شادی خوشکار | «یک بلوچ اگر لباسی غیر از لباس محلی بپوشد، با نگاه سنگینی مواجه می‌شود.» محمد بلوچ‌زهی، بخشدار مرکزی نیک‌شهر خودش همیشه با لباس محلی به اداره می‌رود. می‌گوید نخستین چیزی که در بلوچستان توجه مسافران را به خود جلب می‌کند، مردمی است که در سطح شهر لباس‌های بلوچی می‌پوشند. به‌خصوص لباس‌های زنان که پر از رنگ‌ها و نقش و نگارهایی است که در طول زمان برای نسل امروز به ارث رسیده است. لباس‌هایی که چشم گردشگران خارجی را به خود جلب می‌کند و با آنها عکس می‌گیرند. بلوچ‌زهی می‌گوید این لباس را باید به دنیا شناساند. او می‌گوید: «مردم بلوچستان پایبندی خاصی به پوشش خود دارند. یکی از دلایلی که از در حال حاضر پوشش‌شان دستخوش تغییر نشده و هنوز کاربرد دارد، همین است. در بلوچستان زن‌ها هم با لباس بلوچی سر کار میروند. موافقت با پوشش محلی در ادارات برای ما تازگی ندارد.»
معمولا لباس‌های اقوام گران هستند. لباسی که مردان و زنان در ادارات می‌پوشند، هم قیمت‌های بالا دارند؛ این لباس‌ها چه ویژگی‌هایی دارند؟
لباس بلوچی یکی از فاخرترین لباس‌های اقوام ایرانی است که هنوز کاربرد دارد و همین‌طور گران‌قیمت‌ترین لباس است. رسانه‌ها قبلا هم به خاطر این لباس‌ها گفته‌اند: زنان‌میلیاردپوش بلوچ. این قیمت به دلیل نقش‌ها و رنگ‌هایی است که در بلوچی کاربرد دارد که بسیار ظریف است و اصالت دارد. روح زنان در همین طرح‌ها و نقش‌ها مشخص است. گاهی هم ممکن است خانمی در محیط کاری با مانتو، شلوار برود اما همان مانتو را با سوزن‌دوزی و روح‌دادن به آن بومی می‌کند و از مردگی بیرون می‌آورد.
لباس‌های بلوچی چه قیمت‌هایی دارند؛ خریداری می‌شوند یا مردم خودشان می‌دوزند؟
قیمت لباس زنان بلوچی از 350 تا 400 هزار تومان شروع می‌شود تا بالای 2 میلیون تومان. لباس مردان از 100 تا 230 هزار تومان است. زنان بلوچ خودشان بیشتر لباس‌هایشان را سوزن‌دوزی می‌کنند. زمانی که بیکار هستند، مشغول سوزن‌دوزی‌اند. آنها لحظه‌ای که از کار منزل فراغت پیدا می‌کنند، به سوزن‌دوزی لباسشان می‌پردازند. دختران از 7 سالگی این هنر را می‌آموزند. سوزن‌دوزی در بلوچستان یک فرهنگ است. هویت لباس بلوچی سوزن‌دوزی است.
پوشیدن لباس محلی در یک اداره دولتی در ارتباط مسئولان با مردم تأثیری دارد؟
مردم در بیان مطالبه‌شان راحت‌تر و روان‌تر هستند. ارباب رجوع بدون لکنت می‌تواند مطالبه‌اش را بیان کند؛ چون احساس می‌کند آن مسئول از خودش است و بهتر او را درک می‌کند و مطالبه‌اش برای او ملموس است. به خاطر همین است که زمانی که ما لباس بلوچی می‌پوشیم، بدون لکنت مردم مطالبه‌شان را بیان می‌کنند.
وقتی برای جلسات مسئولان به شهرها و استان‌های دیگر می‌روید هم لباس محلی بلوچی می‌پوشید؟ آیا رفتار متفاوتی با شما دارند؟
بله؛ معمولا در استان‌های دیگر هم لباس محلی می‌پوشیم. در مراکز و اماکن عمومی و جلسات در شهرستان‌ها با لباس بلوچی می‌رویم. در بازدیدها از مراکز فرهنگی و هنری هم لباس بلوچی می‌پوشیم؛ اما بازار را با لباس غیربلوچی می‌رویم؛ چون در مراکز فرهنگی و هنری نگاه مثبتی به لباس بلوچی دارند. در جلسات هم خودم لباس بلوچی می‌پوشم؛ اما اگر در بازار شهرستان‌ها برای خرید برویم، ممکن است سوء‌استفاده‌ای شود یا مورد تمسخر قرار بگیریم. می‌دانید که لباس مردان بلوچ مشابه لباس مردان پاکستان و افغانستان است و ما را با القاب مختلفی صدا می‌کنند. خیلی از مردم این لباس را به‌عنوان لباس یک قوم ایرانی نمی‌شناسند. بعضی‌ها هم نمی‌شناسند و می‌پرسند و با احترام برخورد می‌کنند. شاید یکی از دلایل این‌که کسانی خارج از منطقه خودشان لباس غیر بپوشند این است که مورد تمسخر و سوء‌استفاده قرار نگیرند.
در جلسات رسمی دولتی که به استان‌های دیگر می‌روید، اقوام دیگری هم با لباس محلی حاضر می‌شوند؟
غیر از ما که پوشش بلوچی در این جلسات برایمان معمول است، کردها هم لباس محلی‌شان را می‌پوشند؛ در این دو قوم بارزتر است و من در جلساتی که در پایتخت یا استان‌های دیگر شرکت کردم یا لباس بلوچی دیدم یا لباس کردی. لباس‌های اقوام دیگر شاید در نمایشگاه‌ها پوشیده شود ولی در روزمره و به‌طور معمول در شهرهای دیگر نمی‌پوشند؛ مثلا ترکمن‌ها وقتی ما را در جلسات می‌بینند، می‌گویند لباس ما از بین رفته و چقدر خوب که شما به لباستان پایبند هستید. ما اگر در جلسات خارج از استان لباس غیربلوچی بپوشیم و تصویرمان در رسانه‌های مجازی پخش شود در شهر خودمان مورد هجمه قرار می‌گیریم. البته من موافق تعصب رادیکال نیستم اما ترجیحم لباس بلوچی است.
نظرتان درباره این صحبت که در هرمزگان شده که زن‌ها در ادارات لباس محلی بپوشند، چیست؟ به نظرتان پوشیدن این لباس و کارکردن سخت نیست؟
اتفاقا لباس محلی به زن آزادی عمل می‌دهد و می‌تواند خودش باشد. این لباس برخاسته از فرهنگ و موقعیت جغرافیایی است و براساس اقتضائات تاریخی و فرهنگی و اجتماعی طراحی و دوخته شده است. آنها با این لباس می‌توانند راحت‌تر با مردم ارتباط بگیرند. در کنار اینها در همان محیط کار باعث شادابی و طراوت می‌شود. لباس‌های محلی مملو از رنگ و طرح و زیبایی هستند اما لباس اداری فاقد روح است و افسردگی می‌آورد.
چقدر لباس بلوچی معرفی شده است؟
دهه‌های 40- 30 اوج صادرات سوزن‌دوزی بلوچستان و لباس بلوچی به اروپا بود و بازار صنعت مد و لباس بلوچی بسیار خریدار داشته متاسفانه در حال حاضر کم‌کاری و بسیار محدود شده است. هر چند هنوز از کشورهای حاشیه خلیج فارس و همسایه سفارش می‌دهند اما مهجور است. لباس بلوچی در داخل ایران کمتر شناخته شده است و در خارج بیشتر کاربرد دارد و استفاده می‌شود. در نروژ و سوئد هم استفاده می‌شود، یکی از دلایلش تجمع بلوچ‌ها در آنجاست که باعث شده لباس بلوچی به آن کشورها و مردم معرفی شود. حتی طرح‌ها و برندهای مختلف جای خود را پیدا کرده است؛ به واسطه تعاملاتی که ایجادشده اخیرا در لندن هم سفارش داده می‌شود.