عبدالحسین طوطیایی پژوهشگر کشاورزی
وزیر جهاد کشاورزی در گزارشی به مجلس چشم‌انداز این بخش را برای سال «جهش تولید» شرح داد. مرور آن گزارش و انبوه تنگناها و آسیب‌‌‌های بخش کشاورزی به ما یادآوری می‌کند که باید درباره وضع کنونی این بخش تأمل بیشتری صورت گیرد. البته بهتر این بود وزیر محترم برای نمایندگانی که نخستین ماه دوره جدید مجلس را تجربه میکنند به جای ارایه آرمانی از برنامه تولید در آینده نزدیک، از چالش‌ها و وظایفی که مجلس جدید در این رابطه برعهده دارد سخن می‌گفت. عمده گزارش خاوازی برگرفته از وضع موجود کشاورزی کشور بود و بنابراین به ارایه دستاورد‌های دوره سلف ایشان اختصاص یافت. از طرفی وزیر محترم با اتکا به رزومه علمی خود بهتر می‌دانند که دستیابی به بیش از 5میلیون تن تولید بیشتر در الگوی کشاورزی پایدار، فرآیندی زمان‌بر بوده و به دلیل زینت نام «جهش تولید» برای‌سال جاری قرار نیست که با برداشت مسرفانه از منابع طبیعی مانند آب این افزایش تولید محقق شود. قطعا خود ایشان هم برای دستیابی به ارقام بالاتر در تولید، حاضر به ایجاد نامعادلات و ناپایداری بیشتر در منابع نیستند. پس‌ای کاش به ارایه سازوکاری اشاره می‌کردند که ظرف 10 ماه قرار است به هدف مورد نظر برسند. اگر صاحب صنعتی در مقام چنین وعده‌ای قرار بگیرد می‌توان انتظار داشت که با وعده اصلاحات و تغییرات فوری در خط تولیدی متمرکز چه بسا موفقیت حاصل شود. اما در مناسبات تولید کلان در کشاورزی شرایط متفاوت است. پرسش این است که در دو ماه اخیر به جز صدور ابلاغ برای مدیران زیرمجموعه، چه اصلاحات ساختاری در خط تولید کشاورزی به پهنای کشور و با چهار و نیم‌میلیون بهره‌بردار به منظور این جهش صورت گرفته است؟
به باور صاحب این قلم، اساسا افزایش تولید وزنی به‌عنوان نشان موفقیت کلان در بخش کشاورزی نمی‌تواند معیاری درست باشد. با توجه به بحران کم آبی در کشور ما بهتر است ارزش پولی به دست آمده و نیز میزان مصرف آب به‌عنوان شاخص دقیق‌تر در نظر گرفته شود.
به‌عنوان مثال 70تن عملکرد چغندرقند در هکتار و نزدیک به 17هزار متر مکعب مصرف آب به 10تن شکر به ارزش نهایی 50 تا 60میلیون تومان تبدیل می‌شود درحالی که 5کیلوگرم زعفران در یک هکتار و با 3هزار متر مکعب آب، همان میزان درآمد را بدون نیاز به صنایع تبدیلی فراهم می‌کند. بیم آن می‌رود تأکید بردستیابی به وزن بالاتر تولید در کارنامه بخش کشاورزی، سیاست‌های تولیدی را به سمت محصولات پر نیاز به آب سوق دهد.
ترسیم آرمانی از برنامه‌های کوتاه‌مدت آینده در بخش کشاورزی و احتمال محقق نشدن آن، این نگرانی را نیز به همراه دارد در آینده به دستاویزی سیاسی و جناحی در فشار‌های جانبی به وزیر منجر شود. دراین گزارش به تولید داخلی حدود 22میلیون تن علوفه اشاره شده است اما واردات 15 میلیون تن علوفه با تخصیص بیش از 3میلیارد دلار ارز که یک سوم آن را ذرت دانه‌ای تشکیل می‌دهد مسکوت ماند. آیا با چنین حجمی از واردات علوفه و به‌خصوص ذرت دانه‌ای و جدا از وابستگی به مرغ اجداد، دارو، مکمل‌ها و ... می‌توان ادعا کرد که ضریب خود اتکایی کشور در تولید مرغ و تخم‌مرغ بیش از صددرصد است؟ قید جهش و افزایش 3 تا 4میلیون تنی تولیدات زراعی دیم به عنوان جهش تولید نیز از پرسش‌های عمده در این گزارش است. با توجه به وابستگی تنگاتنگ تولیدات زراعی دیم به میزان نزولات آسمانی، واقعا جز انتظار ریزش بیشتر از آسمان چه تمهیداتی ظرف چند ماه آینده برای زراعت دیم اندیشیده شده است؟ تبدیل 5هزار هکتار از مراتع به کشت دانه‌های روغنی و در نتیجه کاستن از ظرفیت‌های دامداری کوچرو را چگونه می‌توان به‌عنوان جهش تولید تلقی کرد. متأسفانه در این گزارش رسالت محوری صیانت از منابع طبیعی و جنگل‌ها و راهبرد کشاورزی پایدار مغفول مانده و در غربت قرار دارد. نکات ارایه شده در این مورد هم عمدتا حول بهره‌برداری اقتصادی( تجاری) از جنگل دور می‌زند. اهدای سخاوتمندانه زمین برای توسعه مسکن که از اقلام گزارش بود نه‌تنها ارتباطی با امر جهش تولید ندارد، چه بسا در تضاد با آن می‌تواند باشد. تنها در دقایقی که متولی صیانت از منابع طبیعی کشور در مجلس از جهش تولید می‌گفتند ماشین‌آلات تخریب در تمامی دامنه‌های شمالی و جنوبی البرز چه بسا درحال فرو ریزاندن صد‌ها درخت تناور دیگر بر زمین بوده و کماکان و شبانه‌روز هستند. فعالیتی که هر بیننده‌ای را به این پرسش وا می‌دارد که آیا در این کشور اساسا برای جنگل‌ها کنترلی هم صورت می‌گیرد؟ در کلام آخر روی سخنم با وزیر محترم جهاد کشاورزی این است که ای کاش «جهش تولید» را حفظ ظرفیت‌های موجود و نیل به‌سوی کشاورزی پایدار باز تعریف می‌کردید. اگر فردی در لبه پرتگاهی توانسته باشد با یک دست لرزان خود را نگه داشته و از سقوط و مرگش جلوگیری کند بدون تردید موفقیتی بزرگ به دست آورده است. حکایت بخش لرزان کشاورزی نیز کمتر از شرایط خطرناک آن فرد نیست. امیدوارم وزیر باانگیزه جهاد کشاورزی از این پس به جای گزارش‌های موکول به آینده و آنچه در امر تولید انجام داده یا خواهد داد به آنچه باید انجام شود و به دلایلی که چرا نمی‌تواند انجام شود بپردازد. تردیدی نداشته باشید هر چند که گزارش‌های شما با حق یا منافع ملی مطابقت داشته باشد کرسی ماندگار در دل مردم خواهید داشت.