[شهروند] کرونا همچنان در سرتاسر جهان قربانی میگیرد. ترس از آن هرچند کمتر از چندماه قبل است اما هنوز آدمها را رها نکرده. روزها و هفتهها و ماهها برای آنها که از ویروس به قرنطینه پناه برده بودند گذشته. هنوز برای عدهای قرنطینه جدی است و برای برخی دیگر اما نه و این درحالی است که اثرات این بیماری، ترس از آن و در خانهماندن ناشی از آن هم میان مردان و زنان تفاوتهای اساسی داشته است. فرزانه یزدانی، دانشیار دانشکده علوم سلامت و زندگی دانشگاه آکسفورد و اطهره نژادی، دبیر کمیسیون امور زیربنایی صنعت و محیطزیست هیأت دولت ازجمله کسانیاند که در نشست مجازی «مدیریت فضای خانواده در شرایط کرونا» به بیان این تفاوتها پرداختند، به اینکه تا چه میزان مولفههای تابآوری اجتماعی اثرات و پیامدهای کرونا بر زنان را کاهش میدهد و حالا که جهان در بحرانی در این حد جدی قرار دارد، چقدر زنان تاب آوردهاند و فضا برایشان تغییر کرده است.
وضعیت کلی زندگی با قرنطینه تغییری نکرد
پرسشنامههای آنلاین با ۲۷ سوال تنظیم شدند تا از شرایط زنان در قرنطینه و وضع پیش و پس از آن بپرسند. یکسوم پرسشنامهها به دست مردان هم رسید اما جامعه اصلی زنان بودند و یزدانی با کمک پژوهشگرانی در دانشگاه تهران، علوم پزشکی شیراز و شهید بهشتی و به صورت رندوم، پرسشنامهها را به ۱۵۰۰ زنی رساندند که جوابهایشان میگفت قرنطینه به صورت کلی تأثیری مثبت در زندگیشان داشته است: «برداشت زنان مورد مطالعه ما بهطورکلی درباره اینکه دوران قرنطینه نسبت به قبل از آن، چه تأثیری بر روی برآورده ساختن نیاز وجودیشان به معنای فکر به زندگی و اهدافشان داشته، تأثیر مثبتی بود.» اغلب آنها فرصت پیدا کردند تا از خودشان بیشتر مراقبت کنند و به معنی زندگی و اهدافشان فکر کنند «نکته جالب این بود که درباره بهترشدن کلی زندگی فرقی میان دوره قبل و قرنطینه وجود نداشت. به این معنا که هیچ تفاوتی در این دو دوران دیده نشد.» او گفت، رسیدن به این نتیجه یکی از جالبترین نتایجی بود که از این تحقیق گرفت؛ اینکه زندگی به صورت کلی تغییری نداشته و حتی بدتر نشده، نتیجه عجیبی بوده است: «این پرسشنامه را به افراد در ۶ کشور دیگر دنیا هم دادیم و هنوز نتایج به دست نیامده. دوست دارم نتیجه را ببینم که در کشورهایی با شرایط اقتصادی و سیاسی متفاوت هم وضع همینطور است؟ اما آنچه یزدانی و همکارانش توانستند به آن دست یابند، این بود که زنان شاغل در این دوران فضای مثبتتری را نسبت به مردان تجربه کردند و با وجود آنکه حس میکردند همچنان باید زمان زیادی هم صرف کار خانه و هم شغلشان کنند اما حس بهتری را تجربه کرده بودند. زنان کارمندی که حالا با وجود فشار انجام کار بیرون، مسئولیتهای داخل خانهشان هم افزایش پیدا کرده بود: «مطالعه بومی دیگری میگفت در خانوادههایی که فرزند معلول دارند، این فرصت عاملی شده تا نقش پدر در نگهداری و تعامل با فرزند افزایش پیدا کند و در نتیجه آنها در انجام کار منزل و رسیدگی به فرزند احساس مثبتی را تجربه کنند.»
تغییر کلیشههای جنسی، راه برونرفت از مشکلات
کرونا در این مدت نشان داد شکافهای جنسیتی تا چه میزان زیادند و خانهداری تا چه حد به شغل زنانهای بدل شده که همه فقط از زنان توقع انجامش را دارند. اطهره نژادی، دبیر کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیطزیست هیأت دولت وقتی میخواست به اثرات جنسیتی کرونا و قرنطینه بپردازد، به آمارها اشاره کرد. آمارهایی که میگویند ۷۶درصد کارِ خانه را زنان انجام میدهند و این درحالی است که در اقتصاد کلان نقشی ندارد: «با شیوع کرونا، دورکاری و تعطیلی مشاغل را داشتیم که این تغییرات در بازه سهماهه شوک ایجاد کرد و در بهترین حالت حس کمک و همدلی را در اعضای خانواده زنده کرد اما ماجرا این است که این حس با گذر زمان از بین رفت یا میرود؛ نمیتوان تغییرات اساسی و بنیادینی از این دست را ایجاد کرد و مردان و سایر اعضای خانواده را که پیش از این حضور کمی در کارِ خانه داشتند به این کار نزدیک کرد.» آنطور که نژادی گفت، باید برای راهانداختن شبکه اجتماعی قدرتمند، تقویت مهارت حل مسأله، همیاری و تغییر نگاه به کلیشه جنسی را به وجود آورد؛ چراکه در بسیاری از موارد استرسها و شوکها سیستم ایمنی مردم راضعیف و تابآوری را کاهش داد و همین هم ازجمله عناصری شد که میتواند فشارها بر جامعه را افزایش دهد.