوع بالا، پرسنل شاغل در بخش‌های ویژه کووید- 19 و کارکنان ارایه دهنده خدمات برای این بخش.» این گروه به‌عنوان گروه هدف در نظر گرفته شده و «مهین» زن نظافتچی که فرزندش به دلیل ابتلا به کرونا در بیمارستان مفید بستری است و برای بازگشت به محل کارش باید تست منفی کرونا داشته باشد، بلاتکلیف مانده است. او نه پول پرداخت 680 هزار تومان را دارد و نه بیمارستان به اصرارهایش برای انجام آزمایش توجهی می‌کند. از آن طرف هم صاحبکار، او را بدون تست نمی‌پذیرد. آرمان هم که کارمند یکی از اداره‌هاست و مبتلا به کرونا شده، حالا برای بازگشت به محل کار باید تست منفی داشته باشد. برای او هم پرداخت 680هزار تومان یا حتی 550هزار تومان سنگین است. این در حالی است که او یک بار این هزینه را برای مثبت بودن پرداخت کرده و حالا دوباره نمی‌تواند از پس هزینه‌ها بربیاید. آیدین، هم نگران خواهر و دو برادرش است. مادر آنها نزدیک 10روز است که در بخش آی‌سی‌یو بیمارستان شهدای پارس‌آباد اردبیل بستری است و با اینکه دختر و دو پسر او هم علایم کرونا دارند، اما از آنها آزمایش پی‌سی‌آر گرفته نمی‌شود: «از مرکز درمانی با خانه ما تماس گرفتند و فقط اعلام کردند که پدرم برای انجام تست مراجعه کند، این درحالی است که خواهر و دو برادرم هم دچار تنگی نفس و تب هستند. می‌گویند فقط از پدر می‌گیرند چون بالای 60سال دارد. وقتی هم درباره علتش سوال کردیم، گفتند به ما اجازه نمی‌دهند.» آیدین می‌گوید در شهر پارس‌آباد، نه فقط مراکز دولتی بلکه آزمایشگاه‌های خصوصی هم سی‌پی‌آر انجام نمی‌دهند. به گفته او در این شهر با نزدیک به 100هزار نفر جمعیت، تنها یک دستگاه سی‌تی‌اسکن وجود دارد که از هشت روز پیش خراب است.
محدودیت مالی و کمبود کیت داریم
بابک فرخی، معاون مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت است و می‌گوید باید فکری برای این گروه از افراد شود. او به «شهروند» می‌گوید در برخی از آزمایشگاه‌ها این تست را تا یک‌میلیون و 200هزار تومان انجام می‌دهند درحالی‌که وزارت بهداشت تعرفه را 570هزار تومان اعلام کرده است: «بخش نظارت بر درمان بر تعرفه‌ها نظارت کند.» به گفته او، دستورالعمل جدید انجام تست پی‌سی‌آر برای گروه هدف، در پی مراجعه‌های زیاد برای انجام آزمایش به مراکز دولتی و تأخیر در اعلام نتیجه، ابلاغ شده است. هر چند به گفته فرخی، محدودیت منابع مالی و کیت‌های انجام تست هم منجر به تهیه این دستورالعمل شده است: «ما برای هر تست بالای 500هزار تومان هزینه می‌کنیم اما به صورت رایگان برای بیماران انجام می‌شود. حالا با توجه به شرایط تحریم و محدودیت‌هایی که وجود دارد و مانع از واردات سوآپ‌ها و کیت‌های آزمایش می‌شود، ناچاریم به صورت هدفمندتر این موضوع را دنبال کنیم.»
8میلیون تومان هزینه کیت پی‌سی‌آر برای 50 نفر
بخش دولتی درمان، دیگر توانایی پاسخگویی به حجم بالای مراجعه‌کننده‌ها برای انجام تست پی‌سی‌آر یا سایر تست‌های کرونا را ندارد. براساس اعلام روز گذشته سخنگوی این وزارتخانه، تاکنون 2میلیون و 228هزار و 277 تست تشخیص کرونا انجام شده است. حالا به گفته محمدجواد غروی، رئیس انجمن متخصصان علوم آزمایشگاهی ایران، از بخش خصوصی برای انجام تست‌ها کمک گرفته شده، به همین دلیل هم آمار دادن مجوز به آزمایشگاه‌ها برای انجام آزمایش پی‌سی‌آر بالا رفته است. هر چند که به گفته او به دلیل نبود متولی واحد، آزمایشگاه‌ها به دلخواه، تعرفه‌گذاری می‌کنند: «در مراکز خصوصی استان البرز، این تست 480هزار تومان است.» براساس اعلام رئیس انجمن متخصصان علوم آزمایشگاهی ایران، هر هفته قیمت خرید این کیت‌ها بالا می‌رود و آخرین بار هزینه این کیت‌ها برای 50 نفر، 7 تا 8میلیون تومان شده است: «این کیت‌ها یا کره‌ای است یا تولید شده از سوی شرکت پیشتاز طب.»
تعرفه فعلی تست، 10 برابر قیمت واقعی است
انجام تست پی‌سی‌آر، میزان درگیری افراد با ویروس کرونا را نشان می‌دهد و یکی از روش‌های اصلی بیماریابی است که برای نشان دادن مسیر شیوع بیماری به نظام درمان کمک می‌کند، حالا اما با ایجاد محدودیت برای انجام این تست، نگرانی‌ها از غیرواقعی شدن آمارها بالاتر رفته است. حمید سوری، عضو ستاد مقابله با کرونای تهران معتقد است زمانی‌که انجام تست مشروط می‌شود دیگر نمی‌توان برآورد درستی از تعداد مبتلایان داشت، حالا می‌خواهند علامت‌دار باشند یا بی‌علامت: «آمارهای واقعی می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها تأثیرگذار باشد، با آمارهای نادرست، آدرس اشتباهی به سیاست‌گذار داده می‌شود.» معاون مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت اما این موضوع را رد می‌کند. او می‌گوید که اگر قبلا‌هزار نفر مراجعه می‌کردند و از این‌هزار نفر تعداد زیادی منفی می‌شدند اما حالا با پذیرش افراد با نشانه بیماری از هزار نفری که تست گرفته می‌شود تعداد بالایی مثبت هستند. فرخی می‌گوید که این شیوع اتفاقا روی بیماریابی تأثیر نمی‌گذارد و باعث می‌شود آمارها درست‌تر باشد: «با این روش، جلوی بسیاری از تست‌های سفارشی هم گرفته می‌شود و افراد نیازمند به انجام این تست، مورد آزمایش
قرار می‌گیرند.»
به گفته سوری، به‌عنوان اپیدمیولوژیست، دلیل محدودیت‌های ایجاد شده، سازگار نبودن میزان عرضه و تقاضاست. به همین دلیل برای انجام آزمایش سختگیری می‌شود و افراد با شرایط حادتر در اولویت قرار می‌گیرند. سوری می‌گوید این موضوع هم تنها به ایران محدود نمی‌شود: «به‌هرحال ایران هم محدودیت‌های اقتصادی دارد، به همین دلیل اولویت‌بندی کردهاند.» براساس اعلام این اپیدمیولوژیست، تست‌هایی که برای تشخیص کرونا انجام می‌شود یا سرولوژی است که آی‌جی‌جی و آی‌جی‌ام را نشان می‌دهد یا پی‌سی‌آر است که با نمونه‌گیری از مخاط حلق یا بینی انجام می‌شود. در تست سرولوژی (آنتی بادی)، ابتلای اخیر یا فعلی فرد با نشان دادن میزان ترشح آنتی بادی او مشخص می‌شود. سوری می‌گوید در کرونا علایم بالینی مهم‌تر از انجام تست پی‌سی‌آر است، البته تست پی‌سی‌آر نشان می‌دهد که چه تعداد از افراد مبتلا به این ویروس شده‌اند. او هم از قیمت بالای انجام این تست‌ها باخبر است اما می‌گوید قیمت تمام شده این تست‌ها آن‌قدر گران نمی‌شود که با این قیمت عرضه می‌شود: «تست پی‌سی‌آر، 10برابر قیمت واقعی آن است، متأسفانه یکسری بیزینس‌ها و رانت‌هایی پشت صحنه وجود دارد که یک تست 30، 40هزار تومانی را 600، 700هزار تومان کرده است.» به گفته این عضو ستاد مقابله با کرونای تهران، تقریبا 20درصد نتیجه تست‌های انجام شده، منفی‌کاذب است، یعنی فرد مبتلاست اما آزمایش منفی می‌شود. اما مثبت بودن آن تقریبا درست است. با این حال او در مقایسه شرایط ایران از نظر انجام این تست با کشورهای دیگر می‌گوید که در آمریکا آزمایش انبوه کرونا در حال انجام است و براساس گزارشی که اواسط ماه ژوئن منتشر شد، اعلام کردند که تا آن زمان 170 هزار آزمایش به صورت رایگان از اهالی 6ایالت آمریکا گرفته شده است. در کره جنوبی هم روزانه 25هزار تست در خیابان انجام می‌شود: «در ایران اما چنین امکانی وجود ندارد.» او می‌گوید در ایران تحقیقی درباره میزان شیوع این بیماری انجام شد، اما مبنای آن آزمایش پی‌سی‌آر نبود، بلکه تست سرولوژی بود که آنتی بادی را می‌سنجد. این مطالعه در چند استان کشور به صورت محدود انجام شد اما چون نمونه‌گیری مشکل داشت، نمی‌توان آن را تعمیم داد: «تست سرولوژی زمانی انجام می‌شود که می‌خواهند میزان ایمنی بدن افراد را بسنجند، اما آزمایش پی‌سی‌آر برای افرادی است که علامت‌دارند و در لحظه مبتلا هستند. اگر کسی مثبت بود با دو بار منفی شدن تست پی‌سی‌آر، می‌توان گفت که بدن او از این ویروس پاک شده است.» بیست‌وهشتم تیر بود که رئیس جمهوری اعلام کرد تاکنون 25میلیون ایرانی مبتلا به کرونا شده‌اند و این عدد در ماه‌های آینده به 35میلیون نفر میرسد. با این اعلام حسن روحانی، بسیاری بر ایمنی جمعی دست گذاشتند و از این سیاست انتقاد کردند. در روزهای گذشته هم وزارت بهداشت درجلسه‌های مختلف، این آمار را غیرعلمی عنوان و بر نادرست بودن آن تأکید کرد. سوری هم در گروه متخصصانی است که این آمار اعلام شده را تأیید نمی‌‌کند و می‌گوید اگر 25میلیون نفر مبتلا شده بودند، آمار فوتی‌ها 14هزار نفر نبود: «برای رسیدن به ایمنی جمعی باید نزدیک به 50 میلیون نفر در کشور مبتلا شوند و 200هزار نفر جان‌شان را از دست بدهند.»
آمارهای ابتلای فعلی، یک بیستم آمار واقعی است
محمدرضا محبوب‌فر، عضو کمیته کشوری پیشگیری از کرونا آمار اعلام شده از سوی رئیس جمهوری درباره میزان ابتلا به کرونا در کشور را تأیید می‌کند. او می‌گوید این آمار نتیجه تحقیقات میدانی و آزمایشگاهی است که از سوی کمیته کشوری مقابله با کرونا و ستاد ملی انجام شده و دو هفته بر سر اعلام کردن یا نکردن آن بحث شده است: «اگر وضع به همین شکل ادامه داشته باشد، 90درصد مردم مبتلا می‌شوند، در اتاق‌های فکر باید این موضوعات بررسی شود، عمق فاجعه کرونا در کشور فراتر از توصیه و پیشنهاد است، قطعا این توصیه‌ها در قالب دستورالعمل نمی‌تواند کاری برای مدیریت کرونا انجام دهد، در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و آمریکایی و اروپایی، بازگشایی مشاغل با احتیاط و محدودیت و ممنوعیت درحال انجام است و برای بسیاری از اقدامات جرم‌انگاری شده، اما در ایران نه قانونی وضع کردهاند و نه جرم‌انگاری شده. مسئولان تنها به ارایه توصیه‌ها اکتفا کردهاند. در حالی‌که دستورالعمل‌ها باید تبدیل به قانون شود.» او درباره محدودیت انجام تست پی‌سی‌آر هم می‌گوید که در حال حاضر همین آمارهایی که اعلام می‌شود یک بیستم آمار واقعی است، اگر محدودیت انجام آزمایش هم اعمال شود، قطعا آمارها غیرواقعی‌تر می‌شود: «به اعتقاد من 30درصد از مردم کشور به صورت خفیف، متوسط و شدید، مبتلا به این ویروس شده‌اند، آماری که از سوی وزارت بهداشت به صورت روزانه اعلام می‌شود مربوط به افرادی است که به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند و بستری می‌شوند.» به گفته این متخصص اپیدمیولوژی، ویروس کرونا جهش پیدا کرده، میزان سرایت آن بیشتر و عفونی‌تر شده است.
پی‌سی‌آر، دنبال ماده ژنتیکی ویروس می‌گردد
تست تشخیص عفونی سی‌پی‌آر، وجود ویروس فعال در بدن را نشان می‌دهد. این تست، با گرفتن نمونه از مخاط بینی یا حلق بیمار مشکوک انجام می‌شود. این تست به دنبال ماده ژنتیکی ویروس کرونا می‌گردد و زمانی‌که فرد دچار عفونت فعال است، قابل شناسایی است. تست سرولوژی یا آنتی بادی کرونا هم به دنبال پادتن‌هایی می‌گردد که توسط سیستم ایمنی در واکنش به عامل تهدیدآمیز مانند نوع خاصی از ویروس، تولید می‌شود. آنتی‌بادی به دفع عفونت کمک می‌کند، چند روز یا چند هفته بعد از ایجاد عفونت ساخته می‌شود و تا چند هفته بعد از بهبود در بدن باقی می‌ماند. به همین دلیل، نباید از تست آنتی‌بادی برای تشخیص عفونت فعال ویروس کرونا استفاده کرد.