مجتبی پارسا| گرچه منافع ترکیه و آمریکا در خاورمیانه درحال فاصله‌گرفتن از هم است، اما همچنان مناطقی وجود دارد که این دو، فرصت‌هایی را برای همکاری پیدا کنند. یکی از این مناطق، منطقه عفرین در شمال سوریه است. روز 14 ژانویه (یکشنبه گذشته)، یکی از سخنگویان ائتلاف به رهبری آمریکا علیه داعش در سوریه اعلام کرد که آمریکا با نیروهای دموکراتیک سوریه برای ایجاد و آموزش 30هزار نیروی امنیتی قوی مرزی، همکاری خواهد کرد تا مانع از بازگشت احتمالی نیروهای داعشی در این منطقه شوند. به گزارش «ژئوپولتیکال فیوچرز»، ترکیه، با خشم به این بیانیه پاسخ داد. نیروهای دموکراتیک سوریه اکثرا از شبه‌نظامیان کرد تحت رهبری یگان‌های مدافع خلق یا «ی.پ.گ» تشکیل شده است. درحالی که آمریکا از کردهایی است که بر نیروهای زمینی برای شکست داعش متمرکز شده‌اند، اما ترکیه ی.پ.گ را به‌عنوان بخشی از حزب کارگران کردستان یا «پ.ک.ک» در نظر می‌گیرد که جزو گروه‌های تروریستی به شمار می‌رود. یکی از گروه‌هایی که در 3دهه گذشته، حملاتی را در ترکیه صورت داده است. گرچه آمریکا نیز پ.ک.ک را جزو گروه‌های تروریستی قرار داده، اما ادعا می‌کند که این گروه از ی.پ.گ جداست. عفرین تهدیدی جدی برای ترکیه به شمار می‌رود، چراکه به منطقه پرجمعیت جنوبی این کشور نزدیک است؛ جایی که پ.ک.ک می‌تواند در صورت به دست‌گرفتن کنترل این منطقه، حملاتی را به ترکیه انجام دهد.
ترکیه در واکنش به اعلامیه سخنگوی ائتلاف به رهبری آمریکا اعلام کرد؛ «در هر لحظه» ممکن است که به این «ارتش تروریستی» مورد حمایت آمریکا حمله کند، اما ترکیه در 6ماه گذشته نیز چنین تهدیدهایی را در مورد عفرین کرده بود. حالا اما چه تفاوتی وجود دارد؟ اول این‌که تعداد اندک نیروهای نظامی که روسیه در نیمه‌دوم سال 2017 به عفرین ارسال کرده بود، تا مانع جنگ میان ترکیه و ی.پ.گ شوند، در ماه دسامبر از این منطقه خارج شدند. این اقدام، ظاهرا بخشی از روند خروج نیروهای روسیه از سوریه بود که تا امروز به‌طور کامل اتفاق نیفتاده است. با وجود نیروهای روسی، اگر ترکیه به این منطقه حمله می‌کرد، احتمال مرگ تصادفی سربازان روس وجود داشت که می‌توانست باعث رودررویی مستقیم آنکارا و مسکو شود. با این حال، روز بعد از اعلامیه ایالات‌متحده آمریکا، همان سخنگوی پیشین ائتلاف آمریکا بیانیه‌ای را منتشر کرد که موجب متقاعدشدن ترکیه شد. او گفت که عفرین، جزو مناطق عملیاتی نیروهای امنیتی جدید مرزی قرار ندارد. این بدان معناست که آمریکا از عفرین دفاع نخواهد کرد؛ درحالی که نیروی مشترک ایالات متحده، این منطقه را از حوزه عملیات خود خارج کرده است. اعلامیه رسمی آنها، این موضوع را روشن نکرده که آیا عفرین توسط نیروهای امنیتی مرزی، تحت پوشش قرار خواهد گرفت یا نه؟ حالا آمریکا به‌طور مشخصی به ترکیه چراغ سبز نشان داده تا به عفرین حمله کند. سخنگوی ائتلاف به رهبری آمریکا همچنین گفته است که تاکنون فقط حدود 230 نیروی نظامی برای نیروهای امنیتی آموزش می‌بینند. با درنظرگرفتن تاریخچه ائتلاف نظامی آمریکا در سوریه، باید به بیانیه آمریکا در مورد ارتش جدید کردها، با شک و تردید نگاه کرد. در سپتامبر 2015، آمریکا چندین سال را صرف کرد و بیش از 500میلیون دلار را خرج کرد تا ی.پ.گ را مسلح کند، اما ظاهرا به جای 4هزار نفر، که قرار بود مسلح شوند، تنها تعداد کمی از آنها مسلح شدند.
آمریکا برای مرحله بعد خود را آماده می‌کند
دلیل واقعی‌ای که آمریکا درحال ایجاد یک ارتش جدید در شمال سوریه است، این است که خود را برای مرحله بعدی درگیری‌ها آماده کند؛ که در آن نزاع‌ها، آمریکا توسط دو ائتلاف اصلی و نه یک ائتلاف ناجور شورشیان، بر شرایط تسلط داشته باشد. در یک طرف، ائتلاف روسیه، ایران و بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه قرار دارند؛ و در طرف دیگر، ترکیه و ارتش ملی سوریه، یک گروه ترکی متشکل از شورشیان سابق ارتش آزاد سوریه و افراد اسلامگرای جدید است. ایالات متحده نفوذ کمی روی هریک هردوی این ائتلاف‌ها دارد و بنابراین برای حضور خود در خاورمیانه باید گروه جداگانه‌ای را برای خود ایجاد کند.
درصورت پیروزی هریک از ائتلاف‌های موجود در سوریه، در هرحال آمریکا بازی را باخته است. درصورت پیروزی ترکیه- که البته به این زودی‌ها بعید به نظر می‌رسد- نمایندگان شبه‌نظامی جهادی، کنترل مناطق وسیعی را در سوریه به دست خواهند گرفت. درصورت پیروزی ائتلاف روسیه- ایران- اسد، منجر به قدرتمندشدن دشمنان آمریکا درخاورمیانه خواهد شد که شرایط برای ترکیه، برای بالانس‌کردن قدرت ایران در آینده توسط تهدیدکردن اسد نیز، دشوار می‌شود. آمریکا با تشکیل نیروی جدید کردی در شمال سوریه تلاش می‌کند تا نهاد دیگری را شکل دهد که برای باقی‌ماندن، قویا به آمریکا وابسته باشد و بنابراین در جهت منافع آمریکا حرکت کند تا بالانس و تعادلی را میان دو بلوک رقیب ایجاد کند. آمریکا مایل نیست که منابع کافی برای شکست دو ائتلاف را ارسال کند؛ بنابراین نتیجه موفقیت‌آمیز برای آمریکا این است که مانع پیروزی و غلبه هریک از این دو ائتلاف بر دیگری و تسلط بر منطقه شود.
با وجود بیزاری آمریکا از ترکیه برای استفاده از گروه‌های جهادی، اما واشینگتن نمی‌خواهد که اسد دوباره کنترل کامل خاک سوریه را در دست بگیرد، چراکه این اتفاق می‌تواند موضع ایران را در منطقه قدرتمند کند و برای روسیه امتیازات داخلی به ارمغان بیاورد. درحالی‌که آمریکا نیروهای مبارز کُرد را در مناطق شمالی سوریه گسترش می‌دهد، با اجازه دادن به ترکیه برای حمله به عفرین، این مشکل را حل می‌کند؛ حتی اگر حل‌شدن آن با هزینه کُردهای عفرین باشد.
ترکیه مرز را تقویت می‌کند
اعلامیه‌ها باید در بستر و زمینه حملات مداوم دولت سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه به استان ادلب دیده شود. ترکیه، ایران و روسیه سال گذشته به توافقنامه تشنج‌زدایی و کاهش نزاع‌ها برای ایجاد صلح در ادلب دست یافتند که همه کشورها باید از آن تبعیت کنند، اما اختلاف نظرها بر سر این‌که آیا ترکیه حق دارد نیروهای خود را در سوریه مستقر کند یا نه و اختلاف در مورد این‌که آیا گروه‌های ضد اسد مورد حمایت ترکیه به‌عنوان سازمان‌های تروریستی محسوب شوند که دولت سوریه و روسیه حق حمله به آنها را داشته باشند، همچنان پابرجاست. ترکیه به روسیه و ایران هشدار داد تا این تهاجم‌ها را متوقف کنند و همچنین یک ضدحمله را به راه انداخت که در نتیجه آن، چند شهر در هفته گذشته، بین دو طرف مبادله شد. موضع ترکیه در ادلب تهدید می‌شود و اکنون باید یا فعالانه عمل کند یا خطر بیرون شدن از سوریه را به جان بخرد.
به‌دنبال اعلامیه آمریکا، ترکیه حدود 50 ماشین جنگی را شامل ماشین‌ها و تانک‌های زرهی به مرز سوریه ارسال کرد؛ جایی که این کشور از نیمه دوم سال 2017 درحال افزایش چشمگیر حضورش بوده است. ترکیه همچنین شروع به شلیک به مواضع کُردها در عفرین کرد، این‌بار اما با شدت بیشتری نسبت به گذشته. همچنین گزارش‌هایی منتشر شده – ازجمله یک توییت خبرنگار بی.بی.سی، تحلیلگر خاورمیانه و پژوهشگر سیاسی ترکیه- مبنی بر این‌که نیروی هوایی ترکیه مواضع کُردها را در عفرین بمباران کرده است. این نخستین‌باری است که ترکیه از نیروی هوایی خود علیه کُردها در عفرین استفاده می‌کند. (این کشور پیشتر از نیروی هوایی برای هدف قرار دادن ی.پ.گ در جنوب شرقی سوریه و عراق استفاده کرده است.)
استفاده ترکیه از نیروی هوایی خود ممکن است برای تسهیل پیشروی نیروی زمینی‌اش باشد. گرچه دشوار است که تعداد دقیق نیروهای ترکیه را تخمین زد، اما گزارش‌هایی که طی ماه گذشته منتشر شده، نشان می‌دهد که احتمالا بین 15 تا 20هزار نیروی ترکیه در مرز سوریه حضور داشته باشند. ترکیه ادعا می‌کند که بیش از 15 تا 20هزار نیروی نماینده - اعضای به اصطلاح ارتش ملی سوریه- در جنوب عفرین دارد. در شرق عفرین، ترکیه از زمان عملیات سپر فرات در سال 2016، بخشی از نیروهای خود را نگه داشته است. براساس برآوردهای روزنامه صباح، یکی از روزنامه‌های دولتی ترکیه که معمولا منبع قابل اعتمادی برای اطلاعات نیست، حدود 8 تا 10هزار جنگجو از حزب دموکراتیک یا «پ.ی.د»، وابسته به پ.ک.ک در سوریه، در عفرین حضور دارند.
آنچه آمریکا می‌خواهد
آمریکا مایل نیست که هیچ‌یک از دو ائتلاف روسیه- ایران- اسد یا ارتش ملی سوریه که مورد حمایت ترکیه است، کنترل بخش زیادی از سوریه را در دست داشته باشند. ترکیه یکی از متحدان آمریکا در زمان جنگ سرد بود که به لحاظ نظامی نیز وابسته به آمریکا بود و زمانی هم ایالات متحده برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی به ترکیه وابسته بود. اما ترکیه برای امنیت خود، کمتر به آمریکا وابسته بوده است. ترکیه به جای آن‌که آمریکا به او دیکته کند که چه مسیری را پیش بگیرد، مایل است که منافع خود را دنبال کند. این کشور حالا به اندازه‌ای قوی هست که شرکای ضعیف‌تری را که به او وابسته‌اند انتخاب کند. در واقع، زمانی که ارتش ترکیه در ابتدا در ماه اکتبر وارد ادلب شد، توسط هیأت تحریر‌الشام اسکورت شد. تحریر‌الشام تنها یک ماه پیش از آن، دشمن ترکیه به شمار می‌رفت و احرار‌الشام، یعنی یکی از نیروهای مورد حمایت ترکیه را در ادلب نابود کرده بود. اما ترکیه نیاز به پیدا کردن جای پایی در سوریه داشت و هیأت تحریر‌الشام گروهی بود که در آن زمان کنترل بخش‌های زیادی از ادلب را در دست داشت. از زمان ظهور داعش در سوریه، ایالات متحده آمریکا از ترکیه خواسته است تا نقش بیشتری را در جهت منافع آمریکا ایفا و گروه‌های شورشی سنی را آرام کند. ترکیه همچنان مردد ماند و از آنجایی که نمی‌خواست بر گروه‌هایی که به‌طور فعالانه با اسد (که ترکیه با او دشمن بود) در جنگند، فشار بیاورد، مرزهایش را برای مهاجرت جنگجویان داعشی برای ورود به سوریه باز گذاشت. آمریکا با دادن عفرین ممکن است درنهایت آنچه را می‌خواهد به‌دست بیاورد، یعنی ترکیه‌ای فعال برای تهدید اسد و موقعیت‌های روسیه و ایران در خاورمیانه. حالا قدرت‌های منطقه‌ای که برای شکست داعش مداخله کردند، در دوره پساداعش برای حفظ موقعیت خود تقلا می‌کنند.