[یزدان مرادی] «تا حالا کدوم حرف بانک مرکزی درست از آب درآمده که این یکی درست باشه؟» این صدای کارمند یکی از بانک‌هاست که از پشت ماسک سفید عبور می‌کند و روی پلاستیک قطوری که سرتاسر باجه را پوشانده، می‌ماسد: «به غیراز وام ازدواج، اگه وام دیگه‌ای گرفته باشی، فرقی نمی‌کنه قرض‌الحسنه باشه یا نه، باید اقساط عقب افتاده سه ماه گذشته‌اش رو یکجا بدی وگرنه هر روز که بگذره، جریمه دیرکرد می‌خوره.» چند متر دورتر ، کارمند بانک دیگری، همان‌طور که برگه‌های سفید روی میزش را جابه‌جا می‌کند، حرف دیگری می‌زند: «فقط شاغلان یکسری اصناف که اسمشون رو قبلا تو سایت ثبت‌نام کردن، نیازی نیست همه اقساط رو یکجا بدن. بقیه اما باید همه اقساط عقب افتاده رو با هم بدن چون جریمه می‌خورن. جریمه وام ازدواج 8 درصده که با 4درصد اصل سود وام، می‌شه 12 درصد. برای وام‌های دیگه هم 6درصد جریمه حساب می‌شه که با 18درصد اصل سود وام، می‌شه 24 درصد.» بانک مرکزی در اواسط اسفندماه 98 اعلام کرد برای حمایت از اقشار مختلف جامعه در مقابل خسارت اقتصادی ویروس کرونا، پرداخت اقساط تسهیلات صاحبان کسب و کارها و همچنین اقساط تسهیلات وام‌های قرض‌الحسنه، بدون وضع هرگونه جریمه یا کارمزد، سه ماه (تا پایان اردیبهشت 99) به تعویق خواهد افتاد؛ برخی بانک‌ها اما چندان به این بخشنامه عمل نکردند و تعدادی از آنها اقساط وام‌ها را از حساب مشتری‌ها برداشت کردند. برخی دیگر هم با مشتری‌ها تماس گرفتند و از آنها خواستند برای تعیین تکلیف اقساط‌شان به بانک مراجعه کنند وگرنه حساب‌شان فریز خواهد شد. ناهید یکی از این شهروندان است که به «شهروند» می‌گوید: «بانک با من تماس گرفت که اگه تا ظهر قسط‌هات رو ندی، حسابت فریز می‌شه. گفتم بانک مرکزی تا آخر اردیبهشت مهلت داده. گفت اینجوری نیست. رفتم خودپرداز، دیدم واقعا حسابم فریز شده، مجبور شدم قسط‌هارو پرداخت کنم.» بانک مرکزی برای جلوگیری از تخلفات بیشتر، صفحه شکایت از بانک‌های متخلف را در اواسط فروردین امسال راه‌اندازی کرد که از این صفحه طی دو ماه گذشته بیش از 408هزار بار بازدید شده است. طبق بخشنامه بانک مرکزی، «بانک‌ها موظف‌اند اقساط عقب افتاده سه ماه گذشته وام‌های قرض‌الحسنه را به انتهای اقساط منتقل» و از خردادماه به بعد، یک قسط دریافت کنند. همچنین جریمه‌ای برای قسط‌های عقب افتاده در ایام کرونا درکار نیست اما نتیجه بررسی میدانی خبرنگار «شهروند» از هشت بانک خصوصی و دولتی نشان می‌دهد بیشتر این بانک‌ها با راه‌های گوناگون از مشتریان می‌خواهند برای جلوگیری از جریمه شدن احتمالی، اقساط عقب افتاده را یکجا پرداخت کنند.
«همه را باید یکجا بدهید وگرنه جریمه می‌خورید.» کارمند یکی از شعب بانک شهر، این جمله را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «فرض شما بر این بود که می‌خواهید هر ماه قسط قرض‌الحسنه‌تان را بدهید اما سه ماه به تعویق افتاد. الان که موقعش شده، تسویه کنید.» کارمند دیگر این شعبه که در بخش اعتبارات کار می‌کند هم می‌گوید: «اقساط سه ماه به تعویق افتاد اما اگر از اردیبهشت ماه پرداخت نکنید، جریمه می‌خورید. فرقی هم نمی‌کند چه وامی باشد؛ اگر تأخیر در پرداخت داشته باشید، 6درصد جریمه روی هر قسط می‌آید. وام ازدواج هم همین‌طور است و باید اقساط عقب افتاده را یکجا پرداخت کنید.»
«اگر وام قرض‌الحسنه بوده، نیازی نیست همه را یکجا بدهید.» کارمند یکی از شعب بانک‌های تجارت ادامه می‌دهد: «همه وام‌ها شامل بخشنامه بانک مرکزی درباره تعویق سه ماهه اقساط نبودند. وام‌های قرض‌الحسنه و وام ازدواج شاملش بودند. افرادی که این وام‌ها را گرفته بودند، سه ماه وقت داشتند قسط‌هایشان را ندهند اما از الان باید هر ماه یک قسط پرداخت کنند. افرادی هم که شامل بخشنامه نیستند باید اقساط‌شان را یکجا پرداخت کنند.» این کارمند درباره برداشت از حساب برخی شهروندان در تعدادی از بانک‌ها می‌گوید: «اگر شهروندان قسط داشته باشند و شامل بخشنامه نشوند، بانک می‌تواند از حساب‌شان پول قسط را برداشت کند. این کار قانونی است.»
«اگر صاحب وام قرض‌الحسنه، قبل از شیوع ویروس کرونا در پرداخت اقساطش، حتی یک روز تأخیر کرده باشد، شامل بخشنامه بانک مرکزی درباره تعویق اقساط نمی‌شود.» کارمند یکی از شعب بانک قوامین این حرف را می‌زند و می‌گوید: «این قبیل افراد هرچقدر در پرداخت اقساط وام‌های قرض‌الحسنه‌شان دیرکرد داشته باشند، جریمه می‌خورند. مثلا جریمه هر قسط وام ازدواج 8درصد است که در مجموع می‌شود 12درصد. بقیه وام‌های قرض‌الحسنه هم از این شرط پیروی می‌کنند که حتی یک روز تأخیر در پرداخت اقساط در گذشته (قبل از شیوع کرونا) هم می‌تواند آنها را از دور بخشنامه کنار بزند. بنابراین بهتر است اقساط یکجا پرداخت شود که مشمول جریمه نشود.» به گفته این کارمند، اگر مشتری‌ها اقساط را از یکم خرداد به این سو پرداخت نکنند، بانک می‌تواند از حساب‌شان کسر کند یا راه‌های دیگری به کار ببندد؛ البته باز هم بستگی به شرایط پرونده دریافت‌کننده وام دارد.
«به بانک‌ها ابلاغ شده است که اگر دریافت‌کننده وام ازدواج، اقساطش را در سه ماه گذشته (اسفند 98 تا پایان اردیبهشت 99) پرداخت نکرده، مبلغ آن از حسابش برداشت نشود؛ البته این قانون فقط برای وام‌های ازدواج است.» کارمند یکی از شعب بانک صادرات این حرف را می‌زند و ادامه می‌دهد: «بانک مرکزی یک چیزی ]برای خودش[ می‌گوید؛ سیستم بانک‌ها که تغییر نکرده است. به غیراز وام ازدواج یا کسانی که برای تعویق اقساط در سامانه مربوط بانک مرکزی ثبت‌نام کرده‌اند، بقیه مشتری‌ها اگر دیرکرد داشته باشند، جریمه می‌خورند و امکان بستن حساب‌هایشان هم وجود دارد. جریمه هر قسط هم 6درصد است که روی سود 18درصد اصل وام اضافه می‌شود.» این کارمند تأکید می‌کند اقساط عقب افتاده ماه‌های اسفند 98، فروردین و اردیبهشت 99 برای وام ازدواج به آخر وام اضافه شده و گیرنده‌ها فقط باید از ماه جاری (خردادماه 99) یک قسط پرداخت کنند و جریمه‌ای هم بابت قسط‌های گذشته در کار نیست.
«کسانی که وام قرض‌الحسنه یا ازدواج گرفته‌اند، باید از این ماه (خرداد 99) به بعد، هر ماه یک قسط پرداخت کنند.» کارمند یکی از شعب بانک ملی ادامه می‌دهد: «اگر وام‌های گرفته شده مشمول بخشنامه نشود، بانک‌ها مجازند مبلغ قسط را از سایر حساب‌های گیرنده وام دریافت یا حتی حساب را فریز کنند. این کار قانونی است چون هنگام باز کردن پرونده برای تخصیص وام، یک تعهدنامه به متقاضی داده می‌شود که همه این موارد در آن نوشته شده است.» این کارمند می‌گوید: «اگر مشتری‌ها معوق بالایی داشته باشند، احتمال مسدود شدن حساب‌هایشان وجود دارد.»
«برای وام ازدواج جریمه نمی‌آید اما بقیه وام‌ها این‌طور نیست.» کارمند یکی از شعب بانک سپه، برگه‌های سفید را لای پوشه نارنجی رنگ می‌گذارد و ادامه می‌دهد: «بانک مرکزی کدام حرفش درست بوده که این یکی درست باشد؟ فقط وام ازدواج شامل بخشنامه تعویق سه ماهه اقساط می‌شود. گیرنده‌های این وام باید از خردادماه امسال، یک قسط پرداخت کنند و برای اقساط عقب افتاده هم جریمه نمی‌شوند اما بقیه وام‌ها 6درصد روی هر قسط جریمه می‌خورد و همه اقساط عقب افتاده باید یکجا پرداخت شود.»
«یکسری اصناف بودند که دولت اعلام کرد از اینها جریمه نگیرید. صاحبان این مشاغل درخواست دادند تا یکم خرداد اقساط‌شان به تعویق بیفتد. ما اسامی آنها را رد کردیم و این افراد مشمول تعویق شدند اما بقیه نه.» کارمند یکی از شعب بانک ملت ادامه می‌دهد: «آنهایی که مشمول این قانون نیستند، باید همه اقساط عقب افتاده را با هم پرداخت کنند تا بیشتر جریمه نشوند. آنهایی که وام ازدواج گرفته‌اند هم شامل بخشنامه بانک مرکزی نمی‌شوند؛ فقط یکسری اصناف.» این کارمند درباره میزان جریمه دیرکردها هم می‌گوید: «جریمه دیرکرد هر قسط وام ازدواج با سود اصل وام در مجموع 12درصد می‌شود. (8درصد جریمه به علاوه 4درصد سود اصل وام) برای بقیه وام‌ها هم 24درصد می‌شود. (6درصد جریمه به علاوه 18درصد سود اصل وام.)»
«اگر وام قرض‌الحسنه باشد، فقط باید قسط خرداد پرداخت شود.» کارمند یکی از شعب بانک پارسیان ادامه می‌دهد: «براساس بخشنامه بانک مرکزی، اقساط عقب افتاده وام‌های قرض‌الحسنه مثل وام ازدواج به زمان انتهای اقساط منتقل شده است. بنابراین فقط لازم است گیرنده‌های وام، قسط خرداد را پرداخت کنند و جریمه هم ندارد چون سه ماه تعویق هم تمام شده است.» به گفته این کارمند اگر گیرنده‌های وام، اقساط خرداد به بعد را به موقع پرداخت نکنند، بانک می‌تواند مبلغ این قسط را از حساب‌شان برداشت کند اما نمی‌تواند اقساط مربوط به ماه‌های اسفند 98، فروردین و اردیبهشت 99 را کسر کند.