[امیرحسین احمدی] سال چهل که ساخته شد، دیوارهای آبی‌رنگ، پنجره‌های کشیده و هیبت غول‌آسایش به آسمان رفت، بنا شد که نقش کارهای اداری بندر را بگیرد که کار صادرات پیش برود. در ساختمان قدیمی اداره بندر و کشتیرانی خرمشهر هر روز کارمندان، ناخداها، ملوانان و تجار می‌آمدند و می‌رفتند. سه طبقه دارد، طبقه همکف اول و دوم. در هر طبقه بخشی از کارهای اداری بندر در آمدوشد کشتی‌ها رفع می‌شد تا روزگار چرخید. اینک ساختمان نه در مرز صادراتی بلکه وسط میدان جنگ جای داشت. کارمندان و تجار رفتند و جایشان را به رزمندگان دادند، به دیده‌بانانی که آن سوی اروند را رصد کنند و به مردانی که 45روز برای خرمشهر مقاومت کنند.شهر هم که آزاد شد ساختمان همچنان سنگری بود وسط میدان معرکه در زیر نور منورها و گرمای وحشی آتش تیرها و خمپاره‌ها.از آن سال‌ها گذشت و ساختمان قدیمی اداره بندر و کشتیرانی خرمشهر شد خاطره‌ای در ذهن مردمان. چه آن روز که ساختمان اداری بندر بود و چه روز دیگر که شد سنگر میدان جنگ.«سندها و مدارک از بین رفته است، جنگ آنها را از بین برده است.» اینها را نجلا درخشانی، معاون سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری خرمشهر می‌گوید. برای آنکه بتواند تاریخ ساختمان را بیابد در خیابان‌های خرمشهر راه افتاد و خانه به خانه گشت، با رزمندگان صحبت کرد و توانست تاریخی از تولد و وجود ساختمان بیابد. آن را رصد کرد و تا آنجا که شد خاطرات بزرگ و کوچکش را سند کرد.حال ساختمان ثبت ملی شده است به‌عنوان ساختمانی برای صادرات و کشتی‌های اروند یا سنگری برای رزمنده‌ها در دمادم دشمن. درخشانی در گفت‌وگو با «شهروند» روایتی ازساختمان قدیمی اداره بندر و کشتیرانی خرمشهر و روند ثبت ملی آن می‌گوید.
ساختمان قدیمی اداره بندر و کشتیرانی خرمشهر چه سالی ساخته شد؟ کارکردهای آن در دوران پیش و پس از انقلاب و جنگ چه بود؟
این ساختمان یکی از بناهای ارزشمندی است که پس از جنگ باقی مانده است. البته با زخم‌های فراوان روی کالبدش. ما پیگیری‌های زیادی کردیم که بین اسناد و مدارک و نوشته‌هایی که احتمال داشت در خود ساختمان باشد، اطلاعاتی از بنای اداره بندر وکشتیرانی خرمشهر و همچنین بناهای دیگر شهر که پس از جنگ بر جا مانده، پیدا کنیم اما جنگ خیلی از آنها را نابود کرده بود و آرشیو اداره بندر را هم در دوران جنگ از دست داده بودیم.
در نتیجه به سراغ تاریخ شفاهی رفتیم. یعنی با مردمی صحبت کردیم که پیش از جنگ بنای این ساختمان را دیده‌اند و پس از جنگ هم خاطراتی از آن و اطلاعاتی هم از خود شهر و ساخت‌وسازهای آن داشته‌اند.کلنگ ساختمان قدیمی اداره بندر و کشتیرانی خرمشهر به زمین زده شد و سال 40 هم ساختمان آماده استفاده بود؛ به عنوان ساختمان اداری بندر. ساختمانی کاملا مدرن که براساس سبک معماری شیکاگو ساخته شده است و درواقع مکتب معماری مدرن الگوی ساخت آن بوده.نماهای کاملا مدرن و با پنجره‌های کشیده و یک اسکلت با مصالح مدرن و مقاوم.این ساختمان هم نقش مهمی در شهر و موقعیت استراتژیک آن و هم در موقعیت بندر داشت. تصمیم گرفتیم بنا را در دسته‌بندی میراث فرهنگی به ثبت برسانیم، آثاری به ثبت ملی می‌رسند یا اثر تاریخی هستند که ثبت ملی می‌شوند و شامل بناهای تاریخی‌اند یا میراث فرهنگی در حوزه دفاع مقدس هستند. ما این ساختمان را در بخش دوم تعریف کردیم.این بنا بنایی نیست که تاریخ بالا و سن زیادی داشته باشد از زمان شروع به ساخت آن کمتر از 65سال می‌گذرد اما جزو حافظه تاریخی مردم شهر است و درواقع برای آنها یک «مکان‌خاطره» است چون در بعضی اوقات در پی حوادثی مثل جنگ یکسری از آثار باقی می‌ماند که آن آثار خاطرات زیادی برای مردم شهر داشته و دارد. این بنا هم به همین منوال بوده از روزهای اداری و کاری تا موقعی که سنگر رزمندگان برای دفاع از کشور بود. با توجه به اینکه خیلی‌سال است از جنگ گذشته و نسلی که در جنگ بودند یا فوت کردند یا پیر شدند این خاطرات هم دارد از بین می‌رود و در نسل جدید بازگو نمی‌شود و بالاخره یک جا باید ثبت شود . پرونده این بنا دیروز به ثبت رسید و البته شماره ثبت آن هنوز ابلاغ نشده است ولی امیدوارم تا هفته‌های آتی این اتفاق بیفتد.
ذهنیت خود مردم درباره این ساختمان چیست؟ چه زمانی که ساختمان مخصوص اداره بندر و کشتیرانی بود و چه وقتی که این بنا رزمندگان را در خود جای داده و سنگر آنها شده بود؟
امروز بندر خرمشهر بزرگ‌ترین بندر آزاد تجاری است و در گذشته هم یکی از بنادر مهم کشور بود که روزانه صادرات و ارتباطات زیادی با کشورهای مختلف داشته است. در خرمشهر بندر نقش مهمی داشت و با توجه به این نقش مهم در منطقه و در خود شهر، مستلزم ساختمانی درخور بوده. به‌خصوص‌اینکه لب مرز و کنار اروندرود است و درست روبه‌روی کشور عراق.زمان جنگ هم این ساختمان و بندر خط مقدم بودند و در تیررس مستقیم دشمن. درواقع به ساختمانی که از لحاظ اسکلتی محکم و از نظر ظاهری هم شکیل و درخور فعالیت‌های بندر باشد، نیاز بوده و چنین ساختمانی هم در‌سال 40 برپا شده است.بعد از آغاز جنگ نمای جنوبی ساختمان که روبه‌روی کشور عراق است به نوعی خط مقدم شهر می‌شود. مدتی که خرمشهر اشغال شد، عراقی‌‌ها آن را سنگر خود کردند. از دست نوشته‌های عربی در روی دیوارها مشخص است که آنها هم از این ساختمان به‌عنوان جایی برای رصد شرایط استفاده کرده‌اند و این نکته‌ای است که در مصاحبه با مردم و رزمندگان شهر به آن رسیدیم.
گفتید این ساختمان بتنی مقاومت زیادی داشته است. درون و بیرون ساختمان به چه کم و کیف آسیب دیده است؟
وقتی ما وارد این ساختمان شدیم، دیدیم تمام دیوارهای داخلی آن کاملا تخریب شده است. دیوارهای باربر ساختمان همچنان پابرجا بود اما دیوارهایی که اتاق‌ها و دفترها را از هم جدا می‌کرد کامل ریخته بود، ولی اسکله ساختمان همچنان به محکمی برسر جای خود ایستاده بود. البته که در چهار طرف آن، روی تمام نماها، جای گلوله‌ها و ترکش‌های مختلفی باقی‌مانده اما نمای جنوبی بیش از همه طرف ساختمان خراب شده است.
به نظر شما امروز ساختمان قدیمی اداره بندر و کشتیرانی خرمشهر می‌تواند چه کاربردی در شهر داشته باشد؟ یک خاطره‌مکان؟ یک موزه؟ یا دوباره یک ساختمان اداری؟
امیدوارم زود تأمین اعتبار شود تا مرمت آغاز شود. ما برای این ساختمان یک طرح پیشنهادی برای موزه دریا و دریانوردی دادیم. ساختمانی که بخشی از حافظه تاریخی شهر می‌شود علاوه بر اینکه پس از حادثه‌ای مثل جنگ به مرمت نیاز دارد، باید احیا بشود یعنی کاربری جدیدی متناسب با شأن بنا به آن داده شود. به خاطر اینکه بنایی که مرمت می‌شود اگر روح و زندگی در آن جاری نباشد و کاربری جدیدی هم نداشته باشد، قطعا دوباره روند فرسایشی آن شروع می‌شود چون دوباره به حال خود رها باقی می‌ماند. زمانی که کاربری جدیدی به آن داده شود خصوصا اگر این کاربرد جدید در حوزه گردشگری باشد، رفت‌وآمد مردم را بیشتر می‌کند و قطعا بنا هم مثل گذشته خود برجای می‌ماند.
چرا موزه دریا و دریانوردی؟ به علت اینکه ساختمان اداری کشتیرانی بوده است؟
ایران بر فراز خلیج فارس است و ارتباطاتی که با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس دارد از طریق اروند است. رودی که به خلیج‌فارس می‌ریزد و یک راه آب برای ورود کشتی‌هاست. این باعث شده که خرمشهر در حالت استراتژیک قرار بگیرد و نقش مهمی در کشتیرانی داشته باشد. علاوه بر این به تاریخ هم می‌توانیم رجوع کنیم. کهن‌ترین سند دریانوردی ایرانیان که نقش کشتی روی آن حک شده در چغامیش خوزستان کشف شده که مربوط به 6هزار‌سال پیش از میلاد است.فکر نمی‌کنم برکسی پوشیده باشد که دریانوردی یکی از مهم‌ترین راه‌هایی ارتباطی بشر بوده و امروز هم که صنعت حمل‌ونقل هوایی و... آمده بازهم کشتی و راه دریایی اهمیت خود را دارد و یکی از راه‌های اصلی برای صادرات کالاهای مختلف است.همه این اسناد را داریم و می‌توانیم بگوییم لازم است که چنین موزه‌ای در خوزستان و چه بسا در خرمشهر، بزرگ‌ترین بندر آزاد تجاری احداث شود و تاریخ دریانوردی خوزستان و خلیج‌فارس در آن به نمایش گذاشته شود. تا بتوانیم این تاریخ را برای مردم بازگو کنیم.
به نظر شما مرمت به چه کیفیتی باید باشد؟
نکته‌ای بسیار مهم وجود دارد که این بنا نباید به‌طور کامل مرمت شود. ساختمان فقط ویژه اداره بندر نبوده روزگاری مقاومت مردم را برای دفاع از مرز به خود دیده است و آثار همین مقاومت از دست‌نوشته‌های آن بگیرید تا ویرانی‌ها و جای گلوله‌ها و ترکش‌ها مهم است. درواقع طرح مرمت باید طوری اجرا شود که بخش‌هایی از آسیب‌ها باقی بماند و این ساختمان نباید به‌طور کامل مرمت شود به نحوی که آثاری از آن باقی نماند.