[سجاد خداکرمی] در جریان معاملات روز دوشنبه بازارهای جهانی، نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت یا نفت سبک شیل آمریکا منفی 39 دلار، سبد نفت اوپک 18 دلار و نفت خام برنت دریای شمال نیز که شاخص اصلی بهای نفت در جهان است 26دلار معامله شدند. ارقامی که حکایت از ریزش حداکثری و بی‌سابقه 316درصدی نفت سبک آمریکا و حداقل 9درصدی نفت برنت داشت و بسیاری را شگفت‌زده کرد. اما این کاهش بی‌سابقه نفت تا به کجا ادامه خواهد یافت و چه تأثیری بر بازارهای بین‌المللی و بازار ایران همچون بازار طلا، ارز و سرمایه خواهد گذاشت، سوالاتی است که در ادامه به دنبال پاسخ آنها خواهیم بود.
در بازار نفت چه می‌گذرد؟
در اتفاقی بی‌نظیر قیمت هر بشکه نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت برای تحویل در ماه می در جریان معاملات روز دوشنبه بازارهای جهانی، بزرگ‌ترین سقوط روزانه خود را تجربه کرد و با 316درصد کاهش به منفی 39 دلار و 55 سنت رسید که رقمی بی‌سابقه در طول تاریخ به شمار می‌رود. شبکه خبری سی‌ان‌ان آمریکا گزارش داده این سقوط قیمت از زمان آغاز بازار فروش نفت آمریکا (ان وای مکس) در سال 1983 تاکنون بی‌سابقه بوده است. در همین حال، این نفت پایه وست تگزاس اینترمدیت نبود که تن به سقوط داد، نفت خام برنت دریای شمال هم که شاخص اصلی بهای نفت در اروپا و بقیه جهان محسوب می‌شود، روز دوشنبه با حدود 9درصد کاهش برای تحویل در ماه ژوئن به بهای بشکه‌ای 26 دلار نزول کرد. در همین روز سبد نفت اوپک نیز با افت قیمت روبه‌رو بود و حدود 18 دلار معامله شد.
این سقوط آزاد قیمت‌ها درحالی رخ داد که حدود 10 روز پیش از این کشور‌های اوپک پلاس برای جلوگیری از روند ریزش قیمت‌ها در بازار نفت بر سر کاهش 9.7میلیون بشکه‌ای تولید روزانه نفت توافق بی‌سابقه‌ای کردند. توافقی که هرچند بنابر آن قرار شد کاهش تولید در آغاز ماه می یا همان نیمه اردیبهشت صورت پذیرد، اما امید می‌رفت با بار روانی مثبت دست‌یافتن به آن روند کاهشی قیمت‌ها در بازار نفت شروع شود، اما با این حال بازار جهانی همچنان تحت‌تأثیر افت شدید تقاضای ناشی از شیوع ویروس کرونای چینی و پر شدن پی‌درپی ظرفیت ذخیره‌سازی نفت کشورها به سقوط خود ادامه داد و آن‌طور که شبکه خبری بی‌بی‌سی نوشت برخی از فروشندگان نفت آمریکا برای راضی‌کردن مشتریان به دریافت محموله‌های آتی نفت حاضرشدند به آنها مبلغی هم بپردازند.
این همه درحالی است که به گزارش یورونیوز، آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که تقاضای نفت در ماه جاری میلادی روزانه 29میلیون بشکه کاهش می‌یابد و به کمتر از یک‌سوم متوسط سال گذشته میلادی می‌رسد. همچنین تازه‌ترین گزارش این آژانس نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین قطب ذخیره‌سازی نفت در اوکلاهمای آمریکا با سرعتی حیرت‌انگیز درحال پر شدن است. از سوی دیگر مازاد تولید حدودا 70میلیون بشکه‌ای تنها نفت آمریکا که محصور در خشکی است را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد و با توجه به آنکه نفت برنت یا سبد نفت اوپک در دریاست و از آن‌سو ظرفیت نفتکش‌های جهان نیز درحال تکمیل است، گفته می‌شود این روند مازاد تولید در صورت ادامه منتهی به پرشدن ظرفیت نفت‌کش‌ها تا حدود یک‌ماه آینده نیز خواهد شد. در آن صورت دیگر ظرفیتی برای ذخیره‌سازی نفت وجود نخواهد داشت و نفت بدون خریدار یا باید با قیمت صفر و حتی منفی به مشتریان داده شود یا تولیدکنندگان مجبور شوند تن به کاهش تولید بیشتر بدهند.
تمامی این خبرها از بازار نفت درحالی است که به نظر می‌رسد برخی کشورها به تلاطم افتاده‌اند تا جلوی سرعت این افت قیمت دومینووار را بگیرند. در همین راستا خبرگزاری رویترز به نقل از بعضی منابع گفته عربستان ممکن است کاهش توافق‌شده در اوپک پلاس را زودتر از میانه اردیبهشت آغاز کند. اقدامی که به اعتقاد بسیاری از فعالان بازار نفت کمک قابل توجهی به بهبود قیمت‌ها نخواهد کرد و بازار در شرایط فعلی بیش از اینها نیازمند کاهش تولید و عرضه است تا بتواند تعادل خود را بازیابد.
واکنش بازارهای جهانی به افت قیمت‌ها چیست؟
در روز سه‌شنبه هر چند کمی از شیب افت قیمت نفت در بازارهای گوناگون کاسته شد، اما بازارهای جهانی همه به افت قیمت‌ها در بازار نفت واکنش نشان دادند. بر همین اساس سقوط روز دوشنبه و سه‌شنبه قیمت نفت بازار سهام وال‌استریت را هم تحت تأثیر خود قرار داد؛ به طوری که شاخص داوجونز 2.44درصد، شاخص S&P حدود 1.79درصد و شاخص نزدک نیز 1.03درصد افت کرد. همین منوال افت نامحسوس شاخص‌ها در بورس‌های معتبر اروپایی و آسیایی نیز کمابیش و در همین بازه عددی همتایان آمریکایی‌شان منجر شد تا آنان نیز به افت قیمت‌های نفت بی‌واکنش نباشند. البته کارشناسان عمدتا معتقدند این افت شاخص‌ها به نظر تا تعیین تکلیف وضع بازار نفت و با توجه به وضع نامساعد دیگر وجوه اقتصاد جهانی در تمامی بورس‌های معتبر دنیا حداقل در خوشبینانه‌ترین حالت تا میانه اردیبهشت به همین منوال خواهد بود.اونس جهانی طلا هم هر چند در روز دوشنبه و سه‌شنبه حدود یک تا 2درصد کاهش داشت اما کارشناسان معتقدند این موضوع بیشتر در پیوند با وضع نابسامان اقتصاد جهانی منشعب از شیوع کووید-19 است تا افت قیمت نفت؛ زیرا چنین افتی در بازار طلا طی روز‌های اخیر تا حدودی ادامه‌دار بوده است. کارشناسان می‌گویند پایین‌آمدن دومینووار قیمت نفت در این چند مدت موجب کاهش محدود تورم جهانی می‌شود، این کاهش تورم معمولا تأثیر شگرفی بر بازار طلا و اونس طلای جهانی ندارد اما در شرایط برعکس سرمایه‌گذاران علاقه‌مند هستند تا سرمایه خود را به چیزی تبدیل کنند تا بیشترین مقاومت را در برابر افزایش تورم داشته باشد و طلا یکی از بهترین انتخاب‌های آنان است و به همین دلیل تقاضا برای طلا بالا رفته و موجب گرانی آن می‌شود.
بازارهای نفت، طلا، ارز و سرمایه ایران چه تأثیری می‌گیرند؟
جابه‌جایی قیمت نفت و طلا به‌عنوان دوقلو‌های سرمایه‌ای در بازارهای جهانی معمولا بر بازارهای کشورها به نسبت ارتباط آنها با بازارهای جهانی تأثیرگذار است. بر همین اساس کارشناسان می‌گویند به این سبب که کشورمان با تحریم‌های یک‌سویه ایالات متحده آمریکا مواجه است در حال حاضر ارتباط چندانی با اقتصاد جهانی ندارد و افت‌وخیز قیمت‌های نفت و طلا منتهی به تأثیر چندانی بر بازارهای ایران نمی‌شود.
درباره تأثیرپذیری بازار نفت و اقتصاد ایران از افت قیمت‌های پی در پی در بازار جهانی نفت، جواد یارجانی، کارشناس حوزه انرژی، به خبرگزاری ایسنا گفته است: «تأثیر ویروس کرونا بر بازارهای مختلف نفت متفاوت بوده و اتفاقی که برای بازار نفت آمریکا رخ داده، برای سایر بازارها نمی‌افتد و نمی‌توان گفت که این مسأله به‌طور مستقیم روی بازار نفت ایران اثر خواهد گذاشت.» او با تأکید بر تأثیرنگذاشتن کاهش قیمت نفت در جهان بر بازار نفت ایران، اظهار کرد: «بازار جهانی نفت در پی شیوع ویروس کرونا دچار بحران شده و متأسفانه این موضوع گریبانگیر ایران نیز به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان نفت شده است اما نمی‌توان گفت که کاهش قیمت نفت آمریکا بر بازار نفت ایران تأثیر چندانی دارد.»
اما جدای از بازار نفت ایران، سوال دیگر این است که آیا بازارهای طلا، ارز و سرمایه در کشورمان از تغییر و تحول‌های منفی قیمت در بازار نفت جهانی متأثر می‌شوند یا خیر؟ در این‌باره میثم رادپور، کارشناس بازارها و سرمایه‌گذاری، در گفت‌وگو با «شهروند» معتقد است که خوب یا بد به این سبب که کشورمان ارتباط چندانی با اقتصاد جهانی ندارد در این موارد نیز شوک‌های منفی تأثیری بر بازارهای داخلی نمی‌گذارد. او خاطرنشان کرد: «با اینکه تأثیر مستقیم چنین بالا پایین‌شدن‌های قیمتی بازارهای داخلی ایران را متلاطم نمی‌کند اما به این سبب که می‌تواند در کنار دیگر عوامل موثر بر شرایط نامساعد حال حاضر اقتصاد جهان به رکود بیش از پیش اقتصاد جهانی دامن بزند، در بلندمدت می‌تواند نگرانی‌هایی را هم در بازارهای داخلی کشورمان ایجاد کند و شاید به این سبب تلاطم‌های موردی بازارهای داخلی را موجب شود.»
این کارشناس اقتصادی می‌افزاید: «سرمایه‌گذاران و در مجموع نقدینگی به دنبال جای امن و پناهگاه مطمئن برای خود هستند و در شرایطی که رکود جهانی بیشتر و بیشتر شود آنها بازارهای امن‌تر یا به عبارتی بازارهای کم‌تأثیرپذیر‌تر را انتخاب می‌کنند.» رادپور درنهایت خاطرنشان می‌کند: «در حال حاضر باید منتظر ماند و دید این افت قیمت نفت تا چه اندازه رکود در اقتصاد جهان را که فعلا درگیر کرونا هم هست تشدید می‌کند و بازارهای دیگر را تا چه اندازه با خود به رکود می‌کشد تا بتوان در طولانی‌مدت منتظر تأثیر آن بر بازار داخلی‌مان نیز باشیم اما در کوتاه‌مدت این تأثیر هیچ یا بسیار محدود خواهد بود.»