آلبرت بغزیان استاد اقتصاد دانشگاه تهران
بنگاه های تولیدی ایران در شرایط دشواری قرار دارند و تحریم و شیوع کرونا بسیاری از معادلات سود و زیان شان را برهم زده است. با این وجود باید به یک نکته مهم در عرصه تولید ایران اشاره کنم و آن اینکه تولیدکنندگان و کارآفرینان ایرانی در تمامی برهه ها چشم به دست دولت ها دوخته اند. کافی است سری به اخبار و گزارش های پیش از شیوع کرونا و قبل تر بزنید تا متوجه شوید که آنها به طور مدام درخواست تسهیلات و یارانه و کمک های دولتی داشته اند.
باید بگویم که من این نگاه تولیدکنندگان ایرانی به تولید را نمی‌پسندم و البته معتقدم که بخشی از این توقعات را دولت ایجاد کرده است. تولیدکنندگان ایرانی از یک سو می گویند که دولت نباید در اقتصاد دخالت کند و از سوی دیگر درخواست های مکرری برای تسهیلات دولتی، یارانه و حتی در مواقعی رانت دارند. از آن سمت دولت ها هم با دخالت بی حد و حصر در اقتصاد موجب شده اند که این نگاه شکل بگیرد که تولیدکننده بدون حمایت دولت قادر نیست سرپا بایستد. این در شرایطی است که تولیدکنندگان باید با اصلاح ساختار تولیدی خود به عملکرد بهینه برسند. بارها به تولیدکنندگان ایرانی توصیه شده است که به جای اداره واحدهای خرد و زیان ده به صورت خوشه های صنعتی ادغام شوند یا اصول مرتبط با بهره وری تولید را جدی بگیرند اما ما می بینیم که بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی همچنان با ساختار فشل و منسوخ قدیمی تولید می کنند و هیچ اراده جدی برای به روزرسانی تجهیزات شان ندارند. در بسیاری از واحدهای تولیدی ایران کیفیت کالا و خدمات جدی گرفته نمی شود و همین مساله به سادگی امکان حضور آنها را در بازارهای جهانی سلب می کند.
بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی مدل درآمدی خود را برمبنای ساده ترین مدل یعنی افزایش قیمت گذاشته اند و استراتژی های بروز سودآوری را جدی نمی گیرند. از آن سمت می بینیم که دولت ها هم با ایجاد ساختارهای رانتی و بروکراسی اداری و فضای دشوار کسب و کار به عقب ماندگی تولید در ایران دامن می زنند. این دوسویه ماجرا موجب شده است که چشم تولیدکننده همواره به دست دولت باشد. این در حالی است که اگر بنگاه های اقتصادی بر مبنای دانش اقتصادی و استراتژی های به روز تولید فعالیت می‌کردند، می توانستند از بحران کرونا عبور کنند. در واقع باید بگویم بنگاه هایی که تاب بحران ها را ندارند و مدل هایی برای شرایط با ریسک بالا پیش بینی نکرده اند، در ابتدا باید در نحوه مدیریت خود تجدیدنظر کنند. در حال حاضر در سایر کشورهای پیشرفته جهان هم تسهیلاتی که برای بازسازی بنگاه ها پس از کرونا در نظر گرفته شده است، تسهیلات محدودی است و من فکر می کنم که بهترین کمک دولت برای عبور بنگاه ها از شرایط فعلی و روز مبادا این است که مقررات را ساده سازی و موانع تولید را رفع کند. به جز این بنگاه ها باید به صورت جدی و اصولی به اصلاح ساختارهای خود بپردازند و میزان تاب آوری خود را در مقابل ریسک های بازار افزایش دهند.